М к И.Ә. Абеуова білім беру саласындағы психологиялық Қызмет: Әдіснама, технология, практика э в е р о алматы 2015 Эверо

(медикаментпен  күшейтілген)  “жағымды  реакциялар;  интервьюден 

туындайтын эмоциялық реакциялар;  абреакция.

Мінез-құлық  терапиясы  процесінде  жаңа  реакция  қалыптасады 

және  бір  мезетте  қорқыныштың  шартты  тежелуі  жүреді.  Терапевт 

бірте-бірте  клиентгің  қорқыныштарының  иерархиясын  құрады  және 

содан соң оларды түсіидіреді. Қорқыныштар иерархиясын түсіндіруді 

босаңсуды  үйренумен  комбинациялай  отырып,  терапевт  клиеиггтің 

мазасыздануын бэсеңдетеді. Мінез-құлық терапиясы процесі мынадай 

элементгерден  түрады:  терең  бұлшықеттік  релаксацияга  үйрету; 

мазасыздануды 

туғызатын 

стимулдардың 

тақырыптық 

иерархияларын  жасау,  терең  деңгейде  босаңсыған  клиентгердің 

қиялына иерархия пункттерін ұсыну.

М інез-қүлықтық 

контракт 

клиентпен 

жұмыс 

істеу 

техникаларының бірі  болып табылады.  Оның негізінде  қандай да бір 

жағдайларда  клиент  үшін  қолайлы  мінез-құлыкты  негіздеу  жатыр. 

Контракт -  мінез-құлыкты  өзгерту  қажеттілігі мен ол үшін  клиенттің 

қолдануы тиіс шараларын негіздейтін келісім.  Келісім ауызша немесе 

жазбаша  болуы  мүмкін,  алайда  бүл  жерде  клиент  жагдайлармен 

келісуі тиіс.

Мінез-қүлықты  өзгерту  қоршаған  ортада табысты  қызмет  етуге 

мүмкіндік  беретін  мінез-қүлық  үлгілерін  меңгерту  мақсатында 

индивидтерге  көмек  көрсетуге  бағытталған.  Оған  әлеуметтену  жэне 

білім  беру бағдарламалары арқылы қол жеткізуге болады.

Психолог,  әлеуметтік  қызметкер  көмек  корсегудің  мінез- 

құлықтық  моделінде 

сарапшы,  оқьпушы,  гид  ретінде  болады, 

бейімдеуші,  элеуметтендіруші,  терапевтік  функциялардың  кең

диапазонын қамтиды.

Төменде 

келтірілген 

кестеде 

психо-элеуметтік 

жүмыс 

тэжірибесінде  мінез-қүлық  әдістеріне  ықпал  еткен  бихевиористік 

түргы 

мен 

элеуметтік 

үйрету 

теорияларының 

қалыптасу 

тенденциялары көрсетілген [34,  120-121 б.б.].

65

Психоәлеуметтік жұмыстағы бихевиористік көзқарастар

4 кесте

Бихевиоризм

Әлеуметтік үйрету теориясы

Уотсонның классикалық аныктамасы 

Б. Скиннердің оперантты үйрету 

теориясы

Үйретудің кейініріктегі теориясы. 

Басты өкілі -  А. Бандура

Сипатгық белгілері

Басты 

рөл 

сыртгай 

бақыланатын 

мінез-кұлыққа  беріледі.  Мінез-құлық 

үйрету  нәтижесі  болып  табылады. 

Ү йрету 

оқиғал арды ң 

өзара 

әрекеттесулері 

мен 

адам 

қылыктарының 

салдарларына 

негізделеді.

Жануарларды 

зерттеуді 

кеңінен 

қолдану,  адамдарға  тәжірибе  жүргізу 

әрекеттері

Үйретуде 

мінез-кұлык 

қана 

емес, 

сондай-ақ,  адамдардың  ойлауы  мен 

сезімі  де  рөл  атқарады.  Үйрету  бұрын 

жинакталған 

тәжірибемен 

белсенді 

байланыс орнату кезінде жүреді. 

Үйретуді  “әлеуметтік  жағдайларда” 

зертгейді

Әрекет модельдері

Бихевиоризм 

теориясын 

тікелей 

бейнелейтін мінез-кұлыкты түзету.

ф

Бихевиоризм 

принциптеріне 

негізделген  әдістемелер,  жұмыстың 

теориялық 

базасына 

бихевиоризм 

кіретін 

әлеуметтік 

жұмыс 

мекемелерінде қолданылады.

Міндеттерді шешуге бағытталған 

Рейд  пен  Эпштейннін  кыска  мерзімді 

модельдері

Құндылық багдарлары

Туған  сәтте  адам  “бос  жэшік”  ретінде 

қарастырылады.  Тұлға  үйрету  арқылы 

қалыптасады.

Дұрыс 

оқыту 

арқылы 

адамды 

әлеуметтік 

тапсырысқа 

сәйкес 

қалыптастыруга  болады.  Адамдарды 

үйретуді  жоспарлай  отырып,  қогам 

дамуының бағытын аныктауга болады.

Адам  тіршілігі  мен  неғұрлым  жақсы 

өмір  сүруін  қамтамасыз  ететін  мінез- 

қүлык тәсілдеріне үйренеді.

Адам 

ортамен 

өзара 

әрекеттесе 

отырып  үйренеді,  сондай-ак,  өзінің 

үйренуге  қабілетгілігіне  ықпал  етеді; 

адам 

белсенді  бола  отырып  ортаны 

өзгерте  алады.

Қатынастар багдары

Үйретуге 

тәуелді; 

адам 

мінез- 

құлыктын адекватты  емес  формапарын 

жэне  мақсатты  формапарды  үйрене 

апады.

Мінез-құлыкты егжей-тегжейлі тапдау, 

эсер 

ету 

шарапарын 

таңдаудың

Қатынастар 

міндеттерді 

орындауға 

багытталған және уақытпен шектеледі. 

Көбінесе  максаты  әлеуметгік  қызметті 

өзгерту  болып  табылатын  мәселелерді 

шешуге 

багытгапган. 

Сондай-ақ, 

ортамен 

байланысты 

әлеуметтік

66