- Жаз мезгілі
- Ернар
- Ерзат
- Бауыржан
- Дәулет
- Мөлдір
- Қыс мезгілі
- Мұнтаз
- Лаура
- Балжан
- Елнұр
- Дәукен
- Күз мезгілі
- Қарақат М
- Қарақат Д
- Жанерке
- Базарбай
- Нұртөре
- Көктем мезгілі
- Әділет
- Серікболсын
- Нұрислам
- Ғазиза
- Мерей
1. Абай Құнанбаев қай жылы, қай жерде дүниеге келді? 2. Абайдың білімге, ғылымға шақырған қандай өлеңдері бар? 3. Қыс өлеңінде ақын қысты неге теңейді? 4. «Қыс» өлеңін жатқа айт. 5. Өлеңдегі Қондыбай, Қанай кімдер? 6. Қыстың қиындығын кімдер көреді? 7. Ақын адам болу үшін неден қашық, неге асық болу керек дейді? 8. Дүние де өзі, мал да өзі деген не? 9. Ғибрәтлі, нәфрәтлі сөздеріне анықтама бер - 1. Абай Құнанбаев қай жылы, қай жерде дүниеге келді? 2. Абайдың білімге, ғылымға шақырған қандай өлеңдері бар? 3. Қыс өлеңінде ақын қысты неге теңейді? 4. «Қыс» өлеңін жатқа айт. 5. Өлеңдегі Қондыбай, Қанай кімдер? 6. Қыстың қиындығын кімдер көреді? 7. Ақын адам болу үшін неден қашық, неге асық болу керек дейді? 8. Дүние де өзі, мал да өзі деген не? 9. Ғибрәтлі, нәфрәтлі сөздеріне анықтама бер
Әдебиет сабағы бізді шығармашылыққа, өткен тарихымызды білуге, әдебиет саласында еңбегі сіңген ақын-жазушылар туралы білуге үйретеді. - Әдебиет сабағы бізді шығармашылыққа, өткен тарихымызды білуге, әдебиет саласында еңбегі сіңген ақын-жазушылар туралы білуге үйретеді.
- Қалың елім, қазағым, қайран жұртым,
- Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың.
- Жақсы менен жаманды айырмадың
- Бірі қан, бірі май боп енді екі ұртың
- Абай
-
- Найзамен қанша түртсе де,
- Жатырсың, қазақ оянбай.
- Мұнша қалың ұйқыны
- Бердің бізге, ой, алла-ай...
-
- Өткен сағым, келер алдым бір мұнар
- Қызылшылсың қыздырғанға тым құмар
- Сақтан деген сөзді жан жоқ шын ұғар
- Жемге шапқан, қармақ құрса, елім-ай!
- М.Дулатұлы
- Жуаны қылады зорлық
- Момынның көргені қорлық
- Теп-тегіс қулық пен зорлық
- Ал енді қайтіп ел болдық?
- Шәкәрім
- Қазағым – елім,
- Қайқайып белің,
- Сынуға тұр таянып.
- Талауда малың,
- Қамауда жаның,
- Аш көзіңді оянып.
- Қанған жоқ па әлі ұйқың,
- Ұйықтайтын бар не сиқың!
- А.Байтұрсынов
- Білімділік:
- Ақын өмірі, шығармашылығы туралы мәліметтер беру, «Шілде» өлеңінің көркемдік ерекшелігімен таныстыру. Дамытушылық:
- Шығармаларына зерттеу жобасын жасау арқылы оқушылардың оқыған шығармаларынан негізгі ойды ажырата білу, саралау қабілеттерін дамыту. Тәрбиелік:
- Оқушыларды жаз мезгілінің ерекшеліктерімен таныстыра отырып, әсемдікке, сұлулыққа тәрбиелеу. Оқушылардың бойында сұлулықты сезінуді қалыптастыру.
- Сұлтанмахмұт Торайғыров – қазақ халқының
- перзенті, ақын, лирик, болашақты болжаушы,
- сатирик, ойшыл, талант иесі, дара тұлға.
- С.Торайғыров – қазақ тарихында
- ой санасы ең қырағы, ең қанатты,
- ең қазыналы қайраткерлердің бірі.
- Темірғали Нұртазин
-
-
- С.Торайғыровтың өмір жолы туралы білетін боламын.
- “Шілде”өлеңінің тақырыбы мен мазмұнын түсіне аламын.
- Өлеңдегі әр көріністі, бейнелі сөздерді таба аламын
1893ж Көкшетау облысы, Қызылту ауданында өмірге келді. . - 1893ж Көкшетау облысы, Қызылту ауданында өмірге келді. .
- 1902- 1907ж. Әкесі ауыл молдаларына (Әлі, Тортай, Мұқан) оқуға береді.
