Мектебінде

51
жыныстар – породы;
кендер құрамы – состав руды.
2. Сөздік бойынша тапсырма.
Сөздіктегі сөздер мен сөз тіркестерін оқып, жаттығыңыз, 
олармен сөйлем құраңыз.  
3. Баянауыл кенді ауданы туралы  мәлімет.
Баянауыл  кенді  ауданы  –  Қазақстанның  солтүстік 
шығысындағы геологиялық тұрғыдан біртұтас құрылымдық-
металлогендік белдем.
Баянауыл  кенді  ауданы  Жетісу  (Жоңғар)  Алатауы 
мен  Балқаштың  герциндік,  Көкшетау  қыраты  мен 
Шыңғыстаудың 
және 
Тарбағатайдың 
каледондық 
құрылымдары түйіскен жерде орналасқан. Ол солтүстігінен, 
шығысы мен оңтүстігінен терең жарылыстармен, батысынан 
Майқайың-Екібастұз 
антиклинорийімен 
шектелген. 
Ауданның  гравитациялық  өрісінің  мәні  әр  түрлі  болып 
келеді.  Магнит  өрісі  тау  жыныстарының  күшті  өзгеріске 
ұшырап ұнтақталған жерлерінде теріс мәнді (-1000 гаммаға 
дейін),  гранит  массивтері  орналасқан  орындарда  теріс 
және оң мәнді (-100 гаммадан + 100 гаммаға дейін), негізгі 
және  ультранегізді  жыныстар  аумағында  тек  оң  мәнді 
(+100  гаммадан    +600  гаммаға  дейін)  болады.Баянауыл 
кенді  ауданы  Майқайың  Екібастұз  (жоғары  протерозой), 
Баянауыл,  Александров  (кембрий-төменгі  ордовик) 
антиклинорийлері,  Ащысу  (ордовик-силур),  Қызылтау 
(силур-төменгі  девон)  синклинорийлері  және  Майкүбі 
грабені  сияқты  құрылымдардан  тұрады.  Майқайың-
Екібастұз  антиклинорийі  солтүстік  шығысқа,  қалғандары 
ендік  және  солтүстік  батыс  бағытқа  созылған.  Баянауыл 
гранитінің кварцты грейзендерінде күміс, алтын, т.б. сирек 
кездесетін металл кендері бар.
Баянауыл  кенді  ауданында  флюорит,  барит  кендері  де 
кездеседі.

52
4. Мәтін бойынша тапсырмалар:
а) Мәтінді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.
ә) Мәтінге сұрақтар құрастырыңыз.
б)  Мәтіндегі  сандарды  сөзбен  жазып,  олармен  сөйлем 
құраңыз.
в)  Мәтіннен  мына  сызбаға  сәйкес  сөз  тіркестерін  теріп 
жазыңыз:
Зат есім + зат есім
Зат есім + етістік
Сын есім + зат есім
Еске сақтаңыз!
Сан есім субстантивтенген (в значении существительно-
го) жағдайда зат есім сияқты септеледі, көптеледі, тәуелдене-
ді. Сан есім баяндауыш қызметін атқарғанда жіктеледі. Сан 
есімге көптік жалғауы жалғанғанда болжалдық мағынасын 
білдіреді. Мысалы: Мен сағат ондарда (нешеде?) келемін – Я 
подойду приблизительно к десяти часам. 
5. Берілген сан есімдерді септеңіз:
1. Бес;
2. Жетінші;
3. Алтау;
4. Жүз он бес.
6. Сан есімдерді түрлеріне қарай сәйкестендіріңіз:
1. Есептік.          1. Бірден, оннан,екі-екіден,жүз-жүзден.
2. Реттік.             2. Екіден бір (1/2),  сегізден үш (3/8). 
3. Жинақтық.     3. Біреу,екеу,үшеу, төртеу, жетеу.  
4. Топтау.            4. Бірінші, оныншы, екі жүз алтыншы.
5. Болжалдық.    5. Бір, екі, жетпіс, бес мың, он тоғыз.           
6. Бөлшектік.      6. Бірер, жетпістей, жүздеп,алпыстарда.
7. Берілген сөз тіркестерін қазақ тіліне аударыңыз:
Баритовые  руды,  в  протерозойских  породах,  редкие 
металлы,  структурно-металлогенический  пояс,  кислые  и 
щелочные  интрузии,  в  северно-восточном  направлении, 

