Клиенттермен жұмыс істеудің негізгі терапевтік әдістері:
интерпретациялар (түс інд ірмелер), армандарымен жұмыс істеу,
тасымалдау, еркін ассоциациялар.
Интерпретациялар терапевке пациентке санасыз қылықтары мен
тілектерін түсіндіру, сол арқылы оның өз импульстерін түсінуіне
көмек көрсету қажет болған жагдайларда қолданылады.
Арман терапевтік тэсіл
ретінде,
терапевтің
пациентгің
мәселелерін символдар жүйесі арқылы түсінуі үшін санасыздыққа
(бейсанапығына) рұқсат алу мақсатында қолданылады.
Тасымалдау
терапевтік
процесте
бастапқы
невроздың
трансформациясы (тасымалдануы) болып табылады. Өзара әрекеттесу
процесінде пациент терапевке өзінің басылған (тұншықтырылған)
сезімдері мен іске аспаган тэжірибесін проекциялайды. Тасымалдау
қатынастары терапевке ата-аналардыц тәрбиелеу процесінде жіберген
қателіктерін түзетуге мүмкіндік береді.
Еркін ассоциациялар - арнайы тәсіл, бұл кезде терапевтер
пациенттердің өз ойларын, сезімдерін, идеяларын, ассоциацияларын
еркін түрде көрсетулеріне түргкі болады. Терапевт санасыз
(бейсаналы) мотивтерді саналыга ауыстыру арқылы басылып
қалғандардан арылуға көмектеседі [33,46 б.].
Сонымен, психодинамикалық тұрғы психоәлеуметтік жүмыс
тәжірибесінен орын тапты, өйткені индувидуалдықгыц қүрылымын
жэне оған негіз болатын процестерді түсінуге мүмкіндік берді.
Ертеректегі аналитикалық теория инстинктер мен олардың
түлғалық дамудағы рөлдерін зерттеуге тэуелді болды. 1930 ж.
басында З.Фрейд пен А.Фрейдтің еңбекгеріне көптеген психологтар
қол
жеткізе
алатын
болды.
Эгопсихология
1950
жылдары
психологтар мен әлеуметгік қызметкерлер үшін индивидуалдық
мэселелерінде
жаңа
мүмкіндіктерді
анықгап
берді.
Адам
биологиялық, психикалық жэне элеуметгік процестердің жиынтығы
ретінде түсініле бастады. Қиын өмірлік жағдайларга тап қылған
себепті факгорларды бүрынғы өмірлік тәжірибенің негізінде ғана
емес, сондай-ақ түлға дамуының қандайда бір кезеңіне тән
дағдарыстар контекстінде түсіну психологтар мен әлеуметтік
қызметкерлерге клиенттердің индивидуалды сұраныстарын шешуде
жаңа мүмкіндіктер берді.
Психоәлеуметтік жұмыс тэжірибесінде
психодинамикалық
модель 1930ж кейін Тафт, Робинсон, Хамильтон еңбектерінде көрініс
тапты. Неофрейдизм мен эгопсихологияның агымында аталмыш
57
модельге Холлиз, Перлман, Тиме, Сейнсбери, Шайдпингер, Стрин
мен Вассерман сияқты зерттеушілер де көңіл аударды.
Әлеуметтік-психологиялық жүмыс теориясы мен тәжірибесінің
маңызды принциптерінің бірі “орта-түлга” психодинамикалық тұргы
контекстінде жаңа түсінікке ие болды.
Бұл интрапсихикалық
процестер мен қоршаған ортаның жүйелі ықпалдарына екі жақты
бағдар психоәлеуеметтік жұмыс тәжірибесінде өз көрінісін табады.
Бақылаулар индивидуалды мәселелердің қоршаған ортаның
өзгешелігіне: индивидтің этникалық ортасы, тұрғылықты жері,
отбасылық қатынастар, мінез-құлықтарының топтық нормалары жэне
т.с.с. тэуелді екендігін көрсетті.
Екінші жагынан, психодинамикалық теориялар, адамдар —
жағдайлардың өнімі, енжар обьектілер ғана емес, қоршаған ортаны
өзгертетін, қатынастар мен жағдайларды өзгертуші субьектілер
болып табылады дейді. Мұндай тұргы психологтар мен әлеуметгік
қызметкерлерге
клиентті құрбан ретінде емес, өзара эрекеттесу
субьектісі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді жэне олар үшін
субьект-субьектілі
қатынастарда
ортаның
қысымы
нақгы
болатындыгына қарамастан, элеуметтік қызмет ету мәселелерін
шешуде оның дербестігін дамьггуға мүмкіндік береді.
