28
Ғимараттың жарықтылығы толығымен өндірістік автоматтандырылуы
керек, бірақ жергілікті жəне жалпы жарықтандыруда жарықты қайта жөндеу
жұмыстарымен қамтамасыз етуде қажетті түрде қосымша шамдар ұсынылады.
Əдебиеттер: негізгі [1-3, 7,8,13]; қосымша [3-6, 8,13,14,16]
Бақылау сұрақтары:
1.Өндірістік жарықтың түрлері мен жүйелері
2.Аккомадация
3.Конвергенция
4.Адаптация
5.Жарықтылықты нормалау
6-шы дəрістің тақырыбы: Электромагнитті өрістер
Дəріс конспектісі. Электромагнитті өріс материяның негізгі формасы болып
табылады. Электромагнитті өрістер электрлі жəне магнитті кернеулі болып
сипатталады. Электромагнитті өрістің кернеулі тербелісі əртүрлі ортада əртүрлі
жылдамдықпен орналасқан электр толқындарын тудырады. Əртүрлі изотропты
ортадағы электрлік Е жəне магнитті кернеулер Я бағыты бір-біріне толқын
орналасуына қарай перпендикуляр бағытталады.
Электромагниттік тербелістер өзімен бірге ионды жəне ионды емес
сəулелерді қосады (кесте-1).
Электромагнитті
толқындар
Электромагнитті сəулелер
Радиотолқындар
Оптикалық
диапозондағы
сəулелер
Рентген
сəулелері
β-сəуле
Косметикалы
қ сəулелер
Квазитұрақты
жəне
тұрақты
электрлі
магнитті өрістер
Ионданбайтын сəулелер
Иондаушы сəулелер
Электромагнитті толқынның негізгі параметрлеріне: толқын ұзындығы λ-
бір Т периодтағы толқынның орналасу қашықтығы; жиілік f-1с тербеліс
периодының саны; орналасу жылдамдығы v, λ/Т тең.
Электромагниттік өрістің адам ағзасына əсері. Электрлік құрам
сипатының негізгі көрсеткіші Е диэлектрлік өткізгіштік жəне магниттік
өткізгіштік м болып табылады. Жоғарғы су құрамды тканьдар (қан, ми, тері,
бүйрек) судың аз құрамды тканьдарына қарағанда өтімділігі үлкен болады.
Электромагниттік өрістің биологиялық обьектімен əсер етуі бес диапазонға
бөлінеді.
Бірінші диапазонның ерекшелігіне (1 Гц-тен бірнеше мыңдаған Герц
жиілікке дейін) күшті тізбек өрісінінің адам ағзасына тереңнен түсуі адам
денесінде жақсы жүруіне жеткілікті. Адам денесінің ішінде өріс сыртқы өріс
əсеріне қарағанда 10
6
есе кем.
Екінші диапазон (жиілігі бірнеше мыңдаған Герцтен 30МГц дейін) тез
таралу энергиясының өлшемімен сипатталады.
Үшінші диапазон ерекшелігіне (өріс тербелісінің жиілігі 30МГц-тен 10ГГц-
ке дейін) анықталған жиілікте сыртқы өріс энергиясының денеге максимумды
таралу орны. Адамда мұндай жағдайда жиілік эффектісі 70МГц жақын болады.
29
Төртінші диапазонға (жиілігі 10-200ГГц) энергияның ткань ішіне тез
енуімен сипатталады. Осыған байланысты барлық энергия биоқұрылымның
жоғарғы қабатында таралады. Энергияның теріде жəне тері асты клеткаларында
таралуының шекті өлшемі сəулелену обьектісінің формасы мен өлшеміне
қатысты емес.
Бесінші диапазондағы электромагнитті тербеліс (жиілігі 200-3000Гц)
терінің ең жоғарғы қабатында таралады.
Кесте-2
Электромагнитті өрістің ақырғы шекті кернеулігі
ППЭ мкВт/см
2
Болу уақыты
Ескерту
а)барлық жағдайда
10-ға дейін
10-100
100-1000
Жұмыс күні кезінде
2 сағаттан көп емес
20 сағаттан көп емес
Жұмыс күнінің қалған
уақытында-10мкВт/см
2
көп емес.
Қорғаныстық
көзілдіріктерді қолданған
жағдайында
б)айналдырушы элементтердің сəулелерінде
100-ге дейін
100-1000
Жұмыс күні кезінде
2 сағаттан көп емес
Жұмыс күнінің қалған
уақытында-10мкВт/см
2
-
тан көп емес.
Жұмыс орнындағы 300МГц-300ГГц жиілік диапазонындағы энергия
сəулесі ағымының тығыздығының ақырғы шекті мəні, энергетикалық
жүктемеден ағзаға əсер ету уақытының шегі бойынша мына формуламен
анықталады:
ППЭ=W/T (1)
Мұндағы ППЭ-энергия ағымының ақырғы шекті тығыздығы, Вт/см
2
; W-
жұмыс күніндегі энергетикалық жүктеменің өлшемі, Вт/м
2
; Т-жұмыс
уақытындағы сəулеленудың уақыты, сағат.
Электромагнитті өріс сəулелерінің көзіне əртүрлі байланыс түрлері (радио
байланыс, телеарна, радиолакация, косметикалық байланыс, радио рельелі);
индукциялы металдар, дəнекерлеу құрылғылары; целлюлозза, қағаз, тері, мата,
табақша, материалдарды диэлектрлік өңдеу, дəнекерлеу жəне пластмассаны
полимерлеу, əртүрлі тағам өнімдерін термо өңдеу құрылғылары үшін; мұнай
өндірісінде-мұнайлы қабаттар үшін; ядерлі физикада-радиоспектроскопияда
заттың плазмалы қабатын алу үшін арналған байланыс түрлері жатады.
Электромагнитті энергия есептеу техникасында, компьютер техникасында
(видеотерминалда) қолданылады. Бұл қондырғының жұмысы қоршаған орта
сəулесінің үлкен жиілік спектрінде-жақын ультракүлгіннен инфра-төмен жəне
жоғары-төмен жиілікке дейін (радиотолқындар) сипатталады. Электронды-
есептеу дисплейінен түзілетін сəулелену оның конструктивті ерекшеліктеріне
қарай жүреді.
Электромагнитті өрістердің əсерінен адамды қорғау үшін гигиеналық,
емдеу-профилактикалық жəне инженерлік-техникалық іс-шаралар жүргіземіз.
