32
көзілдірік қолданылады. ОРЗ-5 типтегі қалайының екі тотықты үлбірлі,
толқынның 1,8-150 см диапазонында қуатты 30дБ(100 есе) əлсірететін
көзілдіріктер шығарылады. Əйнектердің жарық өткізуі 74% төмен емес. Үлбір
химиялық түрақтылыққа ие жəне қышқылдар əсеріне ғана үшырайды.
Көзілдірік жиектемесі кеуекті губкалы резеңкеден жасалынған жəне ішкі
жағынан экрандау қасиеті бар матамен желімделген.
Əдебиеттер: негізгі 1-3,7,8,13 қосымша 3-6,8,13,14,16
Бақылау сұрақтары:
1. Элекромагнитті өрістердің сəулелену көздері
2. Электромагнитті өрістердің адам организміне осері.
3. ЭМП нормалануы.
4. Бақылау аспаптары.
5. Электромагнитті өрістердің зиянды əсерлерінен қорғаныс.
6. ЭМП -дан қорғанудың жеке қорғаныс құралдары.
7-ші дəрістің тақырыбы:
Геологиялық барлаудағы техника
қауіпсіздігінің негізі. Электр тогының адам ағзасына əсері жəне электр
тогымен зақымданудың негізгі түрлері.
Дəріс конспектісі Электр құрылғылары мен электр қондырығыларында
қауіпсіздік ережесін бұзу геологиялық барлау жұмыстарында жылдан жылға
өсіп барады, мұның аяғы адамдарды электр тогымен зақымдауға алып келеді.
Электрлік жарақаттануды талдау нəтижесінде көрсеткендей, жазатайым
оқиғалар жиі жөндеу жұмыстарын жүргізуде — шаппа қосқышты ауыстыруда,
жанып кеткен электр шамдарында, сақтандырғышты ауыстыруда, үзілген
сымдарды созуда жəне т.б., электрқұрылғыларының немесе сымдардың тоқ
жіберетін бөліктерімен жанасу нəтижесінде болады. Жазатайым жағдайлардың
негізгі себептері жерлендіру жағдайына бақылаудың болмауы, тоқ өткелінің
оқшаулануының
бұзылуы, электржабдықтарымен
төмен
кəсіби
қызметкерлердің жұмыс істеуі, қосқыштардың, шамдардың жұмыс істемеуі.
Қатысты қауіпсіз деп тоқтың 10-30 мА күшінде 12-40В кернеуінде тоққа
жанасу болып табылады. Мұнда тоқтың адамға əсері 0,01-0,025 с аспауы керек.
450-500В кернеуде ауыспалы тоқ тұрақты тоққа қарағанда қауіпті; бұл шектен
жоғары болғанда ауыспалы жəне тұрақты тоқтың қауіптілігі бірдей.. Қауіпті
жиілік диапазоны 500Гц дейінгі шекте болады, ең қауіптісі өнеркəсіптік 50Гц
жиілік болып табылады. Адам үшін ең қауіптісі электр тогының денесі
бойынша өту жолы (қол-аяқ) немесе бас арқылы, жүрек жəне өкпе (бас-қол,
қол-қол); тоқтың аяқтан аяққа өту жолының қауіптілігі аз. Шаршау, ауырып
тұру, дененің немесе киімнің жоғары ылғалдылығы электржарақаттарының
ауырлығын тереңдетеді. Керісінше, құрғақ, таза, зақымдалмаған тері адам
организмінің электр тогының əсеріне қарсылығын көтереді. Терінің үстіңгі
қалың қабаты өзінің қасиетіне қарай диэлектриктерге жақын. Осындай əртүрлі
жағдайларға тəуелді адам денесінің қарсыласуы 100 000 ден 200 Ом дейін
ауытқуы мүмкін. Адам денесінің қарсыласуының есебі ретінде 1000 Ом есептеу
қабылданған.
