10
біреуі тыңдайды және естігенін немесе өз ойын айтады,
ақпаратты түсіну үшін оқиды және жазады.
Сабақта кешенді әдістерді бір-бірімен өзара байланысты-
ра оқытуды төмендегі сызба арқылы түсіндіруге болады:
- негізгі мәтінді (диалогті, монологті) меңгерту үшін
тыңдалым - оқылым - сөйлесім - жазылым әдістері
қолданылады;
- газет материалдарымен жұмыс жүргізу кезеңінде
сөйлесім - оқылым - жазылым әдістері қолданылады.
Бағдарлама құрастырушылары жоғарыдағы бес
деңгейлік оқытудан төмендегідей нәтиже болады деп күтуде:
Қарапайым және бастапқы деңгейде күтілетін нәтиже:
күнделікті жағдаяттарда қарапайым тілдік дағдыларды
пайдаланып қазақ тілінде қатысымға түседі;
Негізгі деңгейде күтілетін нәтиже: ауызша және
жазбаша ақпараттар алмасуда тілдік бірліктерді дұрыс,
орынды, сауатты пайдаланады;
Орта деңгейде күтілетін нәтиже: өз ойын әдеби тілде
түсінікті әрі еркін жеткізеді;
Ортадан жоғары деңгейде күтілетін нәтиже: қоғамдық
ортада, әр түрлі әлеуметтік жағдайларда өз көзқарасын
қысқаша тұжырымдап қазақша тілдесімге түседі.
Кез келген қоғами өмірде оқулық пен оқыту әдістемесі-
нің орыны бөлек. Өйткені қоғамның қандай қоғам болып
қалыптасуы білім тәрбиесіне арналған оқулықтар мен оқыту
әдістемесіне тікелей байланысты. Әр заманның өзіне лайық
оқулықтары мен оқыту әдістемелері болады. Сондықтан
да мемлекеттік тілді көпдеңгейлі жүйемен оқытып, меңгерту
ісінің соңғы нәтижесі оқу-әдістемелік кешенінің сапасына
тікелей байланысты болмақ.
Қазір мемлекет тарапынан мемлекеттік тілдің кеңінен
қолданысқа енгізілуіне қолдау жасалып жатыр. Қазақ тілі
оқытудайын-ақ оқытылуда. Бірақ 11 жыл мектепте қазақ
11
тілін оқитын баланы неге қазақша сөйлете алмай келеміз?
Өйткені бүгінгі оқулықтар бірізділікке түспеген,
мектептерде әр түрлі баспалардан шыққан оқулықтар
пайдаланылады. Олардың ішіндегі тақырыптар да әр түрлі
және кей тақырыптар балалардың жас ерекшелігіне мүлдем
сәйкес келмей жатады.
Оқулық авторы болу үшін қойылатын басты талап
– автордың әлеми тілтаным теориясы мен әдістеме
практикасынан мол хабардар болуы. Бүгінгі таңда
тілді оқытудың теориялық мәселелерін зерттеп жүрген
ғалымдарымыз аз емес. Негізінен мектеп бағдарламасында
қолданылып жүрген оқулықтардың авторы да – осы ғылыми
дәрежедегі әдіскерлер. Бұл ғалымдардың өз саласында
мардымды жұмыс, татымды шаруа, нәтижелі істер атқарып
жүрген өз ісінің майталмандары екендігіне ешкімнің таласы
жоқ. Бірақ олардың тіл үйрету ортасы – ересектер. Ал,
мектепте тіл үйретудің ерекшеліктерін тек мектепте жұмыс
істейтін практик мұғалім ғана біледі.
Қазір республика мектептері жұмыс істеп жатқан «Қазақ
тілі» оқу бағдарламасы бұл сөзіме нақты дәлел бола алады.
Егер бағдарламаны құрастырған шығармашылық топта
мектепте жұмыс істейтін бір мұғалім болса, біз бүгінгідей
қателікке ұрынбаған болар едік.
