Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

> , б) фонемасынан сөз аяқталмайтыны

жүктеу 1,76 Mb. Pdf просмотр бет 56/236 Дата 03.10.2022 өлшемі 1,76 Mb. #39472

> , б) <г> фонемасынан сөз аяқталмайтыны <үш күндік жолдың > (тексеру үшін сөзді әлді позицияға апарып көреміз). Бірақ қазақ жазуында қосымшалардың фонетикалық при- нциппен жазылуы дауыссыз дыбыстардың негізгі реңкін анықтауға кесірін тигізеді. Мысалы, емледе қаспыз, аразбыз де- генде ассимиляция таңбаланған деп қорытады проф. М.Жүсіпов (Джусупов М. 1995:72). Сол сияқты келесі синтагманы естігенде фонологиялық елек позициялық өзгерістен басқасын екшеп, сүзіп қояды: < соңғұгүнүнде >.   Фонема тізбегі жазба тілге көшу үшін фоне-ма графемаға айналуы керек. Яғни жазба тілжүйесіндегі са-наулы әріп таңбаларына көшу әдістері қарастырылады. Бірақ жазба тілнормасы графемаларды тәртіпке салады. Емле ере-жесі бойынша, семантикалық бірліктер мәтінде бөлек жазыла-ды: < соңғұ гүнүнде >. Мұның позициялық өзгеріс екенін білу үшін әлді позицияға апарып тексереміз: < соңғылары >. Алайда қазақ тілінде ІІ-буындағы еріндік дауыстылар үшін әлді по-зиция дүдәмал: < соңғұ>, <өзөн>. Ғалымдардың айтуынша, “Шындығында дауыстыларда фонологиялық мән аз” (Леонтьев А.А. 1963). “Дауыссыздың қасындағы дауысты сөз мағынасын айыратын қызметінен гөрі дауыссызбен бірігіп, сөз жасайтын қызметте келген» (Трубецкой Н.С. 1960: 107). Сөздің этимоло- гиясын тану үшін дауыстыларын алып тастау керек (Жұбанов Қ. 1999: 55). Дегенмен қосымша жалғау тәсілі арқылы [соңғұ]+[лары] соңғы буында езулік дауысты тұрғанын байқаймыз. Сөйтіп, синтагманың қалған бөлігін осылай талдай отырып, / үш күндік жолдың соңғы күнінде шәкірт бала барын салды /   деген тұрпат аламыз. жүктеу 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз