ӘЛЕУЕТТЕГІ СУИЦИДЕНТПЕН ЖЕКЕ ЖҰМЫС

4. ӘЛЕУЕТТЕГІ СУИЦИДЕНТПЕН ЖЕКЕ ЖҰМЫС

1. 
   ІІО қызметкерлерінің арасындағы суицидті алдын алу бойынша әдістемелік ұсынымдар.
   
2. 
   Суицидті ескерту бойынша алдын алу жұмысы.
   

1. 
   ІІО-на қызметке кіру алдындағы кадрлық іріктеу сатысындағы үміткердің құжаттармен жұмыс;
   
2. 
   ОӘДК –нің психологтарынан алынған құжаттармен жұмыс;
   
3. 
   қызметінің барлық кезеңдегі өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алу бойынша жұмыс.
   

Барлық буындарының командирлері мен бастықтары міндетті түрде психологтардың және медициналық комиссияның қорытындысымен танысу қажет. Мінездің ерекшеліктері туралы ақпарат, жеке құраммен болашақ қызметкерінің мінез-құлығын түзету дара жұмысын жеңілдетеді. Қызметке үміткерлерімен және жас қызметкерлермен бірінші кездесу мен әңгімелесу кезінде олардың мінез-құлықтағы белгілерін көруі және бағалауы маңызды: сөйлеу кемшіліктері, нашар дене дамуы, тілді нашар білуі, жұқтырылған инфекциялық аурулар. Болашақта байымдаудың жеңіл ойлықтығы, қорғалақтығы, өзі үшін сапасы толық емес сезіммен бейнеленген ұялшақтығы, кемшіліктерді асырып жіберу, өзінді қорғай алмайтын аффектті жеңіл жетілуі, жоғары ашушаңдық пен әсер тудырғыштығы бар тұлғаларды анықтау жөн.

Әңгімелесу кезіндегі байқалынған медициналық және психологиялық зерттеу кезінде және келесі диспансерлік қабылдауларда анықталған жүйке-психикалық тұрақтылықсыз белгілері бар тұлғалардың барлығы командирімен және басшыларымен есепке алынады. Суицидалдық мінез-құлығының белгілері бар қызметкерлерін ертерек анықтау кездегі ерекше рөлі тәжірибелік психологқа немесе кадр аппаратының қызметкеріне беріледі, өйткені ол жеке құраммен қызметтік қатынас процесі кездерінде өте жақын байланыста болады.

Келесі фактіге назар аудару қажет: әлеуметтік-жүргізу түріне жататын адамдардың өзін-өзі өлтіру тәуекелділігінің дәрежесі жоғары болып табылады. Осындай адамдар басқалардың ңұсқауларымен жүреді, біреуге ұқсауға тырысады, өз өміріндегі маңызды емес міндеттерді шешу қабілеті төмен болады. Осы түрдегі тұлғаларда нақты криминогендік бағыт болады, өмірден кетуге үлкен қауіп-қатері бар.

Осындай түрге жататын қызметкерлерге басшы жағынан қадала назар аудару қажет, оларды тез анықтауы қарамағындағыларымен қатынас кезде анықтау ешқандай қиындықтарды туындатпайды.

Қызметтің барлық кезеңіндегі өзіне-өзі қол жұмасудың алдын алу бойынша жұмыс – бұл ІІО-да адамның қызмет атқару кезінде суицидалдық ниетін анықтау мақсатында басшылардың, кадр аппаратының қызметкерлерінің, психологтардың және дәрігерлердің бірлескен жұмысы болып табылады. Осы жұмыста қызметкерлерде жоғары адамгершілікті, қайырымдылықты, құңдылық бағыттарын, көзқарастарын, әдеттерін қалыптастыру үлкен мағынаны білдіреді.

Басты міндеттердің бірі – қызметкерлерде өз әлеуметтік-құқықтық қорғалғандығына, өмірлік бақытсыздықтан өтуге мүмкіндігі бар сенімділікті қалыптасуында орналасқан. Қызметкерлердің құқықтық тәрбие, жеке мүдделерді қорғау бойынша құқық пен міндеттерін түсіндіру, отбасылық мәселелерді шешуде көмек көрсету өзіне-өзі қол жұмасудың алдын алу үшін маңызды мағынасы бар. Өзін-өзі өлтіру жағдайларының және өзіне-өзі қол жұмсау әрекеттерінің сандарының көбісі жекелік-отбасылық жанжал негізінде болғандықтан, келесілер қажетті болып табылады:

• 
  қарамағындағылардың отбасыларындағы жағдайды білу және талдау;
  
• 
  жағдайы жаман отбасыларында қатынастарды тұрақтандыру бойынша әдепті түрде жұмыс жүргізу;
  
• 
  қызметкерлермен және олардың отбасы мүшелерімен отбасылық-тұрмыстық қатынас мәдениеті туралы әңгімелесу, отбасылық терапия бойынша психологтардың, педагогтардың және басқа мамандардың кеңес берулерін ұйымдастыру.
  

