1.2. Эмоция – мінез – құлық негізіне жататын феномен
"Эмоционалды күй" термині эмоционалды процестің ұзақтығын және оның үлкен немесе кіші қарқындылығын білдіреді. Адамның эмоционалдық сферасының эмоциялары мен барлық мазмұны жеке адамнан бөлінбейді деп жалпы қабылданған.
Адамның жеке басының барлық эмоционалды көріністері үш негізгі түрде пайда болады:
1) кенеттен пайда болған жағдайларға өткір эмоционалды реакциялар (эмпатия, қуаныш, таңдану, кінә);
2) жүйке - психикалық тонусының өзгеруімен эмоционалдық күйлер ( эйфория мен депрессия, қорқыныш пен үрей, ашу мен сағыныш, фрустрациялық күйлер және басқалар);
3) қандай да бір объектіге (қызығушылық, ашулану, ашулану, таңдану, ұнатпау, ашулану және басқалар) таңдамалы (оң немесе теріс) эмоционалды қатынастар. Көптеген зерттеушілердің пікірінше, 12-14 жас аралығында баланың эмоционалды-ерікті реттелуінің қалыптасу процесі маңызды кезеңдердің бірі болып табылады. Осы уақытта әртүрлі эмоционалдық қиындықтар мен турбулентті ішкі тәжірибелер пайда болады. Тұрақты сезімдер пайда болады, тәжірибелер тереңдей түседі, өмірдің кейбір құбылыстарына эмоционалды қатынас тұрақты және ұзаққа созылады [4].
Эмоциялар-бұл сыртқы әсерлердің маңыздылығын сенсорлық түрде көрсетуге негізделген мінез-құлықты импульсивті реттеудің психикалық процесі. Бұл адамның қоршаған шындыққа және өзіне деген субъективті қатынасының көріністерінің бірі. Эмоциялар адам өмірінде өте маңызды рөл атқарады. Бұл инстинкттермен, қажеттіліктермен және мотивтермен байланысты психикалық құбылыстардың, процестердің және күйлердің ерекше класы. Олар қоршаған әлемді тікелей тәжірибе түрінде көрсетеді және олар оны қоршап тұрған жағдай құбылыстарының адам үшін маңыздылығын көрсетеді. Эмоциялар психикалық белсенділікті нақты емес, барлық психикалық процестердің жүруіне әсер ететін тиісті жалпы психикалық күйлер арқылы реттейді. Адамның психологиялық денсаулығы баланы отбасында тәрбиелеу кезінде бірге жүретін психоэмоционалды әл-ауқат деңгейімен тікелей байланысты [5].
Эмоциялар қазіргі теорияларда білімнің маңызды формасы ретінде қарастырылады. Эмоция психологиясы-психологияның белгілі саласы. Қазіргі эмоциялар психологиясында "эмоция" ұғымының әртүрлі анықтамалары бар. Бірақ барлық теориялық психологтардың эксперименттік сәйкестігі-бұл "эмоция"ұғымының жалпы қабылданған анықтамасының болмауы. Сондықтан "эмоциялар" санаты мамандардың үлкен қызығушылығын тудырады. Осыған байланысты, Рош протопродуктивті ағынға сәйкес талдаған эмоциялар санатының ішкі құрылымын қарастырайық. П.Витгенштейннің пікіріне негізделген осы тенденцияға сәйкес табиғи категория прототиппен анықталады. Эмоциялар санаты келесі 4 вариациямен суреттелген.
Жиілігі.
Прототип.
Категориялық.
Үстемдік.
А.Ортони, Дж. Клор мен А. Коллинз өз жұмысында "эмоциялардың Конгретативті құрылымы" эмоция тек валенттілікпен психикалық көріністерді қамтуы керек, яғни жағымды немесе жағымсыз, таңдану, қызығушылық, сенімсіздік және ұқсас құбылыстар сияқты тәжірибелерді эмоциялар психологиясында қарастыруға болмайды дейді. Бірақ арнайы зерттеулердің нәтижелері бойынша таңданыс эмоцияларға енеді [4].
К.Исар "адамның мінез-құлқының негізгі қағидасы-эмоцияларды қабылдауды, ойлауды және әрекетті ұйымдастыру және күшейту, барлық эмоциялар эволюция барысында дамитын бейімделу функцияларына ие"деп атап көрсетеді.
Эмоция-адамның қалыптасқан негізгі мотивациялық жүйесі. Мауэр: "эмоциялар мінез-құлықты олардың әсерінен өзгерте алады, сондықтан олар адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, эмоциялар интеллекттің жоғары тәртібін көрсетеді". Мінез-құлықтың негізгі қозғаушы күші-эмоциялар [5].
Темперамент - адам туатын генотиптік организмнің қасиеті. Темперамент адамның жүйке жүйесінің түрлерімен анықталады. Өйткені, жүйке жүйесінің түрлерінің табиғаты темперамент түрлерімен бірдей. Олардың екеуі де жеке адамға тән айырмашылықтарды сипаттайды. Жүйке жүйесінің түрі шыдамсыз-холерик, егер сергек болса-сангвиник, сабырлы болса-флегматик, әлсіз болса-меланхолик. Сондықтан ол адамның мінез-құлқы оның темперамент түріне байланысты болуы әбден мүмкін екенін атап көрсетеді.
Адамдар әртүрлі қызмет түрлерімен айналысады, осы қызмет түрлерімен айналысу барысында олар белгілі бір мінез-құлықты қалыптастырады. Адамның мінез-құлқын әр түрлі тұрғыдан сипаттауға болады. Әрбір мінез-құлықтың басы мен соңы бар. Мотивацияның көптеген психологиялық теориялары тұлғаның мінез-құлық анықтамаларын түсіндіру үшін қолданылады. Мотивациялық оқу-бұл адамның белсенділігін арттыратын себептер мен факторларды талдау. Мотивация теорияларының көпшілігінде мінез-құлық белсенділігінің 3 негізгі параметрі талданады. Мінез-құлықтың даралық және ситуациялық деп аталатын екі фактордың нәтижесі болуының себебі де бар:
1. жеке фактор-бұл адамның мотивациялық бейімділігі (қажеттілік, дағды, бағдар);
2. ситуациялық фактор сыртқы, яғни адамды қоршаған жағдайлар (мінез-құлық, бағалау, көзқарас, физикалық жағдайлар және т.б. басқа адам) [6].
Достарыңызбен бөлісу: |
