Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	209/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 205 206 207 208 209 210 211 212 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

У дыбысы ұу, үу болып тіркесе ме, әлде ыу, іу болып тіркесе ме

у,
и
әріптеріне қатысты
1929 жылғы графиканы қабылдағанда қазақ жазуын тілдің
дыбысталуына жақындатамыз деп шешеді. Бірақ қазақ жазуы
– фонологиялық жазу. Осы сипатын көпшілік фонетикалық
жазу деп қабылдайды.
Сондықтан қалай жазылса, солай оқылу нормаға айналған
бүгінгі қазақ жазба тілі мен ауызша тілінің арасындағы
ажырағысыздықты жазба тіл арқылы реттемесе, енді бір 20 жылда
қазақ тілі өзінің ұлттық орфоэпиялық ерекшелігінен айырылады
дейді. Расында да солай. Қазіргі қазақ жастарының
орфоэпиясында ерін үндестігі мүлде жоғалды деуге болады. Сөз
тіркесіндегі ырғақтық топтарда, екі сөз жігіндегі ықпал да бірте-
бірте көмескі тартуда. Сонда
күту
–
кьtьw, miy –
ми, jiyǔw-
жию
делініп, дыбыс тіркесі ажыратыла таңбаланса, қалай жазылса,
солай оқып дағдалынған түйсік біртіндеп сөздің дұрыс айту
нормасын меңгере бастайды дейді көпшілік пікір айтушылар.
Алайда жазба тілмен ауызша тілді жақындату мұнымен ғана
шектелмейтінін ойласақ, шешілуі қиын мәселеге тап болаты-
нымызды көруге болады. Мысалы,
ырақымет,
ылақ,
ырас
деп
жазу сияқты.
Сондай-ақ тағы бір мынадай сұрақ туады.
У дыбысы ұу,
үу
болып тіркесе ме, әлде ыу, іу болып тіркесе ме?
302
303

<у> фонемасы, проф. Ә.Жүнісбек анықтағандай, ерін-ерін-ді,
тоғысыңқы, үнді дауыссыз өзге дауыссыздардан алдынан не
соңынан [ұ] дыбысын қосып айтуымен ерекшеленеді (басқа да-
уыссыздар қысаң, жуан езулік [ы] дыбысын қосып айтады). Бір
қызығы, ХХ ғасырдың басында – қазақ орфоэпиялық нормасы-на
«сызат түспеген» дәуірде А.Байтұрсынұлы бұл позициядағы
инвариант дыбысты <ы> деп тапқан. «Қазіргі тұжырымдардан,
алуб
десек,

келіб демей,
келүб
десек,

онда
алұу, барұу
деуге бола-
ды. Оның үстіне
алыуды
–
алыс,
барыуды
–
барыс,
келіуді
–
келіс
деген сөздермен алмастыруға болады. Ендеше

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 205 206 207 208 209 210 211 212 ... 236