Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

п әрпі жазуда фонемасының функциясында толық жұмсала алмады. Сондықтан бүгінде п/б

жүктеу 1,76 Mb. Pdf просмотр бет 59/236 Дата 03.10.2022 өлшемі 1,76 Mb. #39472

п әрпі жазуда <п> фонемасының функциясында толық жұмсала алмады. Сондықтан бүгінде п/б дыбыстық вариант қатарларында мағыналық айырмашылық жоқ ( бәле/пәле, пейіл/бейіл, парапар/барабар, палуан/балуан, пайым-дау/байымдау, шүберек/ шүперек ).   Қазақ тілінде сөз аяғындағы <б> фонемасы болмайды делінеді. Алайда сөз аяғындағы <п> дыбысы дауыстыдан басталатын жалғау жалғанғанда <б> дыбы-сына айналғанмен, сөз мағынасы өзгермейді. Біздіңше, осы позицияда – сөз аяғында <б-п> гиперфонема-сы бар. Мұнда позициялық түрленім таңбаланған сияқты. Көне түркі тілінде сөз басында айтылмаған < б> фонемасы бүгінгі қазақ тілінде сөз басында қолданылу жиілігі жағынан үшінші орында (Мырзабеков С. 2003: 59). Ендеше аяққы позицияда да қолданылу мүмкіндігі бар. Кезінде Х.Досмұхамбетұлы сөз аяғындағы  б  әрпін п әрпімен жазуға наразы болған   (Досмұхамедұлы Х.   1998: 163). Студенттердің фонетикалық транскрипция жасаған мәтіндерінде сөз аяғында [б] дыбысы естілетіні көрсетіледі. Келесі гиперфонема қатарына  <н-ң> жатады. Дыбыстардың дүдәмалдығы әсіресе түбір ішінде кездеседі. Оған 1929ж. емле принциптерінің “Сөздер жеке күйінде естілгенше жазылады. Көне жұрнақ ықпалы мен түбірдегі дыбыстың өзгергені сол күйінде жазылады ( күңгей, жоңқа )” (Стенографиялық есеп, 1930) дегені де себеп болды. Қазіргі қазақ емлесінде  ң әрпімен ш еңгел, қысылтаяң, моңғол, бастаңғы, дүңген, жөпшөңкі, жәрмеңке, әмеңгер, аңқау, аңқаю, аңқию, аңсау, аңсар, қаңғу, қаңқ, қыңсылау, қаңтар, қаңырау, тең, теңбіл, теңге, теңдеу, теңкию, маңдай, қаңғалақтау, қаңбақ, лаңса, лаң, өң, өңгеру, өңез, өңшең, міңгір, маңдай, маңыз, маңай, маңғаз, маңқа, маң, мұңаю, мұң, саңғу, саңдақ, саңқ, саңылау, саңырау, оң, оңай, оңаша, оңаза, оңалу, оңбаған, оңғақ, оңғару, оңдалу, оңдау, оңдыру, оңқа, оңқай, оңтай, оңу, шәңгірлеу, шәңгіш, шеңбер, шеңгел, іңгә, іңкәр, іңір  т.б.   сөздері жазылады.   Мұнда   <қ>, <ғ>, <г>, <к> фонемаларымен іргелес айтылған жүктеу 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз