18
Ол технологиялық процестерді жүргізудің нəтижесінде пайда болған
қатты жəне газ тəріздес қоспалмен, химиялық реакциялармен адамдардың
тыныс алуымен ластанады. Көптеген атмосфералық ластанудың түрлері
адамның тыныс алу мүшелеріне, терісіне, көру мүшелеріне зақым тигізуі
мүмкін.
2 кесте
Атмосфералық ауаның құрамы
Құрамы,%
Газ
Көлемі бойынша
Массасы бойынша
Азот
78,08
75,5
Сутегі
20,95
23,10
Аргон, неон жəне басқа инертті газдар
0,93
1,3
Көмірқышқылды газ
0,03
0,046
Басқа газдар
0,01
-
Жұмыс зонасындағы зиянды заттардың ақырғы шекті концентрациясы –
күнделікті 8 сағаттық жұмыста (демалыстан басқа) немесе одан ұзақ жұмыс
күндерінде (аптасына 41 сағаттан көп емес) барлық жұмыс стажында
жұмысшылардың денсаулығына əсер ете қоймайтын концентрация.
Əдебиеттер: негізгі 1 (27-32 бет),
қосымша əдебиет: 1 (15-19 бет)
Бақылау сұрақтары:
1.Өндірістік жарақаттар мен кəсіптік аурулардың түрлері мен пайда болу
себептері.
2.Өндірістегі сəтсіз жағдайларды есептеу мен зерттеу.
3.Жарақатты талдау əдістері.
4.Өндірістік санитария жəне еңбек гигиенасы.
5.Медициналық қызмет жəне дəрігерге дейінгі көмек.
6.Микроклимат жəне өндірістік ғимараттың ауасы.
7.Өндірістік ғимараттың жұмыс орнындағы температураның, қатысты
ылғалдылықтың жəне ауа қозғалысы жылдамдығының оптимальды нормалары.
8.Жұмыс зонасы ауасындағы зиянды заттардың ақырғы шекті концентрациясы
(АШК).
3-ші дəрістің тақырыбы. Өндірістік шу мен дірілден қорғану.
Дəріс конспектісі. Шу деп кез-келген жағымсыз дыбыстық немесе бірнеше
дыбыстардың уақыт бойынша өзгеріп адамда жағымсыз сезімдер тудыратын
дыбысты атаймыз. Уақыт бойынша шу тұрақты болып бөлінеді, спектр
бойынша жуан жолақты жəне тональды. Тұрақсыз шулар уақыт бойынша
өзгеретін үзілмелі жəне импульсті болып бөлінеді.
Дыбыстық толқындар ауада қатарласатын атмосфералық қысымға қатысты
жоғарлауы мен төмендеуін туғызады. Олардың айырмасы дыбыстық қысым деп
аталады. Дыбыстық қысым Паскальмен өлшенеді. Адам қабылдай алатын ең
əлсіз дыбыс 2х10
–5
Па сəйкес келеді. Адам қабылдай алатын ең үлкен дыбыс
қысымын естілу табалдырығына қатынасымен бағалайды. Естілу
табалдырығында дыбыс қысымдарының қатынасын логарифмдік бірліктер
Децибел арқылы белгілейді жəне төмендегі формула бойынша анықтайды.
19
0
20
P
P
L
=
(дБ) (1)
мұндағы L – дыбыс қысымының шамасы, дБ; Р – дыбыс қысымының өлшенген
орта квадраттық мəні; Р
0
– дыбыс қысымының табалдырығының орташа
квадраттық мəні. Па (Р
0
= 2*10
-5
).
Геологиялық барлау жұмыстары кезінде шумен бұрғылау процестері тау
кен өндіру жəне ремонттық жұмыстарына қатысты болады. Қол жəне
колонкалық перфораторлармен бұрғылау жəне жынысты түйу сияқты
операциялар ең шулы болып есептеледі. Электрлік жəне пневмтикалық
берілістегі жергілікті желдету вентиляторлардың жұмысы жəне жынысты
уатуда шумен араласады.
Шумен күресу жұмыстары. Өндірістегі жағымсыз шумен күресу келесі
бағыттарда орналасады:
- қондырғылардың технологиясын өзгерту жəне шумен төмендету;
- шудың пайда болу көзін жəне жеке аса шулы бөліктерді изоляциялау арқылы
шудың тарауын болдырмау;
- шуды жұту;
- қондырғыны алыстан бақылау жəне басқару;
- гигиеналық нормативтерді өңдеу жəне жүйелі дəрігерлік бақылауды
ұйымдастыру;
- жеке басты қорғау құралдарын қолдану.
Ең тиімді шара шудың көзін азайту. Ол шулы технологиялық процестерді
жəне механизмдерді шусыз немесе аз шулымен алмастыру.
Көптеген жағдайда шу басқа шу шығармайтын металдармен алмасады.
Мысалы. капрондарда қолданған болат шуы 10-12 Дб түседі. Шудың өшуі ол
дауыстық айыруға байланысты. Аэродиномикалық шумен күресу көбіне ауа
үрлегіштерде, пневматикалық двигательде болуы мүмкін, сол үшін активті
жəне реактивті түрдегі шуөлшегіштер пайдаланылады. Активті сөндіргіш
дауысты энергияның жылулыққа ауысуы.
Шумен күресудегі ең маңызды шаралардың бірі дыбыстық қысым деңгейін
бақылау.
Шуды негізгі өлшейтін прибор – шумомер. Шумомерде – дауыс
микрофонмен электрлі тербеліс арқылы анықталады. Содан соң түзеткіштен
өткеннен кейін бағытты прибормен тіркеледі.
Шудың өзгеру диапозоны – 30-130 Дб құрайды. Ал жиілік аумағы 50-
8000Гц. Қазіргі кезде Ш-63 Ш-70 шумомерлері, ИШВ-1 (діріл мен шуды
есептегіш) октавты фильтр құрамындағы АШ-2М құралы қолданылады.
Нормативтер орындалған жұмыс пен еңбектің жүйке-эмоциональды қуатына
байланысты құрылады. 1-кестеде белгілі бір жұмыс орнындағы (ГОСТ
12.1.003-83) шудың ақырғы шекті концентрациясы келтірілген.
Адам организіміне шудың əсері. Адамға шудың əсер ету деңгейі биіктікке,
қатты дауыстың қаттылығына жəне ұзақ əсер етуіне қатысты болады. Шудың
əсерінен құлақ естімей, есту мүшесінің жарақаты, кəсіптік жарақат болуы
мүмкін. Шу ми жұмысы мен есте сақтау қабілетін төмендетеді. Адамның
20
орталық жүйесіне əсер етіп, соның салдарынан адамның жұмысқа деген
қабілеті төмендейді. Адамның орталық жүйке жүйесіне əсер етіп, соның
салдарынан адамның жұмысқа деген қабілеті төмендейді. Соның салдарынан
шу – ол бүкіл организмнің, есту органының орталық жүйке жүйесінің ауруын
тудырады.
Өте жоғары шудан қорғану үшін фанерлі экрандар, беттік металдар,
əйнектер, пластмассалар қолданылады.
Кесте-1
Жұмыс орындарындағы шудың ақырғы шекті деңгейі
Орташа геометриялық жиілікті (Гц) октавты
тізбектегі дыбыстық қысым деңгейі (дБ)
Атаулар
63
12
5
25
0
500 1000 2000 4000 8000
Дыбыс деңгейі
(дыбыс
деңгейіне
эквивалентті),
дБА
Зертханалық
жəне
конструкторлық бюро
ғимараттары т.б.
71
61 54 49 45 42 40
38
50
Өндірістік
ғимараттағы
жұмыс
орны
99
92 86 83 80 78 76
74
85
Жер
асты
транспорттық маши-
налар, тракторлар
жəне басқа машиналар
жүргізушісінің жұмыс
орны
99
92 86 83 80 78 76
74
85
Діріл. Діріл ол өндірістік зиянды механикалық тербеліс қозғалысы ретінде
адамның денесіне беріледі. Діріл жалпы жəне жергілікті деп 2-ге бөлінеді.
Жалпы тербеліс адам ағзасында зақым келтіреді. Діріл зиянды жəне пайдалы
болады. Пайдалы тербеліс ол құрылыста, машина жасауда, медицинада
қолданылады. Зиянды тербеліс көлік орталығында қолданылады.
Діріл – тербеліс жиілігімен немесе тербеліс периодының секундттық,
тербеліс амплитудасы, тербелістік жылдамдығы-максимальды тербеліс
қозғалысының жылдамдығының тербеліс периодының соңғы мəнімен
сипатталады.
Дірілдің жалпы гигиеналық бағасы 0,71-90Гц диапозон жиілігінде
беріледі.(октавты жолақтың орташа геометриялық жиіліктері 1,2,4,8,16,31,5
жəне 63Гц). Дірілдің көздері қолдық пневматикалық жəне электрлік машиналар
(перфораторлар, ұрғыш балғалар, гайковерталар, əртүрлі кескіш қайшылар)
болып табылады. Олардың дірілдік параметрлері шамамен 90-145 дБ дейін
болады.
Жалпы діріл үш категорияға бөлінеді. 1-ші категорияға – транспорттық
дірілдер (жұмыс орнындағы трактор, жүру машиналары, құрылыс-жол
машиналары, жүк
көліктері, қартазалағыш, кен-шахталы
рельс
транспорттарының) жатады; 2-ші категорияға – транспортты-технологиялық
Достарыңызбен бөлісу: | 
