Меңдігүл шындалиева

«Ермек» қиссасы» Ресейдің Түмен, Новосібір, Омбы облыстарында, Қазақстанның солтүстігінде тұратын қазақтар арасында кең тараған. «Ермек» қиссасын» кім шығарғаны белгісіз. Қиссаны ерте заманның көзі деп қабылдау керек.

Ғашықтық – ажалына болған себеп.

Қазақтың қараңғылық дәуірінде,

Айырған арсыз әдеп жолын бөгеп.

Қапыда қандасынан көрмей көмек.

Мейірімсіз меңіреу ажал меңгерген соң,

Жота жоқ өткен өмір қайта келмек.

Айтысқан аз да болса сөзге жетті.

Өлшеулі өмір дәмі таусылған соң,

Әжімсіз топырақ жапты ақша бетті.

Етегі сағым жүріп шұбарланған.

Сан қиян қиясында қиқу қағып,

Басына ұялауға құмарланған.

Жөргекте тәрбиесіз бала қалды.

Қайғының қара аспаны қаптаған соң,

Шырағы жетімдіктің жана қалды.

Бұлаңдап түлкі қашқан сая қалды.

Алайда жердің көркі ер емес пе?

Ер Кебек еркін жүрген дала қалды.

Қыраны тұғырында және қалды.

Сұм дүние сусаған есіл ердің,

Сусыны шет шоқыда және қалды.

Есалаң ер қадірін білсін қайдам?

Жазықсыз жас сәбиді тастап кетті,

Қарамай обалына өңшең хайуан.

Енді жау жоқ келетін оң мен солдан.

Төркіні Еңлік қыздың о да найман,

Баяғы кемпір мен шал Кебек қонған.

Жиенін алып келді тап сол күні.

Жәрдемсіз жалғыздығы еске түсіп,

Қорқады наймандардан шықпай үні.

Құдайға мінәжат қып налып келді.

Жолшыбай Ермегім деп атын қойып,

Мал-жанды құрмалдық деп шалып келді.

Жасырын тобықтыға жетті хабар.

Бір тұқым Кебек ерден қалды деген,

Жел айдап шартарапқа кетті хабар.

Құрметтеп хабаршыны қолға алады.

Қайғы құрты қажыған кәрі жүрек,

Шаттық озып, қайғысы соң қалады.

Өлсем қайғы жүректе мол қалады.

Есепсіз ердің қаны кетпеуіне,

Артымда себепші боп сол қалады.

Кейінгі оқушыға жол қалады.

Жағылар қақ жарылған, сөнген шырақ,

Өсірсін тәрбиелеп сол баланы.

Еншалла істің арты оңдалады.

Соны айтып жолбарыстай ыңыранып,

Жас ағып екі көзден сорғалады.

Қайыршы, хабаршыға беріп сыйды.

Ер жетіп Ермек келсе елім бар деп,

Аманат тапсырыңдар мал мен үйді.

Көргіш құдай көзімнің жасын иді.

Әл-әулет ақтан ажал сұрап едім,

Айтқан зарым аллаға ақтан тиді.

Опасыз бұл дүниеден жанын қиды.

Жан кетіп жат орнында жатпақ болды,

Ақшаңқан кіршігі жоқ киім киді.

Көп айтып шайқамайтын баста миды.

Қызықты дүние шіркін піскен алма,

Көз тоймас көрге кірмей дүние малға.

Ермекті асыраған найман шалға.

Баланы асырады шал мен кемпір,

Құрметтеп шекер-тәтті балмен кемпір.

Зеннетләп киіндірді сәнмен кемпір.

Әділ құдай аясаң енді бізді,

Ермектен екеумізді бұрын алғын.

Ермекті ер жатқызып тілге келтір.

Жылысып жылдар өтті мезгіл айдан,

Еркелеп Ермек жүрді сүтте қаймақ.

Сүйсінді сүйкіміне ауыл-аймақ.

Тілегі кемпір-шалдың қабыл болып,

Он жасқа кәмел толды оттай жайнап.

Қасына бала жиды нөкер сайлап.

Таң атып талма түсте жылқы келсе,

Балалар тай мінеді жайдақ-жайдақ.

Ұстатты бала басы бір-бір сайғақ.

Төбелеске бергісіз ойыныменен,

Келместен кетеді ойнап кешке дейін.

Әрі таз, әрі соқыр, аты Қойбақ.

Сол күні шаршадым деп келмей қалып,

Жабылып тәмам бала болды соймақ.

Жас жапырақ және тілеу бір деген соң.

Сорақы соқыр Қойбақ келмей қалып,

Ермектің ұрсатынын білмеген соң.

Ер жеткен ересектің бәрін жықты.

Мерзімді мерзімінде тәмам науша,

Ойнайтын ойнағына қайта шықты.

Қойбақтың қылбұраумен санын сықты.

Қойдан жуас Қойбақты тәмам бала,

Алып соғып жабылып көсеу соқты.

Кемпірдің кепесіне қуып тықты.

