40
Мұғалімдерге көмек
Эльмира ОМАРОВА,
Ақтөбе қаласындағы
№23 орта мектеп-лицейінің
қазақ тілі мен әдебиеті
пәнінің мұғалімі.
БЕЛСЕНДІ ОРТАНЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ –
МҰҒАЛІМНІҢ
КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІНДЕ
Бәрімізді бүгінгі таңда алаңдататын мәселе –
жас ұрпақтың сапалы білімді игеруі. Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаев «Білімді, сауатты адамдар, бұл – ХХІ
ғасырда адамзат дамуының негізгі қозғаушы күші» [1,
25-бет] деуінің өзі – үлкен көрегендіктің белгісі. Білім
бере отырып, тиімді жолмен жаңа заман тұлғасын
қалыптастыру әр ұстаздың мақсаты екені анық. Білім
мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне оқушы белгілі
бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің
субъектісі, әр түрлі мәдениеттер мен өз көзқарасы
тұрғысынан білімді, сауатты, өз ойын дұрыс әрі шебер
жеткізе білетін, мәдениетті тұлға екені жатады.
Бүгінгі таңдағы оқыту үрдісі жаңа әдіс-тәсілдерді,
жаңаша идеяларды қолдануды талап етеді. Әр мұғалім өз
іс-тәжірибесінде көптеген қиындықтармен, кедергілер-
мен кездеседі. Ол заман көшіне ілесу үшін өз білімін
жетілдіріп отыруы қажет. Осыған орай Қазақстан
Республикасының педагог қызметкерлерінің білік-
41
тілігін арттыру курстарының үшінші (негізгі) деңгей
бағдарламасы негіз болмақ. Бағдарламаның негізгі
міндеті – қазақстандық мұғалімдерге педагогикалық
тәжірибелерін жетілдіру мен бағалауға көмектесу.
Сондықтан оқыту мен оқудың қазіргі заманғы әдістері
мұғалімнің күнделікті тәжірибесі және кәсіби мәнмәтінмен
өзара байланыста қарастырылады. Осы Бағдарламаның
негізгі қағидаты – тәжірибелік қызметті нақты ғылыми
зерттеулердің дәлелденген нәтижелерімен кіріктіру болып
табылады [2, 12-бет].
Білім – адамзаттың терең және үйлесімді дамуын
бекітетін құралдардың бірі. Оқушылардың білімін көтеру
ісі, ең алдымен, тікелей ұстазға байланысты. Жоғарыдағы
бағдарламаның жеті модулінде қарастырылған идеялар
сабақта пайдаланылатын жекелеген стратегиялар мен
тәсілдер сияқты өзара байланыста болады.
Оқушылар өзінің түсінігін өзіндік зерттеулері мен
әлеуметтік өзара байланысқа сәйкес құратын белсенді
білім алушылар болып табылады. Диалог негізінде білім
беру мен білім алу оқушылардың өзара сұхбаттасуы және
мұғалім мен оқушы арасындағы диалог шәкірттердің
өзіндік ой-пікірін жүйелеуі мен дамуына көмектеседі.
Менің күнделікті сабақтарымда байқайтыным, диалог
барысында оқушылар нәтижеге жету үшін жұмыс істейді.
Диалогтің тиімділігі, ең алдымен, ес пен тілді дамытады,
оқушылардың оқу-танымдық қызметін белсенді етеді,
оқушылардың білім деңгейі белгілі болады, тәрбиелік
күші бар және мұғалім тек қана бағыт-бағдар беріп
тұрады, ал оқушылар өз бетімен жұмыс жасай алады.
Оқушылар сабақты қалай оқу керектігін меңгереді және
дағдыланады. Яғни, метатаным пайда болады. Өздері ой
қорытады, нәтижеге жетуге ұмтылады.
42
Сабақтағы басты тұлға, басты кейіпкер – оқушы.
Оқушыны өз бетімен білім алуға, ол үшін ізденуге, терең
ойлауға, зерттеуге дағдыларын қалыптастыру қажет.
