Біздің әріптестеріміз
45
мемлекеттік органдарға кеңес береді, сөйте тұра ол дамуындағы ерекшеліктерге, ауруларға,
физикалық және психикалық шектеулерге қарамай, әрбір адамның өз өмірін барынша тиімді
сүруге мүмкіндігі болуы керек екеніне сенеді. Бұл жауапкершілік аймағы оның отбасына, ата-
анасына, туыстарына ғана қарасты емес – қоғам мен мемлекет те мүгедектігі бар адамдардың
өмірі барынша толыққанды, қызықты әрі сапалы болуына қажетті күш-жігерлерін жұмсаулары
керек.
ЕСКІ ЖҮЙЕГЕ ИНВЕСТИЦИЯ ЖАСАУДЫ
ДОҒАРЫҢЫЗДАР
http://ru.soros.kz/press_center/experts/stop_investing
Осы жылы Сорос-Қазақстан Қоры (СҚҚ) ментальды бұзылыстары бар адамдар үшін
альтернативті қызмет көрсететін ұйымдар желісін құруға қолдау көрсетті. Осы саладағы
тәжірибелерімен бөлісу үшін, Литвадағы осындай желілердің («Viltis») жетекшісі Дана Мига-
лёва Алматыға ат басын бұрды. Литва – психикалық сырқаты сақталған науқастар үшін интер-
наттары жоқ әрі арнайы медициналық-санитарлық мекемелері (МСМ) аз, интеллектуалды
және психикалық бұзылыстары бар адамдардың өмірі дамыған елдердің стандарттарына
барынша жақындатылған, әлеуметтік қолдау жүйесі бір қалыпты және өте жақсы жұмыс
істейтін, диагноздары ең күрделі адамдарға толыққанды өмір сүруге көмектесетін, кеңестік
дәуірден кейінгі республикалардың бірі. Айнель Қайназарова, СҚҚ қоғамдастықпен байланыс
бойынша координаторы, Данамен кездесіп, бізді толғандырып жүрген сауалдарды қойды.
► Айнель Қайназарова (А.Қ.):
Дана, биыл сіздің ұжымыңыз
25-жылдығын тойлайды. 25 жылға кері оралып, барлығы қалай
басталғанын еске түсірейік.
Дана Мигалева (Д.М.):
«Viltis» сөзі қазақ тіліне аударғанда «үміт» деген мағынаны
білдіреді. Біздер «ерекше» балалардың ата-аналары, 1989 жылы Литвада мүдделерімізді
қорғау үшін бірігуге шешім қабылдаған кезде, бізде ешқандай үміт оты болмады. Алғашқы
айлары біздер жиналып, тек қана мұңымызды шағып, жылап отыратынбыз. Ол кездері
жылаудың өзі ұят саналатын. Ол былай тұрсын, біздер міндетті түрде жұмысқа баратынбыз,
балаларды жасыруға мәжбүр болдық, себебі, қоғамда әлеуметке жат отбасыларында ғана
ерекше қажеттілікке ие бала болады деген ұғым қалыптасқан болатын. Уақыт өте келе ынталы
топта жылап қана қоятындар ғана емес, сонымен бірге қандай да жұмыстар істейтіндер де
пайда болды. Біздің арамызда заңгерлер, педагогтар, дәрігер және саясаткерлер болды және
де біздер балаларды интернаттарға бермей, олардың мәселерін шешуге, олар үшін күресуге
бел будық. Үміт оты пайда болды, соның арқасында біздің ұйым да пайда болды. Біздер
тіркеліп, ережемізді жазып, жұмыстың стратегиясын дайындап шықтық. Біздер ата-аналардың
белсенділігін арттыру, осы саладағы мамандармен қарым-қатынас жасау, жергілікті орын-
дарда жаңа қызмет түрлерін құрудың тәжірибелерімен танысу керегін жақсы түсіндік. Біздер
46
ТІРЕК КӨЗІ
Көмекке мұқтаж мүгедек жандарға арналған материалдар жинағы
адам құқығы, бала құқығы туының астында жүйелі өзгерістер жасауға тырыстық, жабық
мекемелерді тексердік және ақпараттық кампаниялар жүргіздік.