Балалар бағынады Ермегіне,

Қол созған жаңа талап ердегіге.

Кемпірдің кептеледі өрмегіне.

Аузынан көбігі атып кемпір шықты,

Есіктің артын сақтап төрдегіге.

Қарамай тірі жүрген жердегіге.

• 
  Ақшоқыда атаусыз өліп қалған,
  

Оранып қалғаныңда жөргегіңде.

Найманның нағызындай настанасың,

Аяса сонда құдай көрмеді ме?

Көмусіз ата-анаңды тергеді ме?

Кебіні жоқ, көрі жоқ Еңлік-Кебек,

Қу басын Қойбақ алып бермеді ме?

Қу жетім шап қолтығың терледі ме?

Шұнақ құл шуылдатпай еліңді тап,

Тілімнің ұшырадың кермегіне.

Оқ тиді Ермек ердің сермегіне.

Жан келмес жауыз кемпір келбетіңе,

Дақ салды кірмесің, деп ер бетіне.

Жүре алмастай қылып кетті жер бетінде.

Жұлынын жұла түсіп кемпір сөзі,

Қарамай жатып қалды ел бетіне.

Миы толқып, ақылы ауып қалды.

Елжіреген жүрегі езілген соң,

Тұңғиық ой түбіне жетіп барды.

Жылайды сағат сайын шығып үйден.

Кемпір-шалы кемсеңдеп зарласа да,

Жолбарыс уанбайды мылтық тиген.

• 
  Бір күні Ермек жылап атам дейді,
  

Жас емессің отырсың жер басында,

Ақ сөйле, иманыңа сатам дейді.
Бір құдай, екі аруақ төбеде тұр,

Жалғыз жан көкіректегі көбеде тұр.

Кешегі кемпір соққан ........ пышақ,

Айтпасаң ілінбейді жебеде тұр.

Ары жоқ ажал деген неме де тұр.

Қайғылы қаршығаңыз қанат жайып,

Ілініп, балақ бауы шегеде тұр.

Тоқтамай толқын соғып кемеде тұр.

Мен кіммін, қайдан тудым, қайда болдым?

Затым кім, қай нәсілден пайда болдым?

Жалғыз мырза атанып пайда болдым.

Атаеке, құдай жалғыз, құран үшін,

Көрмессің адалдықтан, ақтан қысым.

Неліктен құл атанып шықты мысым?

Атам кім, олардың әм аттары кім?

Атаеке, анық сөйле құдай үшін.

Қамалған қорадағы мал да састы.

Балам жоқ, бақташының малы ғой деп,

Көзінен қан аралас төкті жасты.

Жалғызы иманына қамшы басты.

Өткен күні елестеп екі көзге,

Ескертіп әбдіренің кілтін ашты.

• 
  Шырағым не болмайды ер басында,
  

Серпінім сегіз болған, сегіз саным,

Отырмын биік қарап өр басында.
Серілікті сексен жеп селкілдеткен,

Ажал тосып отырмын көр басында.

Сен едің сенген балам қартайғанда,

Сұм өмір сұмырай қылып ар тайғанда.

Бойымнан күш, қойнымнан жар тайғанда.

Өжет жүрек, өр кеуде, өткір тіл жоқ,

Хан басым қарақшыдай қалқайғанда.

Сұлу жүз сұрғылт тартып, жүз тайғанда.

Ертең иесіз қалмай ма мал-жанымыз?

Ажал кеп, алып соғып жантайғанда.

Жалғанды жалпақ басып қылдым сәулет.

Қуат жоқ, қурап қалдым, қурай шал боп,

Отырмын отқа қарап, бетін кеулеп.

Жасырмаймын берген соң өзің мәулет.

Еңлік анаң жалғызым, менен туған.

Сонан қалған тұқымсың, болып әулет.

Айтуға аман келді бүгін нәубет.

Кебек батыр Еңлікті алып қашқан,

Шыңғысты паналаған биік тау деп.

Қаптаған Қабанбайдың қалың жауы.

Тобықты аз, найман көп боп баспалаған,

Есалаң, ылғый есер тасырлаған.

Есепсіз есер найман басылмаған.

Қажытқан қартайғанда Қабанбайды,

Ер еді басынан іс асырмаған.

Төгуге бел байлады қанды найман.

Қатын-бала қақтығып зар жылады,

Жасанған жау, көк темір сауыт-сайман.

Жау жауыз жүрегіне қаны қатқан.

Бір қыз үшін тәмәм жұрт өлмейміз деп,

Кебекті бермек болды тауда жатқан.

Есерсіз ел болмай ма кимелеген.

Тауып берсең табанда бітім қылып,

Қазір кетіп қаламыз үйге деген.

Мал мен жан керек болса дүние деген.

Ел еңіреп найманның жауыздығына,

Обал, сауап кірмейді ауызынан.

Тарының кім сыймайды қауызына.

Тобықты айтты найманға қылдың қыспақ,

Рақымсыз жазасы жоқ жанды қыстап.

