|
 Картографияның мәні Картография (гр chartes – папирус қағазы + grapho – жазамын, сызамын) – географиялық карта, оны құрастырудың, басып шығарудың және қолданудың әдістері мен процестері (тәсілдері) жөніндегі ғылыми пән. КартографияКартографиялық генерализациясы түрлері
|
| бет | 22/62 | | Дата | 25.10.2023 | | өлшемі | 131,69 Kb. | | #44016 |
| Картография емтихан ответтері КД-21Картографиялық генерализациясы түрлері
“Генерализация” термині латын тілінің“generalis” деген сөзінен алынған. “generalis”деген сөз ортақ немесе басты деген мағынаны береді.
Картада бейнелеу үшін басты нәрселерді іріктеп, жинақтап және бөліп алуды картографиялық генерализация (латынның «генералис»— жалпы деген сөзінен шыққан) дейді. Ол әрқашан картаның масштабы мен міндетін ескере оты-рып жүргізіледі. Генерализация картаны жер бетінің осы масштабтағы маңызы шамалы егжей-тегжейлершен арылта отырып, оның басты географиялық ерекшеліктерін айқын көрсетеді.Географиялық объектілер, олардың пішіндері мен өзара байланыстары ірі масштабты карталарда барынша толық және егжей-тегжейлі бейнеленеді. Дегенмен карталардың масштабы кішірейген сайын олардағы егжей-тегжейлерді шығарып тастап, жинақтауға туда реледі. Бұл жағдай атластағы топографиялың картаның үлгілерінде және оқулықтың қосымшасында көрнекі түрде көрсетілген. Карта масштабында көрсетуге келмейтін географиялық объектілер масштабтан тыс белгіл е р әдісімен бейнеленеді. Мысалы, ондай белгілермен заводтар, фабрикалар, диірмендер, электр станциялар, елді мекендер мен олардағы тұрғындардың саны, темір жол станциялары, порттар, пайдалы қазбалардың кен орындары, аэродромдар, ескерткіштер т. с. с. белгіленеді.
Көбінесе олар ортасы объект орналасқан пунктке сәйкес келетін қарапайым суреттер немесе геометриялық фигуралар (шеңбер, квадрат, тік бұрыш, т. б.) түрінде болады. Кейде белгінің суреті бейнелейтін заттың пішініне ұқсас болады. Шартты белгінің мөлшері картада бейнеленетін объектінің мөлшерін немесе мәнін (маңызын) сипаттайды.
Жалпылаудың келесі түрлері бар:
1. Картографияланатын құбылыстарды іріктеу.
2. Сандық сипаттаманы жалпылау.
3. Сапалық сипаттаманы жалпылау.
4. Геометриялық кеңістіктік жалпылау.
5. Жеке объектілерді ұжымдық белгілерге ауыстыру.
1. Картаға түсіру құбылыстарын таңдау картаның мазмұнын шектейді.
Шектеу дәрежесін анықтау үшін цензура мен таңдау нормалары бар.
Іріктеудің цензуралары (немесе шекаралары) екі жолмен белгіленеді:
а) объектіні болдырмайтын цензура (мысалы, ұзындығы 1 см – ден кем өзендер көрсетілмейді); б) сайлау цензі-объект міндетті түрде сақталады (мысалы, әкімшілік картада әкімшілік аудан орталықтары міндетті түрде көрсетіледі).
Іріктеу нормалары объектілердің тығыздығына, сақталатын объектілердің үлесіне (мысалы, 1 дм2-ге