Адамға жанжалды жағдайдан шығуға мүмкіндігі бар екеніне көзін жеткізу керек, бұл әрекет стресті бейтарап қалдырады. Тек қана тілектестік асықпайтын әңгімелесу, қамқорлық, адалдық ықылас осындай кезеңде жиналған шиеленісті шешуге және өзін-өзі өлтіру шешімді қабылдаудан бас тартуға батымды амалы болып табылады. Теріс кездерде адам «өз қабыршақ қуысында» қамалып отырады, біртендеп суицидалдық жан құбылыстарының өсуімен тұрақты түрде интеллектуалдық жанжалдың немесе айырылу өңдеуі болып жатады.

ІІО қызметкерлерінің өзін-өзі өлтіруінің алдын алу жұмысы бойынша суицидалдық шешімді қабылдайтын шарттарға ерекше назар аудару қажет. Бұл:

• 
  қызмет тәртібінің жағдайы;
  
• 
  қызмет атқаруды ұйымдастыру мен бақылау;
  
• 
  қару-жарақтарды беру тәртібі;
  
• 
  қүн тәртібін сақтау.
  

Өзіне-өзі қол жұмсаудың алғышарты лауазымды тұлғалардың қару-жарақтарды беруді бекіту тәртібі мен сақтау бойынша бақылау салақтығы болып табылады. Стрестік жағдайларда, қатты қозу кезінде қызметкерлер өз күшін, әділдігін дәлелдеу үшін қаруды қолданады.

Қызметтегі жанжал себептерінен болған өзіне-өзі қол жұмсау мен оның қастандық әрекеттерінің өсуі, қызметкерлердің кәсіби даярлығының төмендігіне шағымданбай, олар жасанды түрде жасалынады ма деген терең талдау мағынаны білдіреді. Осындай жасанды қиындықтарды жою ұжымда суицидалдық жағдайды жұмсартатыны анық. Ұзақ уақыт суицидалдық оқиға болмаған бөліністердің жеке құрамының суицидтік қауіпті жағдайларды сезуі төмендейді, ал осындай жағдай олардың туындауына апарады.

Жарақаттылықпен байланысты, ТЖ фактілері бойынша қызметтік тексерулерді сапалы түрде өткізу өзін-өзі өлтірудің алдын алу бойынша қызмет барысында үлкен көмегін тигизеді. Қызметкерлердің жарақаттылық фактілері бойынша қызметтік тексерудің талдауы жарақат заласыз анықтаманың артында өз-өзіне қол жұмсау қастандықтары жататыны анық.

1. 
   Қызметкерлермен спирттік ішімдіктерді қолдану кездерін нақты қызметкердің маскүнемдіктің себептерін, қозғамдарын анықтау мақсатында талдау.
   
2. 
   Алкогольді қолдануға байланысты өзін-өзі өлтірудің ықтималы келесі жағдайларда жоғары болатынын есепке алу керек:
   

• 
  созылмалы психотравматикалық жанжалдан болған алкогольді ұзақ қолдану кездері (осындай жағдайда өзін-өзі өлтірудің алдын алуына мүмкіндікті туғызады: «созылмалы» жанжалдың шешілуі, психолог кеңестері, психотерапевтің немесе психиатрдың көмегі);
  
• 
  спирттік ішімдіктерді кездейсоқ, ауық-ауық түрде қолдану; мас болған жағдайда албырт, қақтығыстық мінез-құлыққа бейімделген қызметкерлермен алкогольді қолдануы қажет.
  

1. 
   Тұрақты түрде (тоқсанда бір рет) жеке бақылаумен (әңгімелесу) динамикалық психологиялық байқау.
   
2. 
   Жеке, психологиялық құзыреттілікті жоғарлатуға бағытталған дайындық (тұлға құрылымы туралы қажетті мәліметпен танысу, қатынас, жанжал жағдайларды нәтижелі шешуге негіздеріне оқыту).
   
3. 
   Әлеуметтік оқытудың белсенді түрлері (қатынас тренингтері, іскер ойындар жәнне т.б.).
   