Кебекті бере алмаймын қолдан ұстап.

Жалғыздың жатқан жерін берсең нұсқап,

Амалсыз айтты ердің жүрген жерін.

Аз дәурен ғашығымен сүрген жерін,

Мергеннен мертікпеген ақ бөкенін.

Таңдығын талмау түсте көрген жерін,

...............................................................

Қыранын қиып шатта берген жерін.

Қырқылың, қызығынан дүние шіркін,

Ажалдың таң төбетті үрген жерін.

Күнсіз қоныс, қазаны тапқан жерін.

Еңіреп жүріп қосылған екі ғашық,

Ажалдың ақ семсері соққан жерін.

Тоймайтын топырақ шіркін жапқан жерін.

Шыңғысқа шырылдатып Ермек сені,

Жапанда жалғызымның тапқан жері.

Таптық деп көңілдері шаттанысты.

Түнерген қалың әскер түнде келіп,

Ұстауға таң атқан соң аттанысты.

Ән салып алуан-алуан күймен жырлап.

Қараңғыны көтеріп қаман тұрған,

Айдады жарық сәуле жерден ырғап.

Күлімдеп күннің көзі келді зырлап.

Табиғатпен тамылжыған шөптегі су,

.............................................................

Қарауыл кезеңдегі ұйықты алды.

Қоршаған күл қорған боп айналысты,

Кебек ер кетпестей боп тұйықталды.

Үмітім өртке түсіп күйіп қалды.

Ермегім әрбір бұйрық бір құдайдан,

Көп айтсам дерт жуады осындайда.

Тұратын дәті бар ма тәнге сиып.

Арнаулы Ермек ердің бір аты бар,

Жылқыға жібермейді көзі қиып.

Ой желке, қамыс құлақ, жалы сұйық.

Желіске жел басқанда оздырмайды,

Тайында таңырқатқан соғып киік.

Тұрмайды қай жігіттің жаны сүйіп.

Ерттеуге ермек атын шығып еді,

Жануар ыңыранды басын иіп.

Жалын сипап, кекілін қойды тарап.

Дүйсенбіні аудармай жүрмек болды,

Сапарға даярланды киім киіп.

Бет алып Шыңғыс тауын басы биік.

Қызыл жүз, орта бойлы, қысқа маңдай,

Жауырыны сом күмістен қақтағандай.

Болса ағаш, ай балта саптағандай.

Мінезі қайырымды, қабағында,

Қайғылы қамыққанды жақтағандай.

Түбінде қызметініңді ақтағандай.

Жауырыны жауды айтқанда қызып-суып,

Табылса табанға сап таптағандай.

Адал ұл ана сүтін ақтағандай.

Жүрген жері айт пен той күнде жиын,

Жас емес әзіл сөзге тоқтағандай.

Қазаны қайтара алмай күш пен айлам.

Кезенген екі жауын кеміткен соң,

Шаттанып, шабуылмен қайтты найман.

Еңлігім емшек берген сәтсіз сайдан.

Серік деп сенен басқа сенерім жоқ,

Амалсыз айырылған соң күн мен айдан.

Көрген соң көнеді екен қақтың құлы.

Жанмен бірге жалғызым жалынған соң.

Қарағым не қылайын айтпай мұны.

Көп тентек, көлге енсе мін шыға ма?

Бас білмейтін көп надан басын қосса,

Сөзінен бес тиындық бұл шыға ма?

Екеуінің сөзінен шын шыға ма?

Өлді ер, қуанды жер құшақтады,

Мезгілсіз батып кеткен күн шыға ма?

Әрине мақсат тартпақ жүрек серті.

Сендіруге қуатын келтірмейді,

Қайғының қауға түскен қалың дерті.

Тілеп алған қайғысы шалдан сұрап.

Асқар тау құлағындай дәл үстіне,

Тұра алмай орнында қалып қатып.

Адам азбай тұра ма басса күйік.

Ел табуға жүрегі елегізіп,

Қайраттанды көзінің жасын тиып.

Өлерімнің шағында тілегім сол.

Шамасы жоқ, кемпір-шал екі жетім,

Балқытты қорғасындай қатқан етті.

Алақанымен сыйпады шалбар бетін.

Толқытты, толықсытты Ермек ерді,

Ашындырды, ағызды ащы терді.

Қайғы үстіне қан құсты екі шерлі.

Шарасы жоқ шалменен қош айтысып,

Шыңғыстау қайдасын деп жүре берді.

Ирек сай қалып жатты, ойшыл сала.

Шерлінің ішіндегі шерін шертіп,

Бозторғай ән салады жырлап және.

Шал айтқан хан Шыңғыстың бетін ала.

Үшкіріп жылы желмен демалғандай,

Шыққандай, көтеріліп қайғы сана.

Перде боп күн көзіне көкшіл құрақ.

Жол шеккен жолаушының жолын тосып,

Сылдырлап қоңыр леппен салып ырғақ.

Құлаған қурай басын жасыл жастап.

Қош келген қонағына қошемет қып,

Шегіртке қарсы алады әнмен бастап.

Кей кезде даяр қылады жүрер жағын.

Басқа түскен адамның бәрі көнгіш.

Ер шешер елден безген жол жұмбағын.

Тігеді тыңдағандай ат құлағын.

Көмектесіп көзге түспей,

Сықылды сындырмайтын елдің сағын.

Көк бурай, түбі сая, басы балғын.

Сұлудай үкі таққан ырғалаңдап,

Қарағанда келмейді көзіңді алғын.

Өсірген еркелетіп қаз бен қуын.

Жадырап, жан иесі мауқын басып,

Үстінде төл құсы жүр иіскеп буын.

Аққу-қаз үн қосады, қаңқылдайды.

Қиқулап суға қонған топ-топ үйрек,

Тапқандай жан саясын салқындайды.

Жеткенше ну қамысқа қаңқылдайды.

Талмау түстің кезінде күн төнгенде,

Көкшіл су сары алтындай жарқылдайды.

Желпілдеп, қызғыш қорып көл аймағын.

Сырт тартқан сиқырменен жазғы сағым,

Жүрсең еске түспей ме қай-қайдағың?

Көл қалды қош айтысып, құрмет қылып.

Бір жерде су, бір жерде тау да қалды,

Жалғыз-ақ жер қалмады сүйретіліп.

Көрген жер көз ұшында кейін қалад.

Түтіндей қостан шыққан будақталып,

Танаудан бу бұрқырап, демін алып.

Ұшқан құспен жарысып кетіп барад.

Қарт Шыңғыс атасы айтқан шыңға жетті,

Ақ саусақ, сұлу ағаш сымға жетті.

Байқасақ төбесі тұр бұлтқа тиіп.

Тақсырлап, тәжім қылған қонағына,

Келмейді амандыққа басын иіп.

Талай ер алабында тартқан күйік.

Көк тұман, орман басы көзге бұлдыр,

Сан жапырақ ән қосады салып сылдыр.

Шалықтап жалғыз ғана қырандар жүр.

Жапырақ жарасымды кесте мия,

Жері жақұт аунарлық таста қия.

Манағы қыран салған әр жерде ұя.

Шың қалды, тілге келмей қабақ түйіп,

Асудан қара тастың күшін жиып.

Қара жол қарсы алдынан алды қиып.

Ермек батыр тақалды ел шетіне,

Маужырап, мал жусаған бел шетіне.

Желігіп, жеткеніне жер шетіне.

Ермек ер екпіндетіп келіп қалды,

Ауылдан оқшау қонған ел шетіне.

Кәріпке кешіктірмей тез беретін.

Алыстан аңсап келдім, жұртым бар деп,

Жарықта ел табуға көз көретін.

Көне екен көпті көрген сөзге ұста.

Сәлемдесіп болған соң жөн сұрады,

Бұл шалдың көрінбейді ойы қысқа.

Сынап тұр, өзі сыншы текті құс па?

Қай нәсілден боласың, қайдан келдің?

Қандай жанмен жекжатсың осы тұста?

Бойыңнан білініп тұр еркек нұсқа.

Ермек айтты, жарайды отағасы,

Қартайтар өлген адам жота басын.

Сынамай жөн айтыңыз бата басын.

Затым құл, тобықтының кірмесімін,

Жанашыр жақыным жоқ аталасым.

Қазірде он сегізде менің жасым.

Ар білетін ер болса арнап келдім,

Найманда көбейген соң достан қасым.

Ақсақал айта берсем қайғым ауыр.

Жөн сілтеп, жолаушының жолын көрсет,

Жылан да жылы жерді тәуір көрер.

Жердің жөнін көрмеген таба алмаймын.

Қойдан жуас қонақпын шаршап келдім,

Жайлы болса сол жерде тоғандаймын.

Тобықтының түйесін баға алмаймын.

Ел дегенің жел болса тұрағы жоқ,

Тамырсыз тасқа қазық қаға алмаймын.

Әруаққа басқа күнә таға алмаймын.

Ұлы болсам бір тобықты іздер еді,

Құлдығымды жасырып қала алмаймын.

Жұрт білетін мінімді таба алмаймын.

Ер дегенде елігіп мақтануға,

Ақау бар, аяғымда шаба алмаймын.

Сондықтан алаң-алаң шаба алмаймын.

Қару жоқ қасқар жүнін қампитқандай,

Ат мініп, аса қарап аялдаймын.

Түгендеп қайсыбірін тамамдаймын.

Ауылын Қабекеңнің тура сілте,

Өнімсіз бос кеңеспен қала алмаймын.

Терең сөздің тербеттің жүрек дертін.

Қайға, шаттық бақ пен дақ ауыспалы,

Мерзімнің де мезгілі бар алыс-жақын.

Ие болмай бақ келе ме екі тақым.

Жастықта ер басында не болмайды,

Келтірмес қайғы ойласаң көңіл шатын.