33
Электрлік күю — бүл электр доғасына жақын пайда болған терінің, бұлшық
ет тіндерінің, қан тамырларының күюі, сонымен қатар күшті ультракүлгін
сəулелердің нəтижесінде көздің күюі.
Электрқондырғыларымен жұмыс істеудің негізгі ережелері. Геологиялық
барлау
өндірісінде
электрқондырғыларын
пайдалану
жұмыстары
"Электрқондырғысы
құрылғыларының
ережелері"(ЭҚЕ) жəне
"Түтынушылардың электр қондырғыларын техникалық пайдалану ережелері
мен тұтынушылардың электр қондырғыларын пайдалануда техника қауіпсіздігі
ережелеріне" сай жүргізілуі керек.
Білім деңгейіне жəне орындалатын жүмыстарының күрделілігіне тəуелді
электротехникалық қызметкрелерге техника қауіпсіздігі бойынша І-У біліктілік
топтары беріледі. Мысалы, арнайы электротехникалық дайындығы жоқ, бірақ
ауыспалы электр аспаптарымен жұмыста қауіпсіздік шаралары мен электр
тогының қауіптілігі туралы қарапайым білімі бар тұлғалар I біліктілік тобын
алуы керек. Электрқондырғыларымен жұмыс істейтін тұлғалар, 1000 В жоғары
кернеулі құрылғыларда ІУ төмен емес біліктілік топта болуы керек жəне 1000 В
дейінгі кернеулі қүрылғыларда — III төмен емес.
Жер бетінде жарық беру үшін 220 В кернеу қолданылуы тиіс, жер асты
жағдайларында — 127 В жоғары емес, ал тасымалы қол шамдары үшін — 42 В
жоғары емес. Егер жүмыс, электр тогын жақсы өткізетін беттермен жанасу
қаупі бар ылғалды жерлерде жүргізілсе, онда 12 В жоғары емес кернеу
қолданылуы керек.
Тасымалы электр аспабының кернеуі жоғары қауіптілігі жоқ бөлмелерде
220 В аспауы керек, жер асты жұмыстары үшін 127 В, жоғары қауіптілікті
бөлмелерде жəне бөлмелерден тыс — 42 В. Егер жер бетінде 42 В аспаппен
жұмысты қамтамасыз ету мүмкін болмаса, онда 220 В кернеулі аспапты
қолдану рүқсат етіледі, тек міндетті түрде қорғаныс қүралдарын қолданумен
жəне электр аспабының негізінде сенімді түрде жерге қосылуы керек.
Электр тогынан зақымданудан қорғану. Электр тогының адамдарға қауіпті
жəне зиянды əсерінің алдын алудың жалпы талаптары ГОСТ 12.1.019-79
мемлекеттік стандартымен белгіленеді. Стандартта қорғанудың техникалық
тəсілдері мен қүралдары, сонымен қатар, электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету
бойынша ұйымдастырушылық жəне техникалық шаралар көрсетілген.
Ток жетекші бөліктерге жанасу немесе оларға қауіпті қашықтықта
жақындаудың алдын алу үшін оқшауланбаған тоқ жетекті, бөліктерді
қабықтармен, қоршаулармен, блоктармен жəне басқа құрылғылармен қорғау
немесе тоқ жеткізуші бөліктерді қол жетпейтін биіктікте орналастыру керек.
Оқшаулаудың зақымдануы нəтижесінде кернеуде қалған электр
жабдықтарының металды тоқжеткізуші емес бөліктеріне жанасу нəтижесінде
болатын электр жарақатының алдын алу үшін, қорғанысты жерге қосу жəне
қорғанысты өшіру қолданылады. Бұл үғымдардың анықтамасы мен
электрқауіпсіздігін қорғанысты жерлендіру мен нөлдеу көмегі арқылы
қамтамасыз ету талаптары ГОСТ 12.1.009-76 жоне ГОСТ 12.1.030-81
мемлекеттік стандарттарымен анықталады.