4. 
   Өзін-өзі бақылау, өзін-өзі жөнге салу, өзін-өзі тәрбиелеу әдістерді меңгеру бойынша сабақтар, сонымен қатар:
   

• 
  айналадағы әлем, адамдардың арасындағы қатынастар туралы дұрыс көріністерді тәрбиелеу;
  
• 
  өз жүйке-психикалық сферасының шиеленістің шектерін және мүмкіндіктерін танып білу және осыған орай жеке өмірдің стилін ұйымдастыру;
  
• 
  жағымсыз оқиғаларға шағылысу дағдыларын тәрбиелеу;
  
• 
  жұмыс және демалу тәртібін орынды ұйымдастыру;
  
• 
  нәтижелі кәсіби қызметке қарсы болатын мінездің жағымсыз ерекшеліктерін ұшталау мүмкідігін жоятын өмірді сақтау жағдайларын құру;
  
• 
  қайталанатын өмірлік жағдайларда үйреншікті шағылысу түрлерін өзгерту;
  
• 
  мүмкіндігі болғанша сипаттама ерекшеліктерді есепке ала отырып, қызметтің жағымды шарттарымен басқа қызметке қайта бағдарлау;
  
• 
  мінез-құлықтың әдетін, адам арасындағы қатынастың түрлерін өзгерту;
  
• 
  қайталанатын (отбасылық, қызметтік) жағдайлардан уақытша сөнуге дағдыны өңдеу.
  

5. 
   «Психологиялық шынықтыру», стреске қарсылықты жоғарлату бойынша гетеро-аутогендік жаттығулар.
   
6. 
   Мінездің ерекшеліктерін психологиялық түзету.
   
7. 
   Психологиялық және психиатриялық көмек, жүйке-психикалық кедергі мен жүйке-психикалық көңіл бұзудағы мамандандырылған қалпына келтіріп емдеу.
   

Суицидке бейімді тұлғалармен жалпы алдын алу жұмысының негізгі түрлері келесілер болып табылады:

• 
  жөнсіз физикалық және моральдық-психологиялық артықшылықты болдырмау;
  
• 
  ұжымның барлық мүшелеріне жүктеуді бірдей үйлестіру;
  
• 
  қарауылға (кезекшілікке, күшейтуге, жедел топқа) түсуі кезіндегі қызметкерлердің денсаулық пен моральдық-психологиялық жағдайын есепке алу;
  
• 
  ұжымның әлеуметтік-психологиялық жағдайын зерделеу;
  
• 
  қызметкерлердің өтінімдерін зерделеу және оларға уақытылы назар аудару;
  
• 
  микротоптардың ішіндегі тұлғааралық қатынастарды, олардың құрылу негіздерін анықтау мақсатында социометриялық сұрауларды өткізу.
  

• 
  қызметтік даярлық сабақтары шеңберінде қызметкерлердің заңдылық білімдерін көтеру;
  
• 
  қызметкерлерді жоғары немесе орта арнайы оқу мекемелерінің заң факультетінде сырттай оқуын ұйымдастыру.
  

• 
  қызметкерлердің отбасылық жағдайын талдау;
  
• 
  қызметкерлердің отбасыларымен бірлескен бос уақытты өткізуін ұйымдастыру;
  
• 
  жаман жағдайлы отбасыларда қатынастарды тұрақтандыру бойынша жұмысты сыпайы жүргізу;
  
• 
  қызметкерлер отбасыларының экономикалық жағдайын жақсарту үшін қамқорлық.
  

• 
  қызметке жанадан қабылданып жатқандарды зерделеу және іріктеу;
  
• 
  спирттік ішімдіктерді қолдануға бейімделген психикалық ауытқуы бар тұлғаларды анықтау;
  
• 
  «тәуекел тобына» қызметкерлерді бөлу, олармен суицидтің алдын алу бойынша жеке жұмыс жүргізу;
  
• 
  кезеңдік медициналық бақылауды жүргізі.
  

• 
  қызметкерлерінің өнімді қызмет үшін бөліністе жайлы жағдайын ұйымдастырады;
  
• 
  бөліністің ұжымында жариялылықты, әлеуметтік әділеттілігін, немқұрайдылықты және әрекетсіздікті қолдайтын есептеспеушілік атмосферасын бекіту;
  
• 
  оқиға мен қылмысты алдын алу бойынша іс-шараларды қабылдау, қызметкерлерінің апатымен байланысты оқиғаларды тергеуге қатысады;
  
• 
  қызметкерлерінің әлеуметтік-тұрмыстық шарттарды жақсарту бойынша іс-шараларын қабылдайды;
  
• 
  қызметкерлерді және олардың отбасы мүшелерінің жеке сұрақтары бойынша қабылдауды жүргізеді.
  

• 
  карауыл дайындығын және қызмет атқаруын кезеңдік бақылайды;
  
• 
  карауылға түсетіндердің кәсіби даярлық деңгейін, функционалдық міндеттерін, білімін бақылайды;
  
• 
  карауыл ұжымдағы тұлғааралық қатынастарды бақылайды.
  

• 
  бөлініс жеке құрамымен тәрбие жұмысын ұйымдастырады;
  
• 
  қоғамдық пікірін, қызметкердің мінез-құлығы мен психологиялық жағдайын талдайды;
  
• 
  мекемеде моральдық-адамгершілік ахуалын қолдау мақсатында қажетті әрекет жасайды;
  
• 
  қызметкерлердің және олардың отбасы мүшелерінің әлеуметтік қорғалуы бойынша қамқорлық көрсетеді, олардың мұқтаждығын қанағаттандырады, бұзылған құқықтарын қалпына келтіреді;
  
• 
  мекемеде қызметкерлердің және олардың отбасы мүшелерінің өмірдегі жайлы моральдық-тұрмыстық жағдайларын ұйымдастыру бойынша қамқорлық көрсетеді, бос уақытын ұйымдастырады;
  
• 
  қылмыс пен оқиғаның есебін жүргізеді, олардың үрдісін талқылайды, алдын алу бойынша іс-шараларды бекітеді.
  

• 
  суицидалдық әрекетке бейімделген тұлғаларды анықтайды;
  
• 
  анықталған тұлғалар үшін арнайы алдын алу іс-шаралардың кешенің әзірлейді, ұйымдстырады және олардың өткізуіне өзі қатысады;
  
• 
  «тәуекел тобына» кіретін қызметкерлермен жұмыс жасау әдістері мен түрлері бойынша бөлімдердің, бөліністердің және топтардың бастықтарымен үйрету жүргізеді;
  
• 
  психологиялық босаңсу бөлмесінің жұмысын (бар болған жағдайда) тікелей ұйымдастырады;
  
• 
  қызметкерлерге және олардың отбасы мүшелеріне жеке қажетті психологиялық көмек пен қолдау көрсетеді.
  

• 
  өз қарамағындағылардың іскер және моральдық-психологиялық сапаларын зерттейді, олармен тұрақты түрде жеке жұмыс жүргізеді;
  
• 
  басқарып жатқан ұжымда тұлғааралық қатынастарды жөнге салу бойынша шараларды қолданады;
  
• 
  ақталмаған қызметтік және қызметтен тыс артық жүктерді рұқсат етпеуді қадағалайды;
  
• 
  қызметкерлердің отбасындағы жанжал жағдайларды бодырмауды қадағалайды.
  

4.3. Әлеуеттегі суицидентпен әңгімелесуді жұргізу бойынша жалпы ұсынымдар

1. 
   Қайсысы болса да өзін-өзі өлтіру қауіп-қатерлеріне салмақты қарауы қажет.
   
2. 
   Ұзақ жұмысқа дайын болуы қажет.
   
3. 
   Өзін-өзі өлтіруді болдырмау жұмысында маңызды:
   

• 
  клиент бойынша кеңес беруші тұғыры (бөтен өмір үшін оның жеке жауапкершілігі);
  
• 
  өз ажалы бойынша кеңес берушінің түғыры.
  

1. 
   Қатынастарды айқындау
   

Сізде ақпаратты жинау үшін 3 себеп бар:

1. 
   адаммен байланысты құру: оған ықылас пен қатынасты көрсетіп, өз жан құбылыстары мен жағдайды бейнелеуді сұраңыз;
   
2. 
   өлімді бағалау;
   
3. 
   өз тәжірибесі мен жағдайдың сылтау бойынша адамның ішіндегі жан құбылыстарды, сезімдерді шығаруға мүмкіндік беру.
   

2. 
   Мәселені анықтау
   

3. 
   Суицидалдық потенциалды – өлімдікті бағалау
   

4. 
   Ресурстарды бағалау
   

5. 
   Ресурстарды жұмылдыру
   

Есіңізге сақтаңыз: қатты психикалық шиеленістен өту үшін оны нығайту керек.