Естиін, айтшы балам, атаң атын.

Үйге түс, қонақ ас іш, атың шалдыр,

Қалмасын мойнымызда мейман атың.

Жасырмаймын, сөйлеймін, дәлім, - деді.

Арманда өлген анымның әңгімесі,

Ішіме қайғы салды, қалың,- деді.

Қарамай көз жасына, шалым, - деді.

Шыңғыста шырылдатып кескілеген,

Алла деуге келтірмей, елім, - деді.

Қандай жүрек болмайды жалын - деді.

Қарт Қабанбай жатқан соң қара жерде,

Тобықты кеткен жоқ па сәнің деді.

Пысық шал, жоқтадың ба қанын,- деді.

Содан қалған жалғызбын, атым Ермек,

Күйіп тұр, көп сөйлеуге жаным,- деді.

Жалғызым, амансың ба, марқам,- деді.

Есен-сау есің барда ел таптың ба?

Жолыңа жаным құрбан, атаң,- деді.

Өрісім кеңіді ме арқам деді.

Торқалы той, толқынды топ жиямын,

Көк лақ қып көгеніңе тартам деді.

Сауық қып, қыр мойныңа артам,- деді.

Таяқсыз жүре алмайтын аяқтарым,

Алшақ бас, адымыңды алшақ,-деді.

Жарығым, жау шабатын балтам – деді.

Бақ иесі балғыным, балапаным,

Ақ мәрмәр алтындаған асыл ерім.

Ел жиналып, Ермекке шашу шашты.

Есі қалмай ентігіп, еркек-әйел,

Көрсетті батырына ықыласты.

Қайыры бар қызыққа батты халық.

Ел болып, ереуілдеп аттанысты,

Аулына Қабанбайдың жөнелді алып.

Ел қуанып келеді естен танып.

Кебектің кемшілігін көзі көрген,

Қалың жұрт қарсы шықты асыр салып.

Қылмиып қыздар шықты гүлдей жайнап.

Есепсіз ел жиналды ен далада,

Шал-кемпір шаңдақ басып, қалды талып.

Көлбектетіп, көкқасқа қасқыр шалып.

Ер келді, ел көркейді, той жасады,

Қырық күн ұзартылып той жасады.

Кедейлер кербез басып, бой жазады.

Ақындар да жиналып жырға басты,

Бұлбұл тілі бұлаңдап әнге басты.

Белгілі жұрт білетін дәмге басты.

Домбырашы қомданып күйге басты,

Бишілер де сәнденіп биге басты.

Шамасыз шал болмаса шүйке басты.

Ертеде міне осындай қызық өтті,

Аз дәурен мезгілінде қызып жетті.

Әртүрлі жақсы, жаман бұзық өтті.

Талайдың таудай күшін талқан қылып,

Емі жоқ екпініңді ажал бұзып өтті.

Қызыққа белшесінен жүзіп өтті.

Ел болудан үмітін үзіп өтті,

Сар даланы күңірентіп сансыз хабар.

.......................................Қабанбай елін.

Қабанбай елін нандырып сүзіп өтті,

................................................................

Тоқтамыс топты көрсе бойын тежеп.

Жауындағы намысын оятуға,

Қол жинап, нөкерлермен шықты Ермек.

Айтатын ел-жұртына келді кезек.

Сындырмас сырлы таңдай ердің сағын,

Шебер тіл шешпей қоймас жігіт бағын.

Салтанатпен сәулеттің құрды тағын.

Санасын сауық басып, ұмыттырып,

Ай жасап, апта да өтті ағым-ағым.

Ажарлы ғой алдайды дүние сағым.

Сұлу жалған сұмданып сиқырласа,

Ақылсыз арзан берер қызық шағын.

Сөйледі тобықтыға ашып жағын.

Жаудыраған көзіне жасын алып,

Құнсыз өлген Кебектің айтты дағын.

Қажырлы, күш-қайратты көп қиналды.

Естіген бозбаланың бойы суып,

Тамыры тасып, жүрекке қан жиналды.

Еңіреттің Ер Кебекті тербеп,- деді.

Адамға өлмек парыз, пенде қарыз,

Борышын төлеу керек еркек,- деді.

Ақиқат ажал айын көздеді.

Ермегім, елің даяр, елжіреме,

Құлашын бозбаланың серме,- деді.

Ермектің емсіз дерті сергектелді.

Ер деген ел саңлағын жиып алды,

Саралап, сандық жасын сүйіп алды.

Үстіне «бисмиллә» деп киіп алды.

Жас жүрек тәуекелге буды белін,

Екі жүз жігіт алды жинап елін.

Ежелгі еске түсіп жаман елім.

Өрім тал, жаңа майда атқан шешек,

Өрге жүзіп, қылмайды елімде есеп.

Жауына жетіп қалды жүйрік өсек.

Ұшпайды ұшан теңіз, ұшан хабар,

Қаптады қара бұлттай кесек-кесек.

