Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



жүктеу 1,76 Mb.
Pdf просмотр
бет54/236
Дата03.10.2022
өлшемі1,76 Mb.
#39472
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   236
8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

ы
тәуелдіктің үшінші жағын,
а,
е,
й
көсемшені,
-р, -с
есімшені, -
а, -е
барыс септігін береді. Қазақ тілінде бір дыбыс-тан
тұратын лексикалық мағыналы элементтер бар. Мысалы, 
а

“түсіндім”,
ә –
“бұным қалай”,
о
– “таң қалуды”,
й –
“жиірке-
нуді”,
е

“есіме түсті” дегенді білдіреді. Бұл буын ішіндегі дау-
ысты дыбыстардың жетекшілігін арттырған. Сонда бір буындағы
дауыстының жуан/жіңішкелігі буынның жуан/жіңішкілігін
айқындаған. Ал бас буынның тембрі кейінгі буынның тембрін
анықтаған. Сөйтіп, бір сөз бойының бірыңғай жіңішке, бірыңғай
жуан айтылуы І буынның ыңғайына қарай пайда болған.
Қазіргі қазақ тілін тұтынушылар санасында 9 дауыстының
(<а>, <ә>, <ы>, <і>, <ұ>, <ү>, <о>, <ө>, <е>), 19 дауыссыздың
(<п>, <б>, <м>, <т>, <д>, <н>, <ш>, <ж>, <з>, <с>, <қ>, <к>,
<г>, <ғ>, <й>, <у>, <ң>, <р>, <л>) бейнесі (Жұбаева О. 2002)
бар. Сондай-ақ, <ћ>, <ф> дыбыстары тек одағайларда кездескен-
мен, тілдің осы лексикалық қабатының мағынасын ажыратуға
септігін тидіруіне байланысты жеке дыбыс – фонема ретінде та-
нылуы тиіс деп ойлаймыз. Әрі 
аћ,
ућ,
оћ,
оћолады,
ућлеу,
сүф,
тіфә
сөздеріндегі
 
[ћ], [ф]
 
дыбыстары позициялық өзгерістен
шығып отырған жоқ. [ућ] пен [уқ], [аћ] пен [ақ], [суф] пен [суп]
сөздері арасындағы айырмашылық [ћ]-[қ], [ф]-[п] дыбыстары-
на байланысты. Мұндайда Л.В.Зиндердің фонеманың мағына
ажыратушылық сипаты әртүрлі дыбысталудан ғана көрінеді де-
гені (Зиндер Л.Р. 1979: 56) еске түседі.
Ал проф. З.Базарбаева “Қазақ тілі фонемаларының вариа-
циялары фонемаға айналу процесіне сәйкес өзінің негізгі фо-
немаларымен қарама-қарсы топ құрса, сонда ғана олар дербес
фонемаға айналады” деп (Базарбаева З. 2004: 20-27), орыс тілін-де
де бұрын <в>:<ф>, <ц>:<ш>, <с>:<ц> фонемаларының оппо-
зициясы болмаған, қазірдің өзінде орыс тілінің кейбір жергілікті
сөйленістері <ц>, <ч>, <ф> фонемаларын айта алмайды дейді.
Сондықтан ғалым тілдің дыбыстық құрамындағы өзгерістерді
прогресті деп таниды. Л.В.Зиндер фонема дербестігі кірме
сөздерді сол тілдің заңдылықтарына сай игеруге мүмкіндік бе-
реді дейді (Зиндер Л.Р. 1979:57).

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   236




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау