16
17
ӘОЖ 374:377.4 З.МАХАДИЛ,
аға оқытушы,
«Өрлеу» Біліктілікті арттыру
ұлттық орталығы,
Павлодар облысы бойынша
педагог қызметкерлердің
біліктілігін арттыру институты
ОҚУШЫЛАРДЫң
ФУНКцИОНАЛДЫҚ ОҚУ
САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ
Мақалада автор оқушылардың функционалдық
сауаттылығын дамыту жолдары, сауаттылықты
бағалау, оның деңгейлері, нәтижелері, оқушыға
қойылатын талаптарды жан-жақты зерттеп, жазған.
Түйін сөздер: функционалдық сауаттылық, оқу
сауаттылығын бағалау, деңгей, нәтиже, талап.
Қазақстандық білім беру жүйесінің алдында білім
сапасының бәсекелестігін арттыру, шынайы өмірлік
кезеңдерге бейімделу мәселелері тұр. Қоғамда
түрлі өмірлік жағдаяттарға байланысты дұрыс
шешімдер қабылдау үшін жоғары кәсіптілік пен
интеллектуалдықты қажет ететін заманның бүгінгі
талабына сай өмір сүріп, қызмет ету қажет. Біздің
мемлекет үшін халықаралық зерттеулерге қатысу
білім берудің бағалау жүйесін реформалаудың
қажеттігін ескертетін бірқатар факторлар, атап
айтсақ қазақстандық білім беру жүйесінің әлемдік
білім беру кеңістігіне кіруі негізгі себеп болды.
Еліміздің халықаралық PISA зерттеуіне қатысуы,
тұлғаның өзін-өзі дамытуын максималды түрде іске
асыруы және қоғамда өзіне лайықты орынға ие болу
үшін өздігінен ізденуге, талдау жасауға, құрылымдау
негізінде ақпараттарды дұрыс пайдалануға мүмкіндік
береді. 15 жастағы оқушыларды мәселені шешуге,
сауатты оқуға, математика мен жаратылыстану
ғылыми сауаттылығы бойынша емтихан бөліктеріне
дайындау қарастырылады. Бұл әрбір қатысушы
елге білім беру жүйесінің стратегиялық мақсатын
анықтауға мүмкіндік береді.
Оқу сауаттылығын арттыру мақсаты - жаңаша
оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес: 15
жастағы оқушыны алдағы өмірге дайындау,
оқытылуы қазақ тілінде жүргізілетін мектептің қазақ
тілі мен әдебиеті пәні бойынша ғылыми концепцияны
түсіну, шешім қабылдай білу, қоғамның мәдени-
экономикалық дамуына әсер ете білетін белсенді
азаматты әр түрлі форматтағы тапсырмаларды
орындату тәсілдері арқылы қалыптастыру.
Оқу сауаттылығы – оқушылардың мәтін мазмұнын
түсіне білуі және ой қозғау арқылы онда берілген
негізгі идеяны өз мүддесі үшін пайдалана білу, қоғам
өмірінде белсенділік таныту мақсатында академиялық
білімдері мен дағдыларын дамыту қабілеттері.
Функционалдық
сауаттылық
әр
мектеп
пәнінің негізінде қалыптасады. Оқушылардың
функционалдық сауаттылығын дамыту және оның
қалыптасуын тексеру құралы шығармашылық
сипаттағы тапсырмалар (зерттеу жұмыстарына
18
19
бейімделген тапсырмалар; экономикалық, тарихи
мазмұндағы мәтіндер; тәжірибеге бағытталған
тапсырмалар, т.б.) болып табылады.
Осындай тапсырмалар тексерілушіні мұқият
оқу, талдау, жинақтау; негізгіні анықтау, сол сияқты
мәтіннің белгілі бір бөлігіне қарап, оқиға желісінің
өрбуін, ондағы қайшылықтарды ажырату, шешімнің
баламалы жолын таба білу; нақтылық пен болжамның
арасын айыру сияқты көптеген сапалардың болуының
қажет екені ғылыми еңбектерде аталып өтіледі.
Оқу сауаттылығын бағалау үш өлшемге негізделген:
мәтіндер, сұрақтар және жағдаяттар. Мәтіндер
мен тапсырмалардың жіктемесіне қарамастан, оқу
элементтері өзара тығыз байланыста болады.
Оқу сауаттылығын бағалау барысында әлеуметтiк,
білімдік, адамдардың мәтінмен жұмыс жасау кезінде
кездесетін жағдаяттар есепке алынады:
• Өзіндік мақсатта (дербес хаттарды, көркем
әдебиетті, өмірбаяндарды, ғылыми-әйгілі
мәтіндерді және т.б. оқу);
• Қоғамдық мақсатта (ресми құжаттарды,
қоғамдық мәні бар әр түрлі мәліметтерді және
т.б. оқу);
• кәсiби қызметте (есеп беру үшін, кәсіби
шеберлігін шыңдау үшін, т.б. оқу);
• бiлiм алу үшiн (оқу әдебиетiн білімді жетілдіру
үшін қолданылатын мәтiндерді оқу).
1-кесте. ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ ДЕҢГЕЙЛЕРІ
Деңгей Ұпай Тапсырмалар сипаттамасы
6
698
√ Мәтін мазмұнында берілген қарама-
қайшылықты, қиын ақпаратты түсіну.
√ Бірнеше мәтінді және олардың өзара
байланысын жете және толық түсінгендігін
көрсету.
√ Мәтінді жете және нық интерпретациялау.
√ Таныс емес тақырыптағы күрделі мәтінді
сыни тұрғыдан бағалау.
5
626
√ Ақпаратты айқындау және құрастыру
негізінде жинақтау.
√ Академиялық білімге сүйеніп, мәтінді ой
елегінен өткізу.
√ Таныс емес мәтінді интерпретациялау
және түсіну.
√ Оқыған мазмұнына түзету енгізуін,
ұғымды түсуін болжау.
4
553
√ Тұтастай берілмеген ақпарат бірліктерін
табу және байланыстыру.
√ Мәтін мазмұнының тұтастығына
негізделген тілдік ерекшеліктерді түсіну.
√ Мазмұны таныс емес, күрделі
форматтағы және ұзақ мәтіндерді түсіну.
√ Мәтінді бағалау мен болжамдар келтіру
үшін мәтінде берілген негізгі ақпараттарды
қолдану.
3
480
√ Ақпараттың кей бірліктері арасындағы
байланысты анықтау және талдау.
√ Тұтас мәтін мазмұнына сәйкестеліп
берілген тілдік реңкті түйсіну.
√ Оқырман күтпеген түрде берілген
мәтіннің қарама-қайшы ақпаратын ой
елегінен өткізу.
√ Күнделікті кездесетін ақпаратқа
негізделген мәтінді түсінуін көрсету.