Жиналды қалың жауы кезек-кезек.

Бұрын келіп Шыңғыстың тауын алды,

Қорқақ жүрек қобалжып қауып алды.

Жауымның жақыны деп шауып алды.

Қой дейтін қожасы жоқ надан жаулар,

Оп-оңай олжа малды тауып алды.

Ер деген еркектердің басын қосып.

Қалың жаудың хабарын естігенмен,

Ермектен сескенбейді жаны шошып.

Қалың қол қара топырақ қанат жайған.

Жау жағын жазыққа сап жанталасып,

Қарауыл қарап тұрды сәтсіз сайдан.

Ермектің қолын көрді әлдеқашан.

Қара топырақты шаң қылып қан жұтуға,

Боларын болжаған соң қан майданда.

Есалаңдау есерлер басқа шауып.

Алқынып ат шабынан буда шықты,

..............................................................

Ермек жетті Шыңғыстың панасына,

Жақындап Ақшоқының даласына.

Екі таудың кемерін несіп еткен,

Шыңғыстың симай жатты даласына.

Жас толды екі көздің шарасына.

Толқыды, толықсыды, толғанды Ермек,

Арманда өлген атасы мен анасына.

Келген кезде ата-ана моласына.

.....................................................

.....................................................

Қозы-Көрпеш –Баяндай.

Құлашын жайып құшақтап,

Аймалайын аянбай.

Жолдасын таппай таянбай.

Өртенсін, жансын өзегі,

Шыдайтын бар ма кезегім.

Атасына көрсетсін.

Сипатпай кеткен маңдайын,

Анасына көрсетсін.

Жалғызың барып жармасса,

Білмей тұрып ел жайын,

.........................................

Қармаланып, қамданып.

Еркелейін емейін,

Өмірде күйіп жанайын.

Айтайын жаудың жандайын.

Көрінсе көзге көкешім,

Таразыңнан талмайын.

Тебіренбей қалмас телміріп.

Көкірегін жалмайын,

Арасын тұрып ашпасын.

Құлыным деп құшпаса.

Құшағына қыспаса,

Тұңғышына тұрмаса.

Өмірім жайы белгілі.

Өкпелеме, нанбаймын,

Жалғызың келді жаныңа.

Жетімің келді жер қапқан.

Қалай шыдап жатасың,

Ботаң боздап келгенде.

Жау жағадан алғанда.

Бермей ме екен батасын?

Алыстан аңсап келгенде.

Панасыз қалған Ермегін.

Оралып қалған жөргекте,

Батаңды неге сатасың?

Тар құрсақта сақтаған.

Тоғыз ай толғап көтерген,

Басына пана таппаған.

Қабағы қатып баптаған.

Ажарлы болып өсуге,

Ақ сабынмен аптаған.

Кірлі киім жаппаған.

Қанша бейнет көрсе де,

Махаббатын сатпаған.

Абыройын сақтаған.

Арнаулы ажал келгенде,

Қай пенде қармақ қаппаған.

Ана сүтін ақтаған.

Жазықсыз жанға жауығып,

................................................

Кебіні жоқ, көрі жоқ,

Қағының бұлты қаптаған,

Қызық көрер шағында.

Ақшоқының топырағы.

Тұрмастай қылып таптаған,

...............................................

Сарнады, салқындатты, іштің дертін.

Қамданып, қайраттанып, қажырланып,

Денеге күшін жинап емін-еркін.

Қам жүрек қамданады дүркін-дүркін.

Қаңтардағы бурадай қалшылдады,

Айбатын ашу басып, айқын көркін.

Бір күн туған азамат өлмек бір күн.

Ермек те көз жіберді тауға қарсы,

Қабынды өрт салғандай қауға басы.

Ажалды балық-таяқ ауға қарсы.

Таң атқанша тосыңдар тас молада,

Жан күйер бұрын барсаң жауға қарсы.

Арыстан атпақ болды жауға қарсы.

Қарауылмен тұрыңдар болмай қапыл,

Адамға үлкен қару әдіс-ақыл.

Жалғыз барып кіруді көрдім мақұл.

Кемдікпен Кебек өлді, көрдік намыс,

Екі құнсыз деген сөз кетті таныс.

Төрешің әділ болса айдан анық.

Атамның адал болса ақтар едім,

Ұзын түн тоқталмастан қылсам шабыс.

Алланың аманатын қылмай табыс.

Арам найза ақымақ, оқ алғыр қылып,

Жігіттің мүшелі ғой ұрыс-қарыс.

Аңқау аяқ құйрығын басса шалыс.

Уақытша дұғада бол қандастарым,

Болғай деп жер қойнынан Ермек алыс.

Бетін көрген пенденің мысы кетті.

Орағытып ор қояндай жолдасынан,

Шыңғыстың бір бөлігін кесіп өтті.

Қақ жарып қара тасты кесіп өтті.

Мұны көріп жауынан шуда шықты,

Келді деп кезек, деді, ду да шықты.

Көпіріп көк жиектен су да шықты.