- 1908 ж. Баянауылда Әбдірахман молданың медресесінде 2 жылдай оқиды.
- 1911ж. Нұрғали Бекбауов деген мұғалімнен сабақ алады.
- 1912ж. Троицкідегі Ахун Рахманқұли медресесіне түседі.
- 1912-1913ж. Өлеңдерін, “Зарландым” атты очерк жазды, “Қамар сұлу” романын жазуды бастады.
- 1913ж. “Айқап” журналында жауапты хатшы болып жұмыс істейді.
- 1914ж. Баянауылға оралады. “Шоң” деп аталатын мәдени- ағарту серіктігін құрады.
- 1914ж. Оқу іздеп Семейге барады, бірақ діттеген оқуына түсе алмайды.
- 1915ж. “Кім жазықты?” атты өлеңмен жазылған романын дүниеге әкелді.
- 1915-1916жж. Тарбағатайдағы Терісарық болысындағы Құрбан қажының ауылында бала оқытады.
- 1916ж. Томскіге барады, Әлімхан Ермековтер ашқан дайындық курсына түсіп, орысша білім алады.
- 1917ж. Ақпан төңкерісінен кейін Семейде құрылған Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің жұмыстарына қатынасып, “Алаш ұранын” жариялайды.
- 1918ж ауруы асқынып, оқуды да, жұмысты да тастап, еліне біржола оралады.
- 1918-1919жж. “Адасқан өмір”, “Кедей” поэмаларын жазды.
- 1920ж. 21 мамырда аурудан қайтыс болды.
- С. Торайғыровтың шығармалары.
- “Бір адамға”
- “Дін”
- “Соқыр сопы”
- “Оқып жүрген жастарға”
- Оқудағы мақсат не?”
- “Ендігі бет алыс”
- “Анау-мынау”
- “Шығамын тірі болсам адам болып”
- “Қамар сұлу” романы
- “Кім жазықты?” атты өлеңмен жазылған романы
- “Адасқан өмір”, “Кедей” поэмалары
- “Шәкірт ойы” т.б.
- Әлеуметтік теңсіздік
- Діни ұғымды айыптау
- Абайға еліктеу
- Өнер-білімге шақыру
- Надандықты, кертартпа өмірді сынау
- Сауатсыздық
- Үстем тап өкілдерінің халыққа жасап отырған қиянаты, зорлығы
Шығамын тірі болсам адам болып, - Шығамын тірі болсам адам болып,
- Жүрмеймін бұл дүниеде жаман болып...
- Жақсылық көрсем - өзімнен,
- Жамандық көрсем - өзімнен.
- ...Кесені қолыма алып қарай бердім,
- Ішінде нақақ көзден жас
- бар ма деп.
- Шындықтың аулын іздеп шықтым жолға,
- Разымын не көрсем де осы жолда...
Шілде қандай ай? Ілияс Жансүгіровтың «Жаз-ғы шілде» деген өлеңі бар. Онда ақын былайша жыр толғайды: Шілде, шілдем, шілде айым, Шырылдап торғай күн сайын. Шұбар ала шешектер, Шудаланған көк шөптер. Жапырақтар жалпайды, Жас қозылар марқайды. Ұшты көкек қуалай, Сайда пісті таңқурай. Құрт, ірімшік қайналды, Құлындар да байланды. Ай атауы шілде – парсының «Чіллә», яғни қырық деген сөзінен шыққан (М. Ысқақов, «Халық календары», Алматы, 1980 жыл. 246 бет). Шілде өте ыстық ай, оның ыстығы 40 күнге созылатындықтан, қазақтарда «қырық күн шілде» деген сөз бар. Иә, маусым айының 26 жұлдызынан тамыз айының 5 жұлдызына дейін ауа райы өте ыстық болады. Содан «қырық күн шілде» ұғымы туған. Бұл күндерді «Ұлы шілде» дейді. Шілденің аңызақ, аптап күні – «күн шіліңгір». Шілдедегі ауа райы Шілденің 20 жұлдызында Таразы (нарық) жұлдызы туып, таң суый бастайды. Сол себепті қазақтар: «Таразыда таң суыйды» дейді. Қырық күн шілде халық аузында «Суыр» деп те аталады. Сұмырай деген сөз суыр айы деген мағынада. Содан халқымыз: «Сұмырай келсе су құриды», - дейді. Шілде айының тағы бір көне атауы – асад. Үркердің толғағы. Бұл мал-жанға жайлы, үркер туатын шілденің ортасы. Шілденің алғашқы он күнінде: Таңертең шөп басы құрғақ болса – түнде жаңбыр жау-ады; Найзағай күркірі