Менің күнделікті сабақтарым әрдайым диалог негізінде
құрылады. Оқушылардың өздерін қоршаған ортада басқа
адамдармен, топпен қарым-қатынас орнатуға, жалпы
нәтижеге қол жеткізуде өзіндік пікірін білдіруге, басқа
ұлт өкілдерімен қарым-қатынас диалогына түсе алуына
мүмкіндік беретін коммуникативтік құзыреттілік негізінен
тіл мен әдебиет сабақтарын оқыту үрдісінде қалыптасады
[3, 14-бет]. Осы кезде топтық жұмыс арқылы оқушы мен
оқушы арасында, оқушы мен мұғалім арасындағы диалогті
тиімді ұйымдастыру арқылы мақсатқа қол жеткізе алуға
болады. Нәтижесі таңғаларлық! Өз ойларын жарыса айтып,
қызу пікірталас тудыра бастайды. Тілді оқыту барысында
қарым-қатынас орнату, сөйлеу жағдаятын қалыптастыру
оқушылардың өзара немесе оқытушымен сөйлесуіне,
сұрақтарға жауап іздеуіне құлшынысын арттыратыны
сөзсіз. Күнделікті сабақтарымда сабақтың тақырыбын
ашу үшін оқушылардың жас ерекшелігін ескеріп, түрлі
тақырыптарда мультфильмдер көрсетемін. Сондықтан
жас ерекшеліктеріне сәйкестендіріліп көрсетілген
мультфильм метатанудың маңызды аспектісі ретінде өз
бетінше жұмыс істеп, өз бетінше сабақ мақсатын ашуға
түрткі болады. Тақырыптарды ашу үшін сұрақ-жауап
әдісін пайдаланамын. Оқушылардың тақырыпты түсінуіне
қол жеткізу үшін мұғалімдер сұрақтардың екі түрі: төмен
дәрежелі және жоғары дәрежелі сұрақтарды [2, 41-бет]
қолданылатындығын ескеріп, төменгі дәрежелі сұрақтар
қоюдан бастауға тырысамын. Тіл үйрену сабақтарында
сұрақ дұрыс қойылған жағдайда сабақ берудің тиімді
құралына айналатындығы сөзсіз. Себебі білім беруде
43
орыс тілді мектептердегі балаларға тіл үйренуінде
диалогтің маңызы әлдеқайда зор, оқушылармен тікелей
байланыс жасап, әрдайым ой тастап отыру керектігін
сезіндім.
Қазақ тілі сабақтарында салыстыруға арналған
тапсырмаларды, мәселен, Венн диаграммасына салып
берсем, сызбаны оқушылар қызыға толтырды, яғни,
салыстыру сияқты күрделі ойлау операциясын меңгереді.
Сабақты бекіту кезінде көбінесе тақырыпқа сәйкес «бұл
қалай? неліктен? сіздер қалай ойлайсыздар? сөзіңді
дәлелдеп көр» деген жоғары дәрежелі сұрақтар арқылы
сыни тұрғыда ойланып, жауап беруіне жетелеймін.
Оқушылардың берген жауаптары жаңа тақырыпты
қорытындылауға, сол бойынша ой түюге әкеледі. Осы
сұрақтар арқылы ойы ұтқыр, сыныпта ерекшеленетін
дарынды оқушылардың да жауабы назарға алынады.
Оқушылардың білім алуын қолдау үшін сұрақ қоюдың
түрткі болу (сұрақтар қарапайым етіп қойылған, өткен
материалға оралып, толығырақ жауап беруге итермелеу),
сынақтан өткізу (мәселен, мысал келтіре аласыз ба?)
және қайта бағыттау сияқты әр түрлі техникаларын
[2, 41-бет] сабақтарымда пайдаланып жүремін. Соның
барысында мен оқушылардың сауатты жазып қана
қоймай, сауатты сөйлеуіне баса назар аударамын және
қателерін өздеріне түзетуге көңіл бөлемін. Сұрақ қою
арқылы мен оқушыларды сыни тұрғыдан ойлауына ықпал
етіп отырамын. Бұрын біз оқушыларға жалпы сұрақтар
қойып, білмесе ойлануға уақыт бермей, өзіміз жауап
қайтаратын едік. Ендігі кезекте, сыныптағы диалогтің
маңыздылығын ескере, оқушыларға жетелеуші сұрақтар
қоя отырып, ойлануға уақыт берсең, жақсы нәтижеге қол
жеткізуге болатынын байқадым. Бұдан диалог арқылы
Достарыңызбен бөлісу: | 