Сөз соңында айтарым – мектепке арналған оқулық
жазуда ғалымдар тобы мен қазақ тілін мемлекеттік тіл
ретінде оқыту практикасын жетік меңгерген мұғалімдердің
шығармашылық тобы бірлесе жұмыс істемейінше, жақын
арада қазақ тілінің көсегесі көгереді деп айта алмаймын.
Аталған деңгейлік оқыту жүйесі де әр деңгейдің арасында
белгілі бір сабақтастық болғанда ғана өз нәтижесін берері
сөзсіз. Ал, мектептердегі қазақ тілінің дәл бүгінгідей оқыты-
лу жағдайымен (қолымызда бағдарлама бар, бағдарлама
бойынша жұмыс істейтін оқулық жоқ, әркім өз білгенінше
12
жұмыс жасауда) Елбасымыздың алдағы он жылда мектеп
бітірушілердің барлығы (100 пайызы) мемлекеттік тілді
біліп шығу қажеттігі жөніндегі тапсырмасын орындамақ
түгілі, оқушыларымыздың қазақ тілін оқып үйренуге деген
ниетін жоғалтып аламыз ба деген де күдік жоқ емес.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ф.Оразбаева. «Қазақ тілін еуропалық стандарт негізін-
де деңгейлеп оқыту жүйесін жасау жөнінде» – ҚР қазақ
тілінен басқа тілде оқытатын мектептердегі қазақ тілін
деңгейлеп оқыту мәселеріне арналған республикалық
семинар, А., 2009.
2. Ф.Оразбаева. Оқыту қазақ тілінде емес жалпы білім
беретін мектептердің 5-11-сыныптарына арналған Қазақ тілі
оқу бағдарламасы. Астана, 2010. Ы.Алтынсарин атындағы
Ұлттық білім беру академиясы. Авторлық құрамда.
3. С.Нұрман, Қ.Қадашева. Оқу орыс тілінде жүретін
жалпы білім беретін мектептердің 5-11-сыныптарына
арналған «Қазақ тілі» деңгейлік оқу-әдістемелік кешені –
Астана: «Ел-Рун» баспасы, 2010.
4. Әдістеме әлемінде. Ғылыми-әдістемелік жинақ. Құраст:
Е.Тілешов, Г.Әріпбекова, О.Сүлейменов. А., «Сардар» баспа
үйі, 2008.
5. Е.Тілешов. «Оқытудың бірізді-сатылы бағдарламасы
мемлекеттік тілді дамыту үшін қажет». Ана тілі, 2009.
13
Әсемгүл ЕСІМҒАЛИҚЫЗЫ,
№1 жалпы орта білім беретін
мектебінің қазақ тілі мен
әдебиеті пәнінің мұғалімі.
Батыс Қазақстан облысы,
Ақжайық ауданы,
Чапаев ауылы.
ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ
САБАҚТАРЫНДА ТІРЕК-
СЫЗБАЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ
ТИІМДІЛІГІ
Қазақ тілін тиімді оқыту әдістерінің бірі - тірек-
сызбаларды қолдану.
Тірек-сызбаларды қолдана отырып алдыма қойған
мақсатым:
- әр баланың сөздік қорын байыту;
- оқушылардың білім, білік дағдыларын арттыру, сауатты
жазатын, мәдениетті сөйлейтін тұлға қалыптастыру;
- өз ойын жеткізе алатын, өз бетімен жұмыстана алатын
азаматтарды тәрбиелеу.
«Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында тірек-сызбаларды
тиімді қолдану» тақырыбы бойынша үш жылдан бері
жұмыстанып келемін. Оның бір ерекшелігі әр сабақта
лексикалық немесе грамматикалық тақырыптар бойынша
тірек-сызбаларын құрастырып, сол бойынша сабақ өткізу
өте тиімді. Олар схема, таблица, формула, диаграмма түрінде
де қолданыла береді.
Грамматиканың
ірі-ірі
тақырыптарына
шартты
белгілердің көмегімен тақырып материалын бір беттен іздеп
табуға болатындай етіп, «жеңілден- ауырға, белгіліден-
белгісізге» дейтін дидактикалық принцип басшылыққа
Достарыңызбен бөлісу: | 
