21
дірілдер (жұмыс орындарындағы экскаватор, комбайн, жүк машиналары,
бұрғылау, жол машиналары, бетонды жəне т.б.) жатады; 3-ші категорияға –
технологиялық діріл (жұмыс орнындағы стационарлық машиналар, престі
станкалар, электрлі насос агрегаттарының жəне т.б. дірілдері) жатады.
Дірілдің адам ағзасына əсері əртүрлі болып келеді. Діріл ауруы жалпы жəне
жергілікті дірілдің əсерінен болуы мүмкін. Дірілдің əсерінен қол, аяқ, иық
жұмыстары өзгереді.
Дірілден күресу шаралары. Жұмысшы ағзасына дірілдің əсерінен күресу:
-
қоршалған дірілдік қондырғылар технологиясының өзгеруі;
-
діріл изоляциясы, діріл таралуы;
-
пайдаланудағы дистанциондық бақылау жəне құрылғы жұмысын
басқару;
-
басқару процесін автоматтандыру;
-
шығарылатын жəне пайдаланылатын құрылғылардың гигиеналық
нормативтерін өңдеу жұмыстарын ұйымдастыру, емдеу-профилактикалық іс-
шараларын жүйелі түрде жүргізу;
-
жеке қорғаныс құралдарын пайдалану.
Дірілдік аурудың алдын алу мақсатында техникалық, технологиялық жəне
ұйымдық іс-шаралар емдеу профилактикасында үлкен роль атқарады.
Жұмысшыға ультракүлгін сəуле түсіру, массаж жасау, суға түсу, витаминдер
(В,С,РР) беріледі. Ауру емдеу демалыс үйіне жəне санаторийге жіберіледі.
Жұмысшыға əсер етуші дірілдің шекті деңгейі өндірістік жұмыс орнындағы
дірілдің əсер ету уақыты мен бағытына байланысты. 4-кестеде бірнеше шекті
діріл параметрлері көрсетілген.
Кесте-4
Жұмыс орнындағы дірілдің шекті параметрлері
Дірілдің
түрі
бағыты, мөлшері
Орташа геометриялық жиілікті (Гц) октавты жолақтағы дірілдік
жылдамдық деңгейі Дб.
1
2
4
8
16 31 63 125 250 800 1000
Жалпы
Көлденең
жəне
тік осьтерде
-
-
-
120 120 117 114 118 109 105 102
Жалпы
Транспорттық
көлденең
осьтерде
132 123 114 108 107 107 107 -
-
-
-
Технологиялық
көлденең жəне тік
осьтерде
-
108 99 93 92 92 92 -
-
-
-
Дірілдің зиянды əсерінен қорғану үшін жеке қорғаныс құралдарының
ішінде дірілден қорғайтын қолғап жəне киім, аяқкиімдер қолданады. Дірілден
қорғайтын аяқ киім жалпы дірілді 80-90%-ке төмендетеді.
Дірілден қорғауда жеке қорғаныс құралдарын пайдаланудың техникалық,
ұйымдық іс-шаралары жүреді. Егер техникалық, ұйымдық іс-шаралар дірілдің
22
адам ағзасына əсері толығымен қамтамасыз етпесе онда жеке қорғаныс
құралдарын пайдаланамыз.
Əдебиеттер: негізгі [1-3; 7,8,13], қосымша [3-6, 8, 13, 14, 15]
Бақылау сұрақтары:
1.
Шу жəне діріл, оның түрлері.
2.
Шуды өлшеу мен зерттеу əдістері
3.
Өндірістік шудың зияндылығы мен пайда болу көзі
4.
Шудың шекті деңгейі мен өлшемі
5.
Өндірістік діріл жəне оның пайда болу көзі
6.
Дірілдің өлшемдік шамасы жəне дірілдік аурулар
7.
Діріл мен шуды төмендету тəсілдері. Шу мен дірілдің жеке қорғаныс
құралдары.
4-ші дəрістің тақырыбы: Жұмыс зонасы ауасындағы зиянды заттардан
қорғану. Өндірістік ғимаратты желдету
Дəріс конспектісі. Адам ағзасына тыныс алу жолдары, ішек жолдары жəне
тері қабаттары арқылы енетін зиянды заттар оның тіршілік əрекетін бұзады
жəне оны улы жəне токсиндік заттар деп атаймыз. (ГОСТ 12.1007-76).
Жұмыс ауасындағы зиянды заттардың ақырғы шекті концентрациясы
күнделікті 8 сағаттық жұмыста немесе жалғасыммен аптасына 41 сағаттан кем
емес жұмыс стажында қазіргі заманғы зерттеу бойынша ауру туғызып жəне
денсаулығына зиян келтіре қоймайтын концентрация. (ҚНжЕ № 1.02.011-94
“Жұмыс зонасы ауасындағы зиянды заттардың АШК”.
Зиянды заттардың адам ағзасына əсер ету дəрежесі мен сипаты
бойынша жіктелуі. ГОСТ 12.0.003 – 74 ССБТ сай келеді. Қауіпті жене зиянды
өндірістік фокторларды жіктеу. Зиянды заттар адам ағзасына əсер етуіне қарай
алты топқа бөлінеді.