Ермек шықты қарсаңда қабақтады,

Шетінен шауып, түгелдей шабақтады.

Қылышпен қия шауып тамақтады.

Басын баудай түсірді балуандардың,

Мойнын бұрып, артына қаратпады.

Жымиып жылқы түгін жанатпады.

Белсенді-белсендінің беті күйді,

Жан сауғалап Шыңғысты балақтады.

Талай тулар тұралып салақтады.

Күн батқанша бар жауын науыт қылып,

Кім өліп, кім қалғанын санатпады.

Еңіретті осы кеште Еңлік-Кебек еске түсіп.

Қырдан аққан қызыл қан судай болып,

Қоспады жауларының жүзін беске.

Қиылды қыршынынан талай өмір.

Найза, қылыш Ермекке көр қылмады,

Ішінде темір сауыт іші темір.

Ту ұстап, қол бастаған тігіп шатыр.

Ішінде қалың қолдың қару сайлап,

Жұтынып жолбарыстай жолда жатыр.

Батырлық ақыл-айла түгел еді.

Шабысқа дабыл ұрған тағат қылмай,

Асынып ер қаруын жөнеледі.

Қамыстай төбесінде құлақ сүйрік.

Тұлпарға тұғыр түгіл жанастырмай,

Озбаған ел ішінде бұдан жүйрік.

Ай балта, көкшіл найза, болат қылыш.

Саптаған қорамсақта сақтаулы оғы,

Әйтеуір беті суық қылмақ бір іс.

Қарамай қалың қолға қашқан болып.

Суылдап Ақсұр аттың құйрық жалы,

Желменен ызыңдаған үнін қосып.

Шаң беріп, әр кезеңнен ылаң өтіп.

Ерден өлген ерлерде арман жоқ қой,

Ермектің жүрген жерін іздеп ылаң етіп.

Не қылсын жолдастыққа жарамады.

Бойды кернеп ашуы аса шауып,

Етекті Ермек жүрген аралады.

Әскердің алдындағы басын турап.

Ермек батыр көз салса қарасына,

Ер келеді бір сайдың басын құрап.

Бурадай жұлыс салды тісін қайрап.

Найзалары төбеде жалт-жұлт етіп,

Екі болат шаңқылдай қалды ойбайлап.

Сықырлатып тартады садақтарын.

Оңайлықпен жан беретін ерлер емес,

Кім біледі қайсысы адақтарын.

Салған жара тағы жоқ сызық қылып.

Тойда тартқан серкедей ақ сауыттар,

Кезек ұстап біріннен-бірі жұлып.

Қаруларын қажытты біртіндетіп.

Ай балтамен бір кезде Ермек шапты,

Тигізбестен найзамен Түгел қақты.

Сағасында ай балта аспанға атты.

Айбалтамен бір кезде Түгел салды,

Ермек те дарытпады, ұстап алды.

Мүйіз сап, толқындалған бұйра жалды.

Қабекем, қандасым, деп Ермек шалды,

Түгел ер байқай алмай қапы қалды.

Бұлақтан тіке шаншып қандар ақты.

Қылыш емес қиянат қылған бір іс,

Қайран ер арманда боп қаза тапты.

Мінекей, қанымды ұрттап мауқыңды бас,-деп.

Обалым ертеде өткен есіл ерге,

Кебекті аямаған қыршын жас деп.

Иесі жоқ, кімге барып бөгеледі.

Жауабы жау болса да жабырқатып,

Ермек те жақсы қылдым демен еді.

Жалпылдап тағы шапты екі етегі.

Тыңдаушы да сүйінер, я күйінер,

Құны бар ертедегі ата-ананың.

Өлмегені өкіріп жылап жатыр.

Қоян жүрек қорқақтар тастан тайып,

Боқ басында мертігіп сұлап жатыр.

Қай жерде етік, қай жерде тымақ жатыр.

Кейбіреуінің басының жарымы жоқ,

Кім екені белгісіз шұнақ жатыр.

Сай-сайда тоқты менен лақ жатыр.

Қан ішіп қарық болып шаттар жатыр,

Топ-топ боп шат басында аттар жатыр.

Жанында сүзбесімен қаптар жатыр.

Байлаулы құлындар тұр биесі жоқ,

Қос-қолаң қоржын артқан түйесі тұр.

Шашылып шаруа жатыр иесі жоқ.

Жел тұрды таңға жақын уілдеген,

Кешікпей күн де шықты күлімдеген.

Талтайып тау басында күлімдеген.

Тігулі шатырлар тұр қосыменен,

Асулы бақырлар тұр мосыменен.

Амандаспай қалыпты досыменен.

Қазақты хан билеген дәуірінен,

Қалмақты қан қақсатқан осыменен.

Жайдың бұлтын түсіріп жау басына.

Жайланды, жадырады, жайланды Ермек,

Бүгінгі риза болып саудасына.

Шақырып, белгі берді жолдасына.