жаңғырып естілсе – нөсерлетеді; Шық қалың түссе – аспан шайдай ашылады; Таңертең өзен, көл суын тұман бауырласа – ауа райы жақсарады; Көлмектен тұнба иіс мүң-кісе, өткінші жауыннан кейін кемпірқосақ солтүстіктен оң-түстікке тартылып, қанық қызыл түске боялса – жаңбыр жауады. Шілденің екінші он күнінде: Көкек шақыруын тыймаса жаз ұзаққы созылады; Ағаш жапырақтары сарғая бастаса – күз бен қыс ерте түседі. Шілденің үшінші он күнінде: Аптап басталады; Жерді шық басқан «жыла-уық» күндер туады; Ауа ыстық болса – келер желтоқсан суық болады; Қымыздық бітік шықса- алдағы қыс жұмсақ болады; Арша гүлденген кезде шілде аяқталып, тамыз туады. Шілдеде туғандар Ақын, ұлы ойшыл Шәкәрім Құдайбердиев (27.07.1858). - Шілде қандай ай? Ілияс Жансүгіровтың «Жаз-ғы шілде» деген өлеңі бар. Онда ақын былайша жыр толғайды: Шілде, шілдем, шілде айым, Шырылдап торғай күн сайын. Шұбар ала шешектер, Шудаланған көк шөптер. Жапырақтар жалпайды, Жас қозылар марқайды. Ұшты көкек қуалай, Сайда пісті таңқурай. Құрт, ірімшік қайналды, Құлындар да байланды. Ай атауы шілде – парсының «Чіллә», яғни қырық деген сөзінен шыққан (М. Ысқақов, «Халық календары», Алматы, 1980 жыл. 246 бет). Шілде өте ыстық ай, оның ыстығы 40 күнге созылатындықтан, қазақтарда «қырық күн шілде» деген сөз бар. Иә, маусым айының 26 жұлдызынан тамыз айының 5 жұлдызына дейін ауа райы өте ыстық болады. Содан «қырық күн шілде» ұғымы туған. Бұл күндерді «Ұлы шілде» дейді. Шілденің аңызақ, аптап күні – «күн шіліңгір». Шілдедегі ауа райы Шілденің 20 жұлдызында Таразы (нарық) жұлдызы туып, таң суый бастайды. Сол себепті қазақтар: «Таразыда таң суыйды» дейді. Қырық күн шілде халық аузында «Суыр» деп те аталады. Сұмырай деген сөз суыр айы деген мағынада. Содан халқымыз: «Сұмырай келсе су құриды», - дейді. Шілде айының тағы бір көне атауы – асад. Үркердің толғағы. Бұл мал-жанға жайлы, үркер туатын шілденің ортасы. Шілденің алғашқы он күнінде: Таңертең шөп басы құрғақ болса – түнде жаңбыр жау-ады; Найзағай күркірі жаңғырып естілсе – нөсерлетеді; Шық қалың түссе – аспан шайдай ашылады; Таңертең өзен, көл суын тұман бауырласа – ауа райы жақсарады; Көлмектен тұнба иіс мүң-кісе, өткінші жауыннан кейін кемпірқосақ солтүстіктен оң-түстікке тартылып, қанық қызыл түске боялса – жаңбыр жауады. Шілденің екінші он күнінде: Көкек шақыруын тыймаса жаз ұзаққы созылады; Ағаш жапырақтары сарғая бастаса – күз бен қыс ерте түседі. Шілденің үшінші он күнінде: Аптап басталады; Жерді шық басқан «жыла-уық» күндер туады; Ауа ыстық болса – келер желтоқсан суық болады; Қымыздық бітік шықса- алдағы қыс жұмсақ болады; Арша гүлденген кезде шілде аяқталып, тамыз туады. Шілдеде туғандар Ақын, ұлы ойшыл Шәкәрім Құдайбердиев (27.07.1858).
Түскендей әуе жерге қырық күн шілде, - Түскендей әуе жерге қырық күн шілде,
- Ішкен мас жегенднр тоқ күнде- күнде.
- Қысқа түн қымқырылды таң көрінді:
- “Кел,шық” деп, иек қағып жарық күнге.
- Ән салды таңды мақтап сансыз торғай
- Бас иіп бәйек болып жерге қонбай
- Шайқалып таң желіне тербетілді
- Көк майса көзі ілініп тұрған сондай
- Түскендей әуе жерге қырық күн шілде,
- Ішкен мас жегендер тоқ күнде- күнде.
- Қысқа түн қымқырылды таң көрінді:
- “Кел,шық” деп, иек қағып жарық күнге.