► А.Қ.:
Мен қазір сізді тыңдап отырып, сізде барлығы да өте жеңіл
болған сияқты сезім пайда болып отыр. Алайда, оның бәрінің оңай
болмағаны түсінікті. Айтыңызшы, сіздерге көмек беретін, тәжірибемен
бөлісетін, жол көрсететін адамдар және ұйымдар болды ма?
Д.М.:
Еш күмәні жоқ, барлығы қиын болды. Біздер халықаралық тәжірибелерді зерттедік,
халықаралық ұйымдардың қолдауын алдық. Бірақта, біздер тек қана халықаралық гранттар
арқасында алысқа бармайтынымызды жақсы түсіндік. Уақыт өте халықаралық қорлар жабы-
лады, ал мемлекеттік деңгейдегі жүйе болса жұмыс істеуі қажет. Дамыған Еуропа елдерінің
әлеуметтік жүйелерімен танысуға мүмкіндік алған біздердің сапарларымыздың арқасында,
біздер мүгедектерге арналған интернаттар жүйесін өзгерту, саясаткерлермен қоян-қолтық
араласып жұмыс істеу, заңдарға өзгерістер енгізу, үкіметтік емес ұйымдар мен қоғамды тарту
және де өзіміздің әлеуметтік жүйемізді құру керектігін анық түсіндік. Айтарымыз, олардың
бәрі біздің қолымыздан келді. Бүгінгі күні Литвада барлығы болмаса да, өте көп нәрсе жаса-
лынды. Ең бастысы, біздер жаңа деңгейде сөйлейтін болдық: өмірдің сапасы, қызметтердің
сапасы, қолжетімділік, жекеше әдістеме туралы және т.б. Біздің құрылымдық бөлімшелер
елдің әр аймақтарында жұмыс жасайды. Бүгінгі күні еліміз бойынша біздерде 58 бөлімше
және 11000 мүше бар. Бұл бөлімшелерде күндізгі орталықтар, отбасыларғаа жәрдем
көрсететін орталықтар ашылған. Біздер әлеуметтік қызметтер нарығына қатысамыз, біздің
қызметтерімізді сіздердің әкімшіліктеріңіз сияқты жергілікті өзін-өзі басқару сатып алады.
► А.Қ.:
Осы жүйе туралы толығырақ айтып беріңізші?
Д.М.:
Әлеуметтік қызмет туралы заңда былай делінген: «егер де ауданда ұзақ мерзімді
немесе қысқа мерзімді күту қызметін көрсететін ұйым болса, онда өзін-өзі басқару бюджеттік
мекемесін құруға құқылы». Сол себепті, бізде өзін-өзі басқару орындары мемлекеттік емес
ұйымнан қызметтерді сатып алады. Шын мәнінде бұл - әлемдік тәжірибе болып табылады.
Әдетте, мұндай қызметтерді ұйымдастырушылар – нәтижеге мүдделі ата-аналар арасынан
құрылған үкіметтік емес ұйымдар. Стандарты бірдей болса да, қызмет сапасы анағұрлым
жоғары болып табылады.
► А.Қ.:
Бір мәселе төңірегінде біріккен ата-аналар – бұл өте үлкен күш.
Бізде Қазақстанда да бірнеше жақсы үлгілер бар. Алайда, ата-анасы
немесе жақыны жоқтарға не істеу керек? Олардың мәселесін кімдер
шешіп бере алады?
Д.М.:
Литвада 268000 ересек және 15000 балалар мүгедек (олардың ішінде 48000-ы
тәулігіне 24 сағат күтімді қажет етеді) бар, бұл елдің жалпы санының 7,5 пайызын
құрайды. Біздің балалардың медициналық-әлеуметтік мекемелерінде ерте бастан реаби-
литация қызметінің жақсы жұмыс істеуі арқасында ментальды ауытқулары бар балалар аз
кездеседі. Мысалы, арнайы медициналық-әлеуметтік мекемелердегі ерекше қажеттілікке ие
жасөспірімдердің саны 580 болса, мектепке дейінгі балалар саны жоқтың қасы. Бүгінгі күні,
медициналық-әлеуметтік мекемелері әлеуметтік қамқоршылықтың муниципалдық институ-
