64
65
болады, т.б.Осы етістіктерді талдаған кезде, олардың дара
екені, 3 жақта екені,болымсыз және келер шақта тұрғандары
көрсетіледі.
И-21 тобында «Біздің колледж»деген тақырыпта мәтіндегі
күрделі етістіктерді тауып(болу керек, жақсы оқып,
алуымыз керек, т.б.), студенттер келесі талдау жұмыстарын
жүргізді: 1) жасалу жолдарын анықтау: орналасқан
сөзі орналасу деген етістіктен «қан» жұрнағы арқылы
жасалды, сөздің түбірі қатаң дыбысқа аяқталғандықтан,
Үндестік заңы бойынша -қан жұрнағы жалғанып тұр;
қалаған -қалау деген сөзден жасалды, түбірі дауысты
дыбысқа аяқталғандықтан, - ған жұрнағы жалғанып тұр;
2) сөздерді жіктеу: мен орналасқанмын, сен орналасқансың,
сіз орналасқансыз, ол орналасқан; біз орналасқанбыз,
сендер орналасқансыңдар, сіздер орналасқансыздар, олар
орналасқан.
Бірінші курс студенттеріне етістіктерді жіктеуді әр
сабақта тапсырма ретінде беріп отырамын, өйткені осындай
жаттығулар ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамытады.
Етістіктерді қолдана отырып, диалог, құттықтау сөздерді
құрастыруға, т.б. тапсырмаларды берген жөн. Мысалы,
«Ризашылық білдіру», «Құттықтау сөздері» тақырыпта-
рында студенттер мәтін құрастырып, сол сөздермен
(белгіленген сөздер) сұхбат құру жұмысын жалғастырады.
Мысалы,
Сұхбат:
- Әсет, бүгін менің туган күнім. Еркін екеуің біздің үйге
келіңдер, анам үлкен торт сатып әкелді.
- Жарайды, келеміз. Сені туған күніңмен шын жүректен
құттықтаймын! Зор денсаулық, ұзақ өмір және бақыт
тілеймін!
- Рахмет!
Осындай құттықтау сөздермен студенттер тілдерін
жаттықтырады да етістіктерді тауып, талдау жұмыстарын
жасайды. Мұнда құттықтаймын, тілеймін деген сөздер
қолданды. Аталған сөздердің 1-жақта, жекеше түрде, осы
шақта тұрғанын анықтайды.
«Ана тілің – арың бұл» деген тақырыпта Қадыр
Мырза Әлінің өлеңін талдай отыра, етістікпен жұмысты
жалғастырамыз. Тіл, біл, құрметте, біліп қой сөздерімен
талдау жұмыстарын жүргіземіз, сол сөздермен сөйлем
құрастырып, сұхбат құрамыз.
Факультатив сабақтарында келесі жұмыс түрлерін
қолданамын.
І. «Макал-мәтелдер естеріңдер ме?» ойыны.
Етістіктер беріледі, ал студенттер сол етістіктер кездесетін
мақал-мәтелдерді естеріне түсіреді. Мысалы:
1) Оқы, біл. 2) Ексең, ішерсің.
3) Болма, бол. 4) Қызған, соқ, т.б.
ІІ. Берілген мәтіндегі түсіп қалған етістіктерді тауып жаз
деген тапсырманы да қолданамын. Мәтін балаларға таныс
болу керек немесе мағынасы түсінікті құрастырылуы қажет.
Мысалы:
1. Біз Қазақстан Республикасында ... .
2. Бұл жерде қазақ
халқы ертеден ... . 3. 1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Тәуелсіздігі туралы Заң ... . 4. Қазір біздің
мемлекет бүкіл әлемге танымал ... . 5. Мен де өз үлесімді
жақсы оқумен, үлгілі тәртіппен ... .
Осындай және басқа жұмыс түрлерін қолдана отырып,
қазақ тілі сабағында орыс топтағы студенттердің сөйлеу,
жазу, ойлау қабілеттерін дамытуға күш саламыз.
66
67
Мұғалім мінбесі
Б.КӨЛБАЕВА,
№24 жалпы орта мектебі.
Қарағанды облысы,
Теміртау қаласы.
ҰСТАЗДЫҚ ЕТКЕН ЖАЛЫҚПАС,
ҮЙРЕТУДЕН БАЛАҒА!
«Ұрпақтарды ұстаздар тәрбиелейді. Болашақтың
басшысын да, данасын да, ғалымын да, еңбекқор
егіншісін де, кеншісін де ұстаз өсіреді».
Бауыржан Момышұлы.
«Ұстаз» – ұлағатты есім. «Ұстаз» – қасиетті тұлға.
«Ұстаз» – құрметті сөз.
Өмірімізде ең aлғаш мектеп табылдырығын
аттаған кезімізден бастап, білімнің терең нәрімен
сусындатып, ақылын беріп, тәрбиелейтін, біздің
бүгінгі өміріміздің жарқын болашағына жол беретін,
аяулы ұстаздарымыз деуге болады. Бала жанының
бағбаны, мектептің жүрегі, ол жайлы қанша ыстық
сөздер айтылса да, ол баланың екінші анасы десек
артық емес. Бұл өмірде ұстаз көрмеген, я мұғалімнің
алдында оқушы болмаған тұлға жоқ шығар деп
ойлаймын.
Ол – адамдaрдың өмірге көзқарасын, бір-біріне
деген сый, құрмет сезімін қалыптастырaтын, білім
мен тәрбиенің нәрін, адамгершіліктің нұрын беретін
адам. Ұлағатты ұстаздан тәрбие алған адам ұлы
тұлға болып өседі, өмірін дұрыс бағытқа бейімдеп,
көркейтеді деп ойлаймын.
Оқушының бойындағы шынайы білім, біліктілік
дағдылары, мейірімділігі, қабілеттілігі, мінез-құлқы,
шарапаттылығы жақсы ұстaздан қалған әдет болса
керек.
«Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға»,
– деген Абай атамыздың сөзін өзінің өмір қағидасы
ретінде ұстаған ұстаз әрдайым еліне құрметті, сыйлы
болары анық. Ол өзінің бойындағы бар асылын
алтын мейірімін, білімін, тәрбиесін, тәжірибесін
алдындағы шәкірттеріне беріп, олардың рухани жан-
дүниесін байытады. Шәкірттерін өмірден адаспай,
дұрыс жолмен жүруге тәрбиелейтініне сенімдімін.
Әр ұстаздың шәкірті, ұстаздан дәріс қана емес,
өмірлік ұлағат, тәрбие, өнеге алады деуге де болады.
Бірақ, кейде, небір ойлар мазалайды. Осы нaғыз ұстаз
қандай болуы керек? Әрине, ол өзінің мамандығының
білгірі, қайратты, күш-жігері мықты адам болуы
тиіс. Мектептегі ұстаз – баланың екінші ата-анасы,
болашаққа айқын жол сілтер aқылшысы, жанашыры.
Оның бойындағы бар қасиеті, білімі мен жігері, ақыл-
ойы, небір шәкірттерді ер жеткізіп, есейтеді. Әрбір
шәкірт өзіне үлгі-өнеге болған сүйікті мұғалімін
ұстазым деп атайды.
Ұстаз өзін-өзі қай уақытта ұстазбын дейді? Ол
шәкіртінің қияға қанат қағып, елінің беделді, сыйлы
азаматы болған сәтінен таниды. Бүгінгі бәсекелес
заманда шәкірттерінің биіктен көрінуіне күнделікті
істегі жаңашылдық, жан-жақты берген тәрбиесі
арқылы қол жеткізуге болaды. Оны мүлтіксіз