- Ән салды таңды мақтап сансыз торғай
- Бас иіп бәйек болып жерге қонбай
- Шайқалып таң желіне тербетілді
- Көк майса көзі ілініп тұрған сондай
- Асыл щөп жасыл шықтың иісі аңқып
- Батқандай мелдегінен нұрға қалқып
- Күлімдеп көктің көзі көңілі шат
- Жаухардай күн шығар деп бізге балқып
- Көлбеңдеп көкке қарай жердің буы
- Айнадай анадайдан көлдің суы
- Би билеп суда тұрған барлық қамыс
- Ән салды домбыраман құстың шуы
- 6) Өлеңге сатылай кешенді талдау жасау. Өлеңнің авторы: Өлеңнің тақырыбы: Идеясы: Жанр түрі: Негізгі түйіні, тәрбиелік мәні: Кейіптеу: Шумақ Тармақ Бунақ Буын Ұйқас Көркем
- сөздер
- . Идеясы дегеніміз----- ақынның айтар ойы мен мақсаты. Өлеңнің идеясы---жаз сипатын шілде айының таңын суреттеген.
- 5. Шумақ дегеніміз----- аяқталған синтаксистік біртұтас ойды білдіреді. Өлең 10 шумақтан тұрады.
- 6. Тармақ дегеніміз---өлеңнің әр жолы.40 тармақ
- 7. Бунақ дегеніміз---белгілі дауыс ырғағымен бөлінуі.2-3,3-3 бунақты
- 8. Буын саны--- дауысты дыбыс санына байланысты. Өлең 11 буынды.
- 9. Ұйқас түрі.Ұйқас дегеніміз-өлеңнің бітім, мазмұнымен тамырлас келіп, оған әуен, ерекше сөз беріп тұратын өлең тармақтарындағы сөздердің үндестігі екендігін айтып кетеді.Бұл өлең қара өлең (а-а-б-а) ұйқасы
“Шілде” | | | - “Шілде”өлеңіндегі ақынның ойы
| | | | | | | - Әуе
- қысқа түн-
- көк майса –
- көктің жүзі –
- әптиек-
- мелдегінен –
Семантикалық карта Жұптық жұмыс - Семантикалық карта Жұптық жұмыс
- Жылдары
- С.Торайғыров
- өміріндегі елеулі
- оқиғалар
| | | | | | - 1. Троицкідегі Ахун Рахманқұли медресесіне түседі
| | | | | | - 2. Айқап журналына жауапты хатшы
| | | | | | | | | | | | | - 4. Семейде жаңа құрылған Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің жұмыстарына қатынасып, “Алаш ұранын” жариялауы
| | | | | | - 5. Біржола өз еліне оралуы.
| | | | | | Семантикалық карта Дайын жауап - Семантикалық карта Дайын жауап
- Жылдары
- С.Торайғыров
- өміріндегі елеулі
- оқиғалар
| | | | | | - 1. Троицкідегі Ахун Рахманқұли медресесіне түседі
| | | | | | - 2. Айқап журналына жауапты хатшы
| | | | | | - 3. Томскіде орысша оқыған жылдары
| | | | | | - 4. Семейде жаңа құрылған Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің жұмыстарына қатынасып, “Алаш ұранын” жариялауы
| | | | | | - 5. Біржола өз еліне оралуы.
| | | | | | ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ - ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
1. Не? - 1. Не?
- 2. Қандай?
- 3. Не істейді?
- 4.Сезіміңді білдір
- 5. Мағыналас сөз
- Өзіндік өлең өрнегімен танылды
Еш тесiкке тұрмайды, - Еш тесiкке тұрмайды,
- Ол жоқта жер құрғайды
- Жердi тырнап, Бұтаны ырғап. Шөптi сипап, Ұшады зырлап, Жанын қинап, Ұлиды зарлап.
- Қурап тұрған кеңiстiк, Күн күйдiрер маңдайды. Аптабы бар ең ыстық, Кебiрсiтер таңдайды.
- Қол созсаң, ақ күміс Алақаңға толады. Ашып-жұмсаң, із-түссіз Лезде жоқ болады?
- Төңірегі тең көрініп, Теген жатыр төңкеріліп, Жас та сиған, кәрі сиған, Астына оның бәрі сиған.
Күндiз бiлiнбейдi, Түнде күлiмдейдi. - Күндiз бiлiнбейдi, Түнде күлiмдейдi.
- Көк төрiнде жоғары, Iлулi тұр атамның Сапталмаған орағы
- Әлемнiң бар екi күзетшiсi; Бiрi – күндiз тынығады, Бiрi – түнде тынығады.
- Шымылдық ішінде қап-қара Ұйықтап жат, дала, жат, қала.
- Арыстан арқырады, Айнала жарқырады.
- Шелек қалпақ басында, Сәбіз екен танауы. Қыста қардан туатын, Тауып көрші, сен оны.
Достарыңызбен бөлісу: |
