Халықаралық СИ бірлік жүйелерінен басқа, ағылшын тіліндегі
елдер (Англия, АҚШ, Канада, Австрия) британдық бірліктер
жүйесін пайдаланады, негізіне екі негізгі бірліктер — ярд және фунт
қойылған, эталондар бойынша анықталған, 1878 жылғы өлшемдер
және салмақтар туралы ағылшын жағдайларымен белгіленген.
Кейбір метрикалық емес бірліктерді СИ бірліктеріне көшіру 7
кестеде берілген.
Кесте 1 - СИ туынды бірліктері, олардың негізгі және қосымша
______________ бірліктерден қүралган атаулары_________ _____
Ш ама
Бірлік
атау
белгілеу
Аудан
Квадраттық метр
1
м
Көлем, сиымдылық
Кубтық метр
м3
Жылдамдық
Секундта метр
м/с
Үдету
Квадратта метр секундта
м/с2
Бұрыштық жылдамдық
Радиан секундта
рад/с
Бұрыштық үдету
Квадратта радиан секундта
рад/с2
Толқынды сан
Метр
бірінші
дәрежелік
минуста
м'1
Тығыздық
Килограмм кубтық метрге
кг/м
Үлесті көлем
Кубтық метр килограммға
м3/ кг
Электрлік
токтың
тығыздығы
Ампер квадраттық метрге
А/м2
Магниттік
алаңның
кернеуі
Ампер метрге
А/м
Молярлық шоғырлық
Моль кубтық метрге
моль/м3”
Иондалған бөлшектердің
толқыны
Секунд
бірінші
дәрежелік
минуста
с '1
Иондалған бөлшектердің
тасқынының тығыздығы
Секунд
бірінші
дәрежелі
минустағы
метрге,
екінші
дэрежелі минустағы
с '‘-м'2
Жарықтық
Кандела квадраттық метрге
кд/м2
38
Кесте 2 - Ж еке атаулары бар СИ туын
Бірлік
Ш ама
атау
Жиілік
К
ү ш
Энергия жылудың
Қүат, толқын
Электрл
потенциал
Электрлік кернеу,электрлік
потенциал
Электрлік сыйымдылық
Электрлік кедергі
ньютон
паскаль
джоуль
ватт
кулон
вольт
арад
ом
Туынды
белгілеу
бірліктерді
СИ негізгі
бірліктері
арқы лы
білді
кг-м/с
кг-м /с
кг-м /с
кг-м /(А-с )
А -с /(кг-м )
кг • м /( А •
Электрлік өткізгіштік
Магниггік индукциялық
тасқын
Магниттік индукция
Индуктивтік
сименс
вебер
тесла
генри
А -с /(кг-м
------------------------------- г
-----------------------------
кг/( А- с )
кг • м"/( А
кг • м / ( А- с )
Жарықтық тасқын
Жарықталгандық
Нұршаш
Нұршашудың баламалық
мөлшері______
люмен
люкс
Радионуклидтің белсендігі
зиверт
лм
беккерель
кд-ср
кдср/м
м‘/с
39
I
Кесте 3 - Арнаулы атауларды пайдаланып қүрылған СИ
туынды бірліктерінің атаулары
метр-кельвинде
Шама
Куштің кезеңі
Сыртқы керне
Бірлік
тығыздыгы
Электрлік жылжыту
атауы
ньютон-ме
ньютон, метрде
паскаль-секунд
озғалмалық жабысқақтық
Электрлік зарядтың кеңістілік кулон, кубтық
метрде
Кулон, квадраттық
метрде__________
Электрлік алаңның кернеулігі
вольт, метрде
Абсолюттік диэлектрикалық
фарад, метрде
өткізпштік
Абсолюттік магниттік
өткізгіштік
Үлестік энергия
генри, метрде
Жылусыйымдылық жүйесі,
жүйенің энтропиясы______
Үлестік жылусыйымдылық,
үлестік энтропия__________
джоуль,
килограммда
джоуль, кельвинде
джоуль, килограмм-
кельвинде
Энергия тасқынының сыртқы | ватт, квадраттық
метрде_________
ватт
джоуль, мольде
тыгыздыгы
Жылу өткізгі шті к
Молярлық ішкі энергия
Молярлық энтропия,
молярлық жылусыйымдылық
Жарықтың энергетикалық
күші (нуршашу күші)
Нүршашудың экспозициялық
кулон, килограммга
мөлшері (рентгендік және
гамма-нуршашу)
белпсі
Н м
Н/м
П ас
Кл/м
Кл/м
Дж/кг
Дж/(кгК)
Вт/м
Вт/(м К
ж/моль
джоуль, моль-
кельвинде
атт, стерадианга
Дж/(моль
Кл/кг
Жугылган қуаттың мәлшері
грэй, секундта
40
СИ бірлігін
көшіру
1852 м
Шама
белгілеу
т. миля
Ұзындық
теңіздік мил
карат
текс
Масса
текс
Түзулік тыгыздық
Жылдамдық ___
айналым
минудта
Ш ама
Масса
Уақыт
Жалпақ бұрыш
минут
Көлем, сыиымдылық
Ұзындық
сәуле жыл
пк
парсек
диоптрия
гектар
Оптикалық к
Энергия
Толық қуат
он-вольт
элек
вольт-ампе
Реактивтік қуат
Температура
Цельсия фадусы
Кесте 4 - СИ бірліктерімен қатар пайдалануға жіберілген
жуйедеи тыс бірліктер_______
атауы
тонна
массаның
астрономиялық
минут
сағат
сөтке
градус
белгілеу
секунд
ЛИТІ
астрономиялық
бірлік
жарықтық жыл
Кесте 5 - У ақы ты нш а пайдалануға жіберілген жүйеден тыс
біолікте
Айналудың жиілігі
аиналым
секундта
Кесте 6 - О ндық еселік және үлестік бірліктерді қүрауға
Көбейт
арналған көбейткіш тер мен қосалқы лар
Кесте 7 - Метрикалық емес кейбір бірліктер, ағылшын тілдік
елдерде пайдаланатын және оларды СИ бірліктеріне көшіру
(Халықаралық стандарттау бойынша үйымның үсыныстарына К-
31 лайық
Ш ама
¥зындық
Б ірлік
атауы
белгісі
дюим
миля
т ііе
СИ бірлігіне
көшіру
0,9144 м
0,3048 м
0,0254 м
1609,344 м
Алаң
Көлем
асге
агылшын бушелі
Ьи (ЦК)
галлон (агылшынша) 1 даі (ЦК)
пинта (агылшынша)
| рі (ЦК)
сүиықтық унция
(агылшынша)
Я-02 (УК)
мүнайлық баррель
(США)__________
бушель (США)
Ьи (ЦК)
галлон (США)
каі (ЦК)
(СШ А)
Нй-рг (Ц5)
(США)
Л-02 (ЦК)
ЬЫ Ш8)
қүрғақ
(США)
қүргақ пинта (США)
сігу 01(08)
тонна
4046,86 м
36,3687 дм
4,5461 дм
0,5683 дм
28,413 см
158,988 дм
35,2393 дм
3,7854 дм
0,4732 дм
29,5737 см
115,628 дм
0,5506 дм
1016,05 кг
42
Достарыңызбен бөлісу: |
