Масса
Күш
қысқа тонна
зһ Ш
907,185 кг
центнер
С\ҮІ
50,8023 кг
қысқа центнер
зһ С\ҮІ
45,3592 кг
слаг
14,5939 кг
фунт (саудалық)
1Ь
0,4536 кг
тройскалық унция
02 ІГ (ГІК)
02 1 Ш8)
31,1305 г
аптекарлық унция
02
ар (118)
31,1035 г
у
унция (саудалық)
02
28,3495 г
гран________________
паундаль
дг
64,7989 мг
рсіі
0,1383 Н
Энергия
британдық жылу
бірлігі, бір сағатта
ВШ
1055,06 Дж
Қуат
фут-паундаль
секундте
Йр<І1/5
0,0421 Вт
британдық жылу
бірлігі, бір сағатта
ВШ/Һ
0,2931 Вт
Температура
Фаренгейт
градусында
°Ғ
5/9°С
2.4 Ф и зи калы қ ш ам алар бірліктерінін жүйелері
1.
Тарихтан
Халықаралық бірліктер жүйесін жасау бойынша жүмыс
1875 жылы Метрикалық Конвенцияда қол қойғанға дейін
басталған.
1799 жылы 12 маусымда - платиналық эталон (метр жэне
килограмм), француздық Республиканың Архивына салынган
және ол Ондық Метрикалық жүйенің басын қалады.
1832 жылы — физикалық ғылым үшін Гаусс бірінші
когеренттік бірліктер
жүйесін,
секундты
(астрономиядан)
енгізіп жэне магниттік алаңның абсолюттік өлшеуін жүргізіп,
«механикалық» бірліктерді — миллиметр, грамм жэне секундты
пайдаланып жасады.
1874 жылы — ғылымды дамыту бойынша Британдық
Ассоциация Максвелл жэне Томсонның 1860 жығы ұсынысына
негізделіп когеренттік СТС бірлік қосалқы жүйесін (сантиметр,
грамм, секунд) үлестік (бөліктік) жэне еселік мэні үшін енгізді.
43
1875
жылдан кейін оқиға төмендегідей өрбіді. 1880 жылы
Британдық
Ассоциация
және
Халықаралық
Электр
мамандарының Конгресі (МЭК-тің жолбастаушысы) ыңғайлы
жағын ойлап, практикалық бірліктер (ом, вольт, ампер)
жиынтығын қолдады, ал 1889 жылы бірінші Генералдық
Конференция өлшем жэне салмақ бойынша (ГКМВ) өзінің
халықаралық түп түлғасын: метрдің және килограммның,
секундпен жиынтығында МКС-ті (метр, килограмм, секунд)
құрады.
1901 жылы Джорджи МКС-ке ампер болмаса омды қосуды
үсынды, тек қана 1939 жылы халықаралық мүқият талқылаудан
кейін бірліктер бойынша Консультациялық Комитет МКСА
жүйесін (метр, килограмм, секунд, ампер) ұсынды, ол 1946
жылы (МКСА сияқты) өлшем жэне салмақ Халықаралық
Комитетімен (МКМВ) қабылданған болатын.
1948 жылы ГКМВ өлшемдер бірліктері үшін ережелердің
толық жинағын жасау мүмкіндігін зерттеп барлық елдердегі
гылым, техника жэне білім өрісіндегі ой-пікірлерін ресми сүрап
жэне «Өлшемдер бірліктерінің практикалық жүйесін жасау
бойынша,
Метрикалық
Конвенцияның
қол
қоюшылары
мақұлдауға жарамды болу үшін ұсыныстар дайындауды»
тапсырды.
1948 жылы басталған халықаралық сұрақтың нәтижесі
бойынша, ГКМВ ампер, кельвин жэне канделаны 1954 жылы
енгізді, ол Халықаралық Бірліктер Жүйесі (81) 1960 жылы 11-ші
ГКМВ-да пайда болды (моль 7-ші негізгі бірлік болып 8І-ге
1971 жылы қосылды).
Біздің елде 8І-ді енгізу Мемлекеттік стандарт ГОСТ 9867-
61 «Халықаралық бірліктер жүйесі» қабылдануымен басталды,
оның
бірліктерін
ғылымның
жэне
техниканың
барлық
салаларында артықшыльтқпен пайдалану белгіленді, сонымен
қатар жоғарғы және орта оқу орындарында.
Қазір ГОСТ Р 8.417-2002 «МӨҚ. Шамалар бірліктері»
бойынша
81
жүйесі
ТМД
елдерінде
толық
іс-әрекетте.
Метрологтар
фундаменталдық
метрология
шеңберінде
өлшемдер бірлігін фундаменталдық физикалық константтарға
(ФФК) байланыстыруға барлық уақытта әрекет етіп келеді
(сурет 3).
44
2 .
5 7
жүйесі,
эталондар
және
фундаменталды
константтар
81
жүйесі,
негізгі
бірліктерді
таңдау
болған,
сірэ
практикалық өлшемдердің қажеттілігімен дәлелденген жеті
негізгі
физикалық
шамалардан
құралады:
метр,
секунд,
килограмм, ампер, кельвин, моль, кандела.
Осы бірліктерді жэне олардың эталондарын эртүрлі
анықтау - түрақты физикалық құбылыстармен жэне оларды
анықтайтын константтармен байланысты.
Метр
көптеген айналымдарға душар болды. 81 жүйесі
енгізілгенге дейін ол платина-иридий негізінің МБМВ-да
сақталынған екі бөлігінің арасындағы қашықтық сияқты
анықталған болатын.
81 жүйесі метрді криптонның нүршашуының белгілі
сызығының тербеліс үзындығы арқылы (1960 ж.), ол метрді
түрақты а нэзік структурасымен бірден байландырды.
1983 жылы үзындық бірлігі сэуленің жылдамдығы арқылы
қайтадан анықталды. Ол екі үздік жетістіктердің - жоғары
түрақтылы лазерлердің жэне радиожиілік көпірін жасаудың
арқасында мүмкін болды, лазерлік нүршашудың сәулелік
диапазонын радиожиілікпен байлануын мүмкіндік беретін,
соның арқасында сәуле жылдамдығының белгілі мағынасын
белгілі етуге мүмкіндік туды — физикадағы ең бір маңызды
фундаменталдық константтың — 299792458 м/с тең келетін, дэл
шама сияқты. Осылай «сэулелік метр» пайда болды.
Секундте,
фундаменталды
физикалық түрақтылықпен
байланысты, атап айтқанда а түрақты нэзік структурамен. Ол
нүршашу
жиілігінің
константын
анықтаңды,
цезий
133
атомының негізгі жағдайының жоғары нэзіктік структурасының
екі деңгейінің арасында өтуге сәйкес келетін, секундты
анықтаған кезде эталондыққа алынған.
Килограмм
- 81 жүйесіндегі бірден бір негізгі шама, қайбір
түрақты физикалык қүбылыспен жэне сэйкесті фундаменталды
константымен байланысты емес артефакт болатын. Қазіргі
уақытта элемде килограммның жаңа эталонын дайындау
бойынша белсенді іс-эрекет жүргізілуде. Екі негізгі варианты
бар: Планктың түрақтылығы арқылы ватт-салмақтар көмегімен
жэне салмақтың атомдық бірлігі арқылы жэне Авогадро
45
Достарыңызбен бөлісу: |