Зиянды заттар ГОСТ (МЕСТ)12.1.007-76 ССБТ қатысты болады.
Жіктелуімен қауіпсіздік талаптары бойынша зиянды заттардың адам ағзасына
əсер етуіне қауіптілігіне қарай 4 класқа бөлінеді:
1 – кесте.
Зиянды заттардың адам ағзасына əсер етуі бойынша жіктелуі
Ішкі
Факторлар мен зат атаулары
Улану белгілері
1
Жалпы токсиндік (иісті көмірсутегілер, олардың
амидо мен нитро туындылары - бензол, толуолдар,
ксилол, анилин, т.б.; сынапты жəне фосфорлы-
органикалық қосылыстар; хлорланған көмірсутегілер-
дихлорэтан, т.б.).
Жүйке жүйесі құруы,
бұлшық еттер сіңірі
түйілуі.
2
Қоздырғыштар (қышқылдар мен сілтілер, хлор,
фторлы, күкірт пен азотты қосылыстар, фосген, аммиак,
күкірт пен азот тотықтары, күкіртсутегі, т.б.).
Демалу мүшелері, тері,
көздің шылау қабық-
тарының қабынуы.
3
Сенсибилизациялаушы (сынаптың
кейбір
қосылыстары, платина, альдегидтер, т. б.).
Бұған
жоғарғы
сезімталдық,
тері
өзгерістері, қан
аурулары, астма
23
4
Канцерогенді (полициклді иісті көмір-сутегілер—
бензонирендер, бензантрацендер; тас-көмір
аударыстыру мен мұнайды қайта өңдеу өнімдері; иісті
аминдер, асбест шаңы, т.б.).
Жаман сапалы ісіктер
дамуы.
5
Мутогендер (этиленамин, уретан, органикалық
тотықтар, иприт, этилен тотығы, формальдегид,
гидроксидаман).
Ағзаның түйнек пен
соматикалы
торларының
генетикалық
аппаратына
кесел тиюі.
6
Репродуктивті (қайта өндіру) функцияға əсер
етушілер (бензол
мен
оның
туындылары,
күкірткөміртегі, хлоропрен, қорғасын, сүрме, марганец,
улы химикаттар, никотин, этилен-амин, сынапты
Ұрпақтың ұдайы өсуі
Функциясының төмен-деуі.
1) төтенше қауіпті заттар (бензопирендер, сынап, қорғасын, озон, фосген,
гексохлоран, гидразин, хлордың екі тотығы, бромды метил, никель карбонилі
т.б.);
2) жоғары қауіпті заттар (азот тотықтары, бензол, йод, марганец,
жез, хлор, күкіртсутегі, ащы сілтілер, күкірт жəне тұз қыш-қылдары,
кобальт пен оның тотығы, т.б.);
3) біріңғай қауіпті заттар (ацетон, ксилол, күкірт ангидрид, метил спирті,
фенол, толуол);
4) қауіптілігі аз заттар (аммиак, жанармай, сода, скипидар, этил спирті,
көміртегі тотығы, т.б.).
Зиянды газдар мен булардың ағзаға əсер етуін гигиеналық бағалау.
Уланудың қандай да болсын нұсқасында зиянды заттардың (33) əсер ету түрі
мен дəрежесі олардың физиологиялық белсенділігімен (улылығымен) жəне
шоғырлануымен (дозамен) алдын ала анықталады. Сондықтан жұмыс зонасы
ауасындағы қауіпті зиянды заттардың токсиндік класын бағалауда, гигиеналық
көрсеткіштердің ақырғы шекті концентрациясын қабылдаймыз. Оны жергілікті
жердің ауасындағы токсиндік заттардың АШК-мен араластыруымызға
болмайды. Ол АШК-ға қарағанда біршама төмен жəне екі мағынада болады:
максимальды-ретті жəне орташа-тəуліктік коцентрация.
Кəсіби уланулар профилактикасының шаралары:
Кəсіби уланулар профилактикасының негізгі шараларына келесі жатады:
1. Өндірістің озат технологиясын қолдану (жабық цикл, автоматтандыру
мен жалпы механизация, қашықтан басқару, өндіріс процестерінің үзілмеуі,
операцияларды автоматты бақылау), ол адамның зиянды заттармен жанасуын
шетке шығарады.
2. Дұрыс технологиялық процесстерде 33 мөлшерінің МШШ-нан аса-тын
санға бөлінуіне жол бермейтін жабдықтар мен коммуникацияларды
таңдау.
3.Өндіріс алаңдарын, ғимараттар мен мəдени орындарды жəне жабдықтарды
ұтымды жобалау.
4.ЗЗ улану мен пайдаға шығару жағынан, оларды кері қайтару
мен технологиялық тастауларды олардан тазалау, өндіріс ауытқуларын бірдей
жаққа шығару жағынан арнайы жүйелерді қолдану.
5.Бастапқы өнімдердегі зиянды заттар мағынасын шектеу жəне көп зиянды
заттарды қауіптілігі аз заттарға ауыстыру.
Достарыңызбен бөлісу: | 
