13
5. ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫНДАҒЫ
ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ОРНЫ
Қоғамның болашағы - жастарға ұжымдық тәрбие беруде дене тәрбиесі са-
бағында ұлттық ойындарды өткізудің рөлі зор. Қазақстанның ұлттық ойын-
дарының ішінде ұжымдыққа, ауызбірлікке тәрбиелейтін ойындарды оқу-тәрбие
үрдісінде тиімді пайдалануға болады.
Әр халықтың өз ұрпағын өмірге әзірлеуде, баулып тәрбиелеүде өзіне ғана
тән ерекшеліктері болады. Ол ерекшеліктері ең алдымен сол халықтын әдет-
ғұрпын, салт-санасы тұрмысы мен дәстүрлеріне байланысты қалыптасады.
Сондықтан осы ұғымды өз бойына жинаған барлық тәрбие құралдарын біз
бүгінде халық педогогикасы деп атаймыз. Қазақ халқының ұлт ойындарының
өзіне тән бір ерекшелігі сол ол тек көңіл аулап, қызық құып, уақыт өткізу үшін
емес, белгілі бірбілімділік тәрбиелік мақсат көздейтінінде.
Қазақ халқынын ұлт ойындары негізінен үш саладан тұрады.
1.
Ойын- сауық ойындары.
2.
Оймен келетін ойындар.
3.
Дене шынықтыру спорт ойындары.
Сондай-ақ халық ойындары жастардың денелерін шыңдап оларды
икемділікке, төзімділікпен шапшаңдыққа, тапқырлық пен алғырлыққа, дәлдік
пен ептілікке баулитынын айтады.
Дене шынықтыру сабағында ұлттық ойындарды негізінен сабақтың
басында да, ортасында да, соңында да пайдалануға болады. Осыған орай
жастардың дене шынықтыруымен ынта жігерлерін арттырудың тамаша
құралдарының бірі өз ұғымдарына түсінікті қимыл ойындары болып келеді.
Мысалы: «Мысық пен тышқан» ойынында жастардың тыныс мүшелері мен
бұлшық еттерінің жетілуіне, жүгіруге үйретеді. Олардың жеңіске деген ерік,
қайраттарын шыңдауға батылдыққа, тапқырлыққа баулиды.
«Жаяу жарыс», «Секіру» тақырыбын өткенде «Сыңар аяқ», Лақтыру»
тақырыбында кім алысқа лақтырады ойындарын ойнатуға болады. Бұл
ойындардың мақсаты жастардың барлық денелерін қозғалысқа келтіруді
қамтамасыз етеді. Ұжым болып бірлесудің нәтижесінде жеңіске жетуге деген
ерік қайратын шыңдау, олардың өз ұжымы алдындағы жауапкершілігін
арттыру және төзімділікке тәрбиелеу болып табылады. Ал «Секіру»
тақырыбында халқымыздың ежелгі ойындарының бірі «Қарғымақ» ойынын
беруге болады, аталған тақырыптың алғашқы сабақтарында студенттер секіру
жаттығуларын меңгеріп біраз тәжірибе жинағаннан кейін ойналады, ойын
көбінесе сабақтын екінші жартысында пайдаланылады.
Қорыта айтқанда дене шынықтыру сабағына ұлт ойындарын қолдануға
болады деп ойлаймын, ол сабақтың маңызын арттырып, сапасын көтере түседі.
Менің пікірімше ұлт ойындары дене шынықтыру сабағында жастарды өзінше
әрекеттенуге, қабылдау мүшелерінің жұмысын арттырады және ойлай білу,
мақсатқа жету, өзін-өзі ұстай білуге үйретеді. Өзіне-өзі сенуге, белсенділікке
тәрбиелейді, ойын тәртібін сақтау оларды ұйымшылдыққа баулиды.
14
6. СПОРТ ТҮРЛЕРІ
6.1. Қимыл-қозғалыс ойындары
Қимыл-қозғалыс ойындары – жан-жақты дене шынықтыру тәрбиесінің
әрекет етуші құралдарының бірі.
Қозғалмалы ойынның өткізілу шарты, ережесі, ойыншылар саны әртүрлі
болуы мүмкін.
Ойлаушылардан арнайы дайындық қажет етілмейді. Қозғалмалы ойынның
атауы әр жерде (әр жағдайда) түрлі нұсқасы бар.
Қозғалмалы ойындар студенттік жаста пайдалы маңызды және демалуға
көмектеседі, дене жаттығуларымен айналысып жатқан студенттің бұлшық ет
күшін нығайтады. Оқытушылардың мақұлдауымен қозғалыс ойындарын
қолданылған кезде олар студенттерге мақсатты қабылдау, жүйелілік, логикалық
ойлау, қиялды жетілдіруге, еркін қозғалмалы активтілікті, спортпен айналасуға
қызығушылықты оятуға көмектеседі. Өнегелі қаиеттерді, ұжым қызығушылығы
үшін өз қызығушылығын құрбан етуді үйретеді. Дене тәрбиесі сабағында
кейбір қозғалмалы ойындарды қолдану жеңіл атлетика (жүгірісті эстафета мен
вариант), волейбол (ауа толтырылған доптармен, секіргіштермен ойын),
баскетбол бойынша (бестіктер жаулайды) көмекші жаттығу ретіндегі
бағдарлама болып көрсетіледі.
Қозғалыс ойындары – адамдардың шындықпен өрілген алыс күндерін
меңзейтін, болмыстың өзінен туындайтын және соны жастардың танып-
білуімен, түсінуіне арналған ақыл-ой, қиялының өрелі өрісі яғни ол жарқын
күнбе-күнгі адам тұрмысының көрінісі. Сондықтан адамның өзі, оның тұрмыс-
тіршілігі қандай шындық болса ол жасаған ойын да сондай болмыс шындығы.
Қозғалыс ойындары, сайып келгенде, адам қиялы, фантазиясы арқылы өмір
шындығының адам санасында түрленіп, қайта тууы болып табылады. Өйткені,
ойын дегеніміз адамның еңбек тәжірибесінің сол ойын арқылы қайталануы.
Олай дейтініміз, ол белгілі бір жүйеге негізделген адамдық дене, ақыл-ой
жаттықтырушысы.
Тәрбиенің мақсаты – жеке адамды қалыптастыру, рухани дамыту, өз
мүддесі мен қоғам мүддесін ұштастыра білетін, зиялы, жүгін ілгері апара
білетін жастарды тәрбиелеу.
Спорттық секциялардағы сабақтарда қозғалмалы ойындар жаттықтыратын
бірден бір жаттығуларына айналады. Жаттығуға кіретін үлгілі ойындар;
қарсыласпен жанасатын топтық ойындар, жүгірісті және қосымша
тапсырмалары бар эстафета, ойын жарыстары – бір орында тұрып түрлі
заттарды беру. Қарапайым ойындардың бірнеше түрі (“ауа добы” – волейбол
сабағында).
Ойын таңдау. Ойынды өткізуге дайындау оны таңдаудан басталады.
Сабаққа ойынды таңдай отырып, оның негізгі тапсырмаларын ескеру керек.
Ойынды таңдау өткізілетін орын да әсер етеді. Спорт алаңында, далада кең
ауқымды талап ететін жүгірісі, секірісі бар ойындарды қолдану керек. Ойынды
