41
3 сҧрақ. Осы Заң азаматтардың Ќазаќстан Республикасындағы еңбек бостандығына
конституциялыќ ќұќығын iске асыру процесiнде туындайтын еңбек ќатынастарын реттейдi.
1-тарау. Жалпы ережелер.
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгi ҧғымдар.
Осы Заңда мынадай ұғымдар пайдаланылады:
Еңбек – адамдардың ӛмiрi үшiн ќажеттi материалдыќ, рухани және басќа да ќұндылыќтар
жасауға
бағытталған
адам
ќызметi;
Еңбек ќатынастары – тараптардың әдетте жеке еңбек және ұжымдыќ шарттар негiзiнде
белгiлi бiр еңбек ќызметiн жүзеге асыруы жӛнiнде туындайтын жұмыс берушi мен ќызметкер
арасындағы
ќатынастар;
Жұмыс берушiнiң актiлерi – жұмыс берушiнiң (жұмыс берушiлер ӛкiлiнiң) шығаратын
актiлерi
(бұйрыќтар,
ӛкiмдер,
нұсќаулыќтар,
iшкi
еңбек
тәртiбiнiң
ережелерi);
Жеке еңбек шарты – ќызметкер мен жұмыс берушiнiң арасында жазбаша нысанда жасалатын
екiжаќты келiсiм, ол бойынша ќызметкер жұмыс берушiнiң актiсiн атќара отырып, белгiлi бiр
мамандыќ, бiлiктiлiк немесе лауазым бойынша жұмысты орындауға мiндеттенедi, ал жұмыс
берушi ќызметкерге жалаќысын және заңдар мен тараптардың келісiмiнде кӛзделген ӛзге де
аќшалай тӛлемдердi уаќытында және толыќ кӛлемiнде тӛлеуге, еңбек туралы заңдар мен
ұжымдыќ шартта кӛзделген еңбек жағдайларын ќамтамасыз етуге мiндеттенедi;
Зиянды (ӛте зиянды) еңбек жағдайлары – белгiлi бiр ӛндiрiс факторларының әсер етуi
ќызметкердiң жұмыс ќабiлетi тӛмендеуiне немесе ауыруына, не оның ұрпаќтарының
денсаулығына
терiс
ыќпал
етуiне
әкеп
соғатын
еңбек
жағдайлары;
Қауiптi (ӛте ќауiптi) еңбек жағдайлары – белгiлi бiр ӛндiрiс факторларының әсер етуi
еңбектi ќорғау ережелерi саќталмаған жағдайда ќызметкер денсаулығының кенеттен күрт
нашарлауына немесе жараќаттануына, не оның ќайтыс болуына әкеп соғатын еңбек жағдайлары;
Ауыр дене жұмыстары – ќызметкердiң ауыр заттарды ќолмен кӛтеруге немесе орнын
ауыстыруға байланысты ќызметтерiнiң түрлерiне 300 ккал/сағаттан астам күш-ќуат жұмсайтын
басќа
да
жұмыстар;
Демалыс уаќыты – ќызметкердiң еңбек мiндеттерiн орындаудан бос және оны ӛз ќалауы
бойынша
пайдалана
алатын
уаќыты;
Жалаќы – еңбек үшiн оның күрделiлiгiне, саны мен сапасына сәйкес тӛленетiн сыйаќы
(табыс);
Бiлiктiлiк разряды – ќызметкердiң ӛзi орындайтын жұмыстарының күрделiлiгiн кӛрсететiн
бiлiктiлiк
деңгейi;
Ұжымдыќ шарт – еңбек және әлеуметтік-экономикалыќ мәселелерді реттеу үшін бір немесе
бірнеше жұмыс беруші (олардың ӛкілдері) мен ќызметкерлердің бір немесе бірнеше ӛкілдері
арасында
жазбаша
шарт
нысанында
жасалған
ќұќыќтыќ
акт;
Іссапар – жұмыс берушiнiң үкiмi бойынша ќызметкердi тұраќты жұмыс орнынан тыс жерге
еңбек
мiндеттерiн
орындау
үшiн
жiберу;
Ӛтемаќылар – жұмыс режимi мен еңбек жағдайларына, жұмысты орындаған кездегi
ќызметкерлердiң шеккен шығындарының орнын толтыруға байланысты аќшалай тӛлемдер;
Ең тӛмен жалаќы мӛлшерi – меншiк нысанына ќарамастан, ұйымдарда жалданып жұмыс
iстейтiн адамдарға аќшалай тӛлемдердiң Ќазаќстан Республикасының Конституциясы кепiлдiк
берген
ең
тӛмен
мӛлшерi;
Жазбаша ескерту (хабарлама) – ќызметкердiң немесе жұмыс берушiнiң ќол ќойылған және
тiркелген ӛтiнiшiне ӛзге де әдiспен (хабарлама арќылы тапсырысты хатпен, факспен, электронды
поштамен,
жеделхатпен)
берiлген
ӛтiнiшi;
Жұмыс берушiлердiң ӛкiлдерi – ќұрылтай ќұжаттарының негiзiнде жұмыс берушiнiң немесе
жұмыс берушiлер тобының мүдделерiн бiлдiруге уәкiлеттi жеке немесе заңды тұлғалар;
Қызметкерлердің ӛкілдері – кәсіптік одаќтардың, олардың бірлестіктерінің органдары және
(немесе) ќызметкерлер уәкілеттік берген, Ќазаќстан Республикасының заңнамасында белгіленген
42
тәртіппен
ќұрылған
ӛзге
де
тұлғалар
мен
ұйымдар;
Қызметкер – жұмыс берушiмен еңбек ќатынастарында тұратын және жеке еңбек шарты
бойынша
жұмысты
тiкелей
орындайтын
жеке
тұлға;
Жұмыс беруші – ќызметкер еңбек ќатынастарында тұратын заңды немесе жеке тұлға;
Жұмыс уаќыты – ќызметкер жұмыс берушiнiң актiлерi мен жеке еңбек шартының
талаптарына
сәйкес
еңбек
мiндеттерiн
орындайтын
уаќыт;
Еңбек мiндеттерi – ќызметкер мен жұмыс берушiнiң жеке еңбек және ұжымдыќ шарттармен
байланысты
мiндеттемелерi;
Еңбек стажы – ќызметкердiң заңды тұлға ќұрмай кәсiпкерлiк және ӛзге де ќызметпен
айналысушы ќызметкер немесе жеке адам ретiнде еңбек мiндеттерiн жүзеге асыруға жұмсаған
күнтiзбемен
есептелген
уаќыты;
Еңбек дауы – еңбек туралы заңдардың ќолданылу мәселелерi бойынша бұрын ќызметкер
(ќызметкердiң ӛкiлi) мен жұмыс берушi (жұмыс берушiнiң ӛкiлi) арасында реттелмеген жеке
еңбек, ұжымдыќ шарттардың талаптарын орындау туралы ќызметкер мен жұмыс берушiнiң
арасындағы
келiспеушiлiк;
Еңбек жӛнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган – еңбек ќатынастары саласында ӛз ӛкiлеттiгiн
Ќазаќстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асыратын орталыќ атќарушы орган;
Еңбек жағдайлары – еңбекке аќы тӛлеу, оны ќорғау мен нормалау жағдайы, жұмыс режимi,
мамандыќтарды (ќызметтердi) ќоса атќару мүмкiндiгi мен тәртiбi, техникалыќ, санитариялыќ,
гигиеналыќ, ӛндiрiстiк-тұрмыстыќ жағдайлар, сондай-аќ жеке еңбек және ұжымдыќ шарттар
тараптарының
келісiмi
бойынша
ӛзге
де
жағдайлар;
Еңбек туралы заңнаманың саќталуын тексеру (бұдан әрi – тексеру) – еңбек жӛнiндегi
уәкiлеттi мемлекеттiк орган немесе оның аумаќтыќ білiмшелерi жүзеге асыратын жұмыс
берушiнiң немесе ќызметкердiң Ќазаќстан Республикасының еңбек туралы заңнамасын
орындауын
тексеру.
Ескерту. 1-бапќа ӛзгеріс енгізілді - Ќазаќстан Республикасының 2004.12.23. N 20, 2006.01.31.
N 125
(ќолданысќа енгізілу тәртібін 2-баптан
ќараңыз) Заңдарымен.
8 тақырып. Нарықтық экономика шартындағы еңбек нарығында кең қолданылатын
жҧмыстылықтың бейстандарттық нысандары
Дәріс мақсаты: Жұмыстылықтың икемді нысандары. Жұмыстылықтық бейстандарттық
нысандары. Маусымдық жұмысшылар. Екі жұмысшы арасындағы жұмыс орындарын «бӛлу».
Дәріс жоспары:
1. Еңбек етудің бейстандарт формасы. Уақытша қызметкерлер.
2. Маусымдық қызметкерлер.
3. Үйде жұмыс істеу.
4. Жұмыс орнын бӛлу.
1 сҧрақ. Еңбек етудің стандартсыз формасы бұл жұмысты уақытша шартпен істеу. Бұл
форма кӛп таралуда, қазіргі уақытта, мысалы, Батыс Еуропа елдерінде уақытша қызметкерлердің
ара салмағы жұмыс күшінің орта есеппен 6-8 процентін құрауда. ( кесте)
Батыс Еуропа елдеріндегі уақытша қызметкерлердің ара салмағы, жұмысшы күшінің құрамы.