Жасырын, жасап тұрған құба жұлын,

Белсеніп, жүйрік мінген жүйрік құлын.

Болады жақсыларда ақыл-білім.

Ермектен қауіп қылып қарап тұрған,

Қақсатып кете ме деп тағдыр шіркін.

Өжет өскен тағдырдан көрмей кәкір.

Емен иіп, тас артқан талапкерлер,

Құйындатып, құйқылжытып келе жатыр.

Ермек жетті арманның ақырына.

Баршасы басын қосып Қособада,

Найманның келіп түсті шатырына.

Қырық жігіт жұртта қалған жанға шапты.

Он жігіт қолдарына қос ат алып,

Жұртта қалған кемпір мен шалға шапты.

Жалғанда жазым көп қой үлгі аларлық.

Байланса бармақтай боп бозторғайға,

Самұрық сағатында көрер тарлық.

Жетім Ермек желікті тартқан зарлық.

Хат жазып тәмам найман адамына,

Жаукен деген жігітке қылды қолқа.

Кебекке жолдас болып көпті көрдің.

Жапанда жан ашырсыз достық өлім,

Құнсыз өлген Кебектей бекті көрдің.

Сұңқардай сұлу тұрған бекті көрдің.

Қағазды ал, қалтаңа сал ала барғын,

Ұқсама надандарға жаны жебір.

Қорқытып қуып жетер, қорқып қашсаң.

Қасыңа жолдас алып, қамыңды же,

Бол Жәуке, бос отырма уақыт жетер.

Аз өмір алдамшы ғой арты жалған.

Бес жігіт қағазды алып, жүрмек болды,

Ермектің сөзі мынау хатқа жазған.

Керемет зат жолдадым алуандарға.

Төрт кітаптың төбесін басып кеткен,

Қолын беріп қасыңа келіп тұрса.

Таң атып, таз таразы құрылғанда.

Қандай жауап бересің пайғамбарға,

Сондықтан найман саған қағаз жаздым.

Сүйіскенді сүйретіп өлтіретін.

Осындай заң табылды қайдан саған?

Көзіңді ашып оғаш тұрған мініңді көр.

Қапырықты сөзімді хатқа салдым.

Қата болып қалмасын мұнымды көр,

Бұзылып ағат кетсе айтқан сөзім.

Қандас, діндес қазақ деп қапы қалма.

Сымпитып, сымға тартқан ісімді көр,

Ермек болып егессек ел жинайық.

Қаралы хат боялған өтімді көр.

Шайқаста талқан болған бетімді көр,

Көп жауларым көмусіз тауда жатыр.

Таңдаулы, таңырқаулы күйіменен.

Ер дегенді көрмеген ерке болсын,

Әйелдің нышаны бар күйіменен.

Он-оннан ұзын емшек бие жібер.

Бүй аяқ, бұқа мойын, бұжыр құлан,

Сауатын биелерге ие жібер.

Кілем-кепсі үстіне жайып жібер.

Өткен іске өкініп, тәуба қылып,

Кешілмейтін күмәнді шәйіп жібер.

Өлкелі өзен, өркеш тай жердің көркі.

Жүз жолдасым қалыңсыз жарын алса,

Сонда ғана енеді елдің көркі.

Қылмиған қызыл түлкі шаттың көркі.

Ермектің жолдастары ентеледі,

Шырағым, жаңа енді, - деп хаттың көркі.

Лүпілдеп көңілдері шаттанады.

Ермектің ерегіскен түсі суық,

Жаулары қай түрімен бапталады.

Белгілі тентектіктен тапқан сыйы.

Сұрағанын бермесе зарлатар деп,

Ел жиналып ақылдасты болыс-биі.

Бұлжытпай орындауға елдің сөзін.

Бие, түйе, құлынымен, бұйым жиып,

Таңдатып ат-айғырдың екі жүзін.

Өйткені таңдаулы қыз табу қиын.

Айтқанындай қыз болмаса алмайды екен,

Шу қылды қызды жинап ауыл дүйім.

Кейбіреуі қулықпенен сынайық деп,

Бәлен қыздың нәсілі, заты тәуір,

Солардың жасын таңдап алайық деп.

Қателескен тепкі жер деген осы.

Апарып өз қолынан тапсыруға,

Жауының шықты осылау қорытындысы.

Өздігінен бара алмай кісі сапты.

..........................................................

Мойныңда толып жатыр борыштарың.

Жайланып, жалынған соң белін шешті.

Алдыңа келсе, атаңның құнын кеш деп,

Амалсыз ата-ананың құнын кешті.

Тату қып берді енді мұның бәрін.

Ырғап-жырғап тамаша сәніменен,

Қосады жүз жігіттің ғашық жарын.

Кімнің де беті жоқ па сый-сипаты.

Жауларын сақал-мұрттан жұрдай қылып,

Ермектің шаттанады жүз жолдасы.

Ермек ер айтқанының бәрін алды.

Көшіріп жауындағы нағашысын,

Ақырғы әңгімесі аяқталды.