53
признаки никелевых залежей, сыпучих горных пород.
8.  Төмендегі  сөз,  сөз  тіркестерін    аударып,  тәуелдік 
жалғауының  үшінші  жағына  қойып,  үлгі  бойынша  сөз 
тіркесін құраңыз.
Үлгі:  Баянауылдың кені                                                
                                             земля
 Баянауылдың                   полезные ископаемые
                                              руда 
                                              пояс
                                              богатство
9. Қазақ тіліне аударыңыз:
Извлечение полезного компонента показывает, какая часть 
этого  компонента  перешла  при  обогащении  из  исходного 
материала  в  концентрат.  Состав  определяется  процентным 
содержанием  минералов  в  горных  породах.  Трещины 
верхней  зоны  пород,  являются  результатом  выветривания.
Основная  рудная  зона  (восточный  участок)  выделенная 
для  открытой  разработки  имеет  пластообразную  форму.
Учитывая  горно-геологические  условия  месторождения, 
начало  работ  предусматривается  проводить  в  районе  юго-
западной оконечности залежи.
10.  Сабақты  пысықтау  сұрақтары  арқылы  қоры-
тындылау.
11. Үй тапсырмасы. Бағалау.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. «Кен ісі және металлургия» қазақша-орысша, орысша-
қазақша сөздігі, А., 2000 ж.  
2.  А.И.Игнатенко.  «Тау-кен  электромеханикалық  жаб-
дықтарына  техникалық  қызмет  көрсету  және  жөндеу» 
мамандығына арналған методикалық нұсқау, 2007 ж.
3. Қазақ совет энциклопедиясы. А., 1977 ж.
4.    К.Хайыров,  Г.Хайырова.  Тау-кен  техникалық  түсін-
дірме сөздігі.
 

54
                                                                                  Раушан МЫСПАЕВА,
Риддер аграрлы-техникалық 
колледжінің қазақ тілі мен 
әдебиеті пәнінің оқытушысы.
ҚАСЫМ СОЛАЙ БОЛМАСА...
Ұлы  Жеңіске  66 жыл,  туғанына 100 жыл толуына 
орай қазақ ақыны, майдангер Қасым  Аманжоловтың  
шығармашылығына арналған әдеби кеш.
Мақсаты: Қ.Аманжоловтың  өмірі мен шығармашылы-
ғын  таныстыру;  қазақ  поэзиясына  асыл  өлең  жазуды 
мақсат еткен өлеңдерінің идеялық мазмұнын ұғындыру; әр 
оқушының  ой-қиялына  ерік  бере  отырып,  ой  түюге  баулу; 
шығармашылық,  адамгершілік  қасиеттерін  арттыру;  үлгі-
өнеге  алуға  шақыру;  патриоттық  сезімге  баулу;  поэзияны 
сүюге, мәнерлеп оқуға машықтандыру.
Көрнекілік:  слайд-шоу,  компьютер,  «Дариға,  сол  қыз» 
өлеңдер жинағы, ақын шығармашылығына арналған көрме.
Әдеби кеш жоспары: I. Оқытушы сөзі. 
                                       II. Шығармашылығы:
1.  Балалық шақ туралы өлеңдері;
2. Туған жер туралы өлеңдері;
3. Арнау өлеңдері;
4. Махаббат тақырыбына арналған өлеңдер;
5. Майдан жырлары.
III. Қорытынды.
Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, Қазақстан тарихы. 
Қатысушылар:  Жұмағалиев  Әділ  А-08;  Нұрғалиев  Айдар 
ТМ-09 «У»; Қоқанбаев Медет А-08; Мухаметрахимов Жанат 
А-08; Молдашев Айдар ГЭМ-08; Нүркешов Сайранбек ГЭМ-
08; ДА-09 тобының оқушылары.
Жүргізушілер: Кеңесова Айдана ДА-09.