156
к"пшiлiгi оныѓ кќсiпорындары мен жер ћатпарларында
шоѕырланѕан.
Дљниежљзiлiк жалпы iшкi "нiмнiѓ 60
%-ѕа жуыѕы
жќне дљниежљзiнiѓ белгiлi энергетика ћорларыныѓ 3/4-i
Еуразияныѓ љлесiне тиедi.
Америка басымдылыѕына ћарсы баѕытталѕан барлыћ
саяси жќне экономикалыћ ћыр к"рсетулер Еуразиядан
шыѕады. Жалпы алѕанда, Еуразия ћџдiреттi Америкадан
басым. Американыѓ баћытына ћарай, саяси тџрѕыдан
бiртџтас болуѕа Еуразия шектен тым љлкен.
Сонымен, Еуразия ќлемдiк билiк орнату љшiн кљрес
жљрiп жатћан шахмат таћтасына џћсайды.
Зб. Бжезинский. Великая шахматная
доска. М., 1998. С. 43—47.
СТРАТЕГИЯЛЫЋ ЖЌНЕ ХАЛЫЋАРАЛЫЋ ЗЕРТТЕУЛЕР
ОРТАЛЫЅЫНЫЃ КЕЃЕСШIСI ЗБИГНЕВ БЖЕЗИНСКИЙ:
“Менiѓ екi басты тезисiм бар. Бiрiншiден, Ресейде саяси
элита мен бљкiл ћоѕамныѓ арасы орасан зор алшаћ.
Ћоѕамда болѕан "згерiстер, сайып келгенде, Ресейдiѓ еуро-
палыћ демократиялыћ мемлекет жолымен дамитынын
к"рсетедi. Мiне, сондыћтан да бiз, американдыћтар, осы
азаматтыћ ћоѕамѕа, љкiметтiк емес џйымдарѕа к"мектесуi-
мiз керек, Ресейдегi плюрализмге ћолдау к"рсетуiмiз
ћажет, бiраћ ешбiр жаѕдайда да басћарушы топты к"тер-
мелемеуiмiз керек. Екiншiден, Ресейдi 300 млн мџсыл-
мандар ћоршап тџр. Ресейдiѓ Шешенстан ж"нiндегi жљр-
гiзiп отырѕан саясаты олардыѓ кљннен-кљнге ашу-ыза-
сын ћоздыруда. Сонымен бiрге оныѓ шыѕыс шектерiнде
1,5 млрд халћы бар, экономикасы Ресейдiкiнен 4 есе асып
тљсетiн алып Ћытай жатыр. Егер Ресей мемлекет есебiнде
"мiр сљрiп ћала берудi ћалайтын болса, онда ол "зiнiѓ
бљкiл кеѓiстiгiн — Калининградтан Владивостокћа дейiн
еуропалыћ етуi керек. Ал егер ол Еуропамен тыѕыз байла-
ныс орнатћысы келмесе, 2050 жылы Владивостоктыѓ
орыс ћаласы болып ћалу-ћалмауы екiталай нќрсе. Бiраћ
Ресей "зiнiѓ бџрынѕы империялыћ "рк"кiректiгiнен арыл-
ѕанда ѕана еуропалыћ ел бола алады. Бiз бџѕан тек Кеѓес
дќуiрiнен кейiнгi кеѓiстiктегi тќуелсiз елдерге жан-жаћты
к"мек к"рсеткен жаѕдайда ѕана б"гет жасай аламыз”.
Известия, 2000, 21 сентября.
157
MРКЕНИЕТТЕРДIЃ ЋАЋТЫЅЫСЫ МА?
Дљниежљзiлiк саясат жаѓа кезеѓге енуде... Мен дљниеде
туындап жатћан ћаћтыѕыстардыѓ негiзгi к"зi идеология да,
экономикада да болмайтыны ж"нiнде џйѕарым жасаймын.
Адамзатты бiр-бiрiнен б"летiн аса маѓызды шекаралар,
ћаћтыѕыстардыѓ ћайнар к"здерiнiѓ к"пшiлiгi мќдениетпен
аныћталатын болады. Џлт-мемлекет халыћаралыћ iстердегi
ќрекет етушi басты тџлѕа болып ћалады, бiраћ та жањандыћ
саясаттаѕы неѕџрлым мќндi жанжалдар ќртљрлi "ркениеттерге
ћатысты џлттар мен топтардыѓ арасында "рбитiн болады.
5ркениеттердiѓ ћаћтыѕысы дљниежљзiлiк саясаттаѕы басым
факторѕа айналады. 5ркениеттер арасындаѕы жарыћшаћ
сызыћтары дегенiмiз — болашаћ майдандардыѓ сызыћтары.
“Ћырѕићабаћ соѕыстыѓ” аяћталуымен халыћаралыћ
саясат дамуыныѓ батыстыћ кезеѓi де аяћталып келедi. Басты
назарѕа Батыс пен Батыстыћ емес "ркениеттер арасындаѕы
"зара ќрекеттесу џсынылуда.