Болмайды:

• 
  ескерту белгілерді елемеуге;
  
• 
  сіз кепілдік бере алмайтыңыз болса, оны ұсынуға;
  
• 
  дұшпандылықты, өткір мысқыл, индеферентілікті көрсетуге.
  

Негізгілердің бірі, қазіргі танда қол жетімді суицидке бейімді тұлғалармен психотүзету жұмыстарының әдстерінің бірі әңгімелесу болып табылады. Адам психологиялық түрдегі қиын жағдайға түскен кезде, ол айналадағылардан жанашырлықты іздейді, олармен қатынаста болғысы келеді, оларға «айтып тастауға» тырысады. Бұл өтіп жатқан жағдайда психологиялық маңызды ақпарат дауыстап айтылады, екінші орынға ауысып адамнан шеттетеді, адамның жан құбылыстары жеңілдейді.

• 
  әңгімелесуге шақыруды өзі жасау қажет;
  
• 
  әңгімелесуді бөгде адамдар болмаған кезде, формалдық емес жағдайда өткізу жөн;
  
• 
  сенімді атмосфераны құру мақсатында әңгімелесуді кешкі уақытында өткізу жөн. Осы тандаудың пайдасына адамның жағымсыз жан құбылыстары кешкі уақытта қатаятыны, жалғымсыздық сезімі күшейетіні айтады;
  
• 
  әңгімелесу кезде өз әңгiмелесушiмен ықыласты және мүдделі болу керек. Оның мәселесі түсінікті деп сендіру қажет. Осындай кезде оның эмоционалдық шиеленістің дәрежесі азаяды, осыған орай әңгімелесуші өз жан құбылыстары мен мәселелер туралы ашық айтуға мүмкіндігі бар.
  

• 
  қазіргі уақытта ол болып жатқан қиын эмоционалдық-психологиялық жағдай тұрақты емес, уақытша екенін;
  
• 
  оның өмірі ең үлкен құндылық екені, онымен жауапкершiлiксiз иелік етуге болмайды;
  
• 
  оның өмірі туыстарына және жақындарына, достарына керек, оның өмірден кеткені олар үшін ауыр өнегелі жарақат болады.
  

1. 
   Ми жарақаты мен ауруды бастан кешірген, алкогольды, есірткіні қолданатын, жағдайы жаман жанұяда тәрбие алған қызметкерлерді білу.
   
2. 
   Динамикалық бақылаудағы қарамағындағылармен күнделікті әңгімелесу, олардың жағдайдын бақылау, себептерді анықтау.
   
3. 
   Қарамағындағылардың шағымдары мен мәселелеріне көңіл аудару, мүмкіндігінше оларды жүзеге асыруға көмек көрсету.
   
4. 
   Ауыр эмоционалдық жағдайдағы қызметкерлерді өз-өзімен қалдырмау, нарядқа, карауылға қоймау, қаруға рұқсатнаманы болғызбау, қажет кезінде оларды мамандарға – психологтарға, психиатрға кеңес беруге жіберу.
   
5. 
   Суицидтік қауіп-қатер кезеңдерінде қарамағындағыларға қосымша бақылауды:
   

• 
  қызметінің басты кезеңде;
  
• 
  қарумен карауылдық қызмет пен жауынгерлік кезекшілік барысында (ең суицидтік қауіп-қатерлік уақыты 18.00–24.00 және 4.00–7.00) ұйымдастыру
  

6. 
   Жанжал жағдайларды шешу және қызметкерлердің бейімделуге тиімді шарттар құруы бойынша уақытта шараларды қолдану.
   
7. 
   Қарамағындағылардың ешқалай ақталмайтын физикалық және психикалық артық жүктеуді болдырмау.
   
8. 
   Қызметкерлерде суицидалдық ниеттерге қарсы болатын қоңдырғы мен жан құбылыстарын, басқалай айтса тұлғаның антисуицидалдық факторларын қалыптастыруға және белсенділігін ояту қажет:
   

• 
  туысқандарға және жақындарға қатты эмоционалдық байланыс;
  
• 
  ата-аналық міндеттер;
  
• 
  борыш, мінез-құлықтағы міндет сезімі;
  
• 
  өз деңсауылығы жағдайына назар аудару, өзіне зиян келтіруге қорқыныш;
  
• 
  қоғамдық пікірге тәуелді болу және айналадағылардың айыптауынан қашу ықыласы, өзін-өзі өлтірудің кінәлігін немесе масқара туралы ойлану;
  
• 
  өмірдегі пайдаланбаған мүмкіндіктер туралы ойлану;
  
• 
  шығармашылық жоспарлардың, ниеттерінің болуы.