Психоаналитикапық көзқараста тасымалдау ситуациясында
көмек жақсы көрсетіледі, индивидуалдық құрылымы қалпына келеді
деп болжанады. Басты мақсат — Ңд, Эго мен СуперЭго арасында
үлкен үйлесімділікке қол жеткізу.
Индивдуумға
интерпретациялар
арқылы
басылған,
түншықтырылған сезімдерін рационалды түрде өздігінен түсінуге,
сол арқылы Эгоның күшін арттыруға көмектеседі. Санасыз
импульстерді бастау алған көздеріне дейін қадағалай отырып
сьшайды.
Қарсьшасумен жүмыс істеу — психологтьщ да, элеуметтік
қызметкердің де басты міндеттерінің бірі. Психологтьщ міндеті —
қарсыласуды жою жэне жагымсыз эгосинтондық мінез-қүлықты
эгодистондыққа айналдыру.
Терапевтік қатынастар - “арқьшы жүмыс істеу” жэне “түзетуші
эмоциялық тәжірибе” жағдайларында қамтамасыз етіледі. Мұндай
түрғылар эгоның энергиясын арттыруға, озіндік қүндылық сезімін
дамытуға мүмкіндік береді, индивидтің жүйеде қажетті элеуметтік
озгерістерді енгізуіне жол ашады.
58
Психоәлеуметгік
жұмыстың
психодинамикалық
моделі
индивидуалдықты
дамыту,
реабилитация
жэне
адаптациямен
байланысты жағдайларда қолданыс табады.
Сонымен, клиент мэселесінің табиғатын тану, тұлға мен орта
өзара
қатынастарының
рефлексиясы,
пациент
пен
терапевт
арасындағы қатынастар, көмек көрсету жүйесі мен стратегиялары,
емдеу сатылары психоәлеуметтік жұмыстарының психодинамикалық
моделі тэжірибесінде көрініс табады.
Г. Хатчинсон мен С. Олтедал ұсынған сызба (3 кестені)
психоанализдің оастау көздері психоәлеуметгік жұмыстардың қазірп
теориясы мен тәжірибесінде қалай көрініс табатындығьш көрсетеді
[34,61-62 б.б.]
Бихевиористік көзқарастьщ өкілі Эдвард Ли Торндайк (1874-
1949) адамдар мен жануарларды үйрету мәселелерін зертгеді. Оның
“Мэселелік қорап” деп атаған, өзі жасаған құралы мінез-құлыктың
бірқатар заңдарын ашуға мүмкіндік берді: эффект заңы, жатгығулар
заңы, ассоциативті жылжу заңы және т. б.
Эффект заңын ол былайша тұжырымдады: “Аталмыш жагдайда
қанағаттану
тугызатын
кез-келген
эрекет
сол
жағдаймен
ассоциацияланды, сол себепті ол қайта туындағанда осы әрекеттің
көрінуі бүрынғыға қарағанда анағүрлым ықтимал сенімділеу болады.
Керісінше, жайсыздық туғызатын кез келген эрекет аталмыш
жагдайдан алыстайды, сол себепті ол қайта туындаганда осы
әрекеттің көріну ықтимапдығы аз болады” [42, 259 б.]
Ассоциативті жылжу заңы бойынша, егер екі тітіркендіргіш бір
мезетте пайда болганда, олардың бірі жағымды реакция туғызса, онда
екіншісі де дэл сондай реакция туғызуға қабілетті болады [35, 128 б.].
Э.Л.Торндайк механистік-биологиялық үстаным түрғысынан
мінез-құлықтық психологияныц негізін қалады.
И.П.Павлов экспериментгік жолмен шарпггы жэне шартсыз
рефлекстердің болаггындыгын анықтады, “сыртқы агенттің ағзаның
оған жауап ретіндегі іс-эрекетімен түрақты байланыстарын рефлекс
деп, ал уақытша байланысын-шартты рефлекс деп атау заңды” [36,
245 б .] .
Зерттеушілердің айтуынша, И.П Павлов рефлекстер деп
қарапайым реакцияларды адам психикасының феномендері деп
түсінген жоқ, олардан анагүрлым терең процестерді, “адам
белсенділігінің жоғарғы формаларының нақты іргетасы ретіндегі
тіршілік иелері қылығының зандарын” түсінді.
59
Достарыңызбен бөлісу: | 