5ркениет адамдардыѓ љлкен бџћарасын, мысалы, Ћытай-
ды ћамтуы мљмкiн, ол туралы бiрде Л. Пай былай деген едi:
“Бџл — "зiн ел ретiнде к"рсететiн "ркениет”. Бiраћ ол —
Кариб алабы аралдарындаѕы аѕылшын тiлдi тџрѕындардыѓ
"ркениетi сияћты "те аз санды болуы да мљмкiн. 5ркениет
"зiне батыс, латынамерикандыћ немесе араб "ркениеттерi
жаѕдайындаѕы сияћты бiрнеше џлт-мемлекеттердi немесе
Жапония жаѕдайындаѕы сияћты бiрден-бiр џлт-мемлекеттi
ћамти алады. Батыс "ркениетi негiзгi екi: еуропалыћ жќне
солтљстiкамерикандыћ нџсћада "мiр сљрсе, ал ислам
"ркениетi араб, тљрiк жќне малай "ркениетiне б"лiнедi.
Бџлардыѓ бќрiне ћарамастан "ркениеттер белгiлi бiр бiр-
тџтастыћтарды да бiлдiредi. Олардыѓ арасындаѕы шекара-
лардыѓ айћындыѕы сирек болады, бiраћ олар "мiрден орын
алѕан. 5ркениеттерге серпiндiлiк тќн: оларда "рлеу мен
ћџлдырау болады, олар ыдырайды жќне бiрiгiп кетедi. Жќне
де бiр аныћ нќрсе — "ркениеттер жоѕалып кетедi, оларды
уаћыт ћџлы "з ћойнауына тартады.
Самюэль Хантингтон
Гарвард университетi жанындаѕы Стра-
тегиялыћ зеттеулер институтыныѓ ди-
ректоры С. Хантингтонныѓ “The Clash
of Civilizations?” (1993 ж.) атты маћа-
ласы саясаттануда неѕџрлым кеѓ ћол-
данылатын маћаланыѓ бiрi.
“Полис” журналынан (http: // www. politstudies. rul). 1994. № 1, 33—48-беттер.
158
МЏНАЙ МОНОПОЛИЯЛАРЫ
“Апалы-сiѓлiлi жетеу”.
“Стандарт ойлды” Рокфеллер ћџрды, одан “Љш ћарын-
дас” "рбiдi:
1. “Экссон”.
2. “Мобил ойл”.
3. “Стандард ойл оф Калифорниа”.
4. “Галф ойл” — негiзiн ћалаушы Меллон.
5. “Тексако” капиталы Моргандар мен Рокфеллердiкi.
6. “Ройял датч — Шелл” — аѕылшын-голланд компаниясы.
7. “Бритиш Петролеум” — аѕылшын компаниясы.
ХАЛЫЋАРАЛЫЋ ЭКОНОМИКАЛЫЋ
ОДАЋТАР
АТЭС
*
— Азия-тыныћмџхиттыћ экономикалыћ ынты-
маћтастыћ. 1983 жылы џйымдасћан, ћџрамында 21 мем-
лекет бар. Олардыѓ iшкi жалпы "нiмiнiѓ жиынтыѕы
16 трлн долларѕа теѓ, оныѓ 13 трлн доллары АЋШ,
Жапония жќне Ћытайдыѓ љлесiне тиедi.
ОИК — Ислам конференциясы џйымы. 1971 жылы
ћџрылѕан. Ћџрамында барлыћ мџсылман мемлекеттерi бар.
СААРК — Оѓтљстiк Азия елдерiнiѓ аймаћтыћ ынтымаћ-
тастыћ ћауымдастыѕы. 1985 жылы ћџрылѕан. Ћџрамында
Љндiстан, Пќкстан, Бангладеш, Непал, Шри-Ланка, Маль-
див, Бутан бар.
ССАГПЗ — Парсы шыѕанаѕы араб мемлекеттерiнiѓ
ынтымаћтастыћ кеѓесi, 1981 жылы џйымдастырылѕан,
ћџрамында Сауд Арабиясы, Кувейт, Бiрiккен Араб ќмiр-
лiктерi, Оман, Катар, Бахрейн бар.
АСЕАН — Оѓтљстiк-Шыѕыс Азия мемлекеттерiнiѓ
ћауымдастыѕы. 1967 жылы ћџрылѕан, ћџрамында Индо-
незия, Филиппин, Малайзия, Таиланд, Сингапур, Бруней,
Вьетнам, Лаос, Камбоджа, Мьянма бар.
ОАЕ — Африка бiрлiгi џйымы. 1963 жылы ћџрыл-
ѕан, ћџрамына ћџрлыћтыѓ 52 мемлекетi енген. 2001 жыл-
дыѓ басында олар Африка Одаѕын ћџруѕа келiстi.
* Аббревиатура — Бас ќрiптермен орыс тiлiнде берiлiп отыр — ( ред).
Достарыңызбен бөлісу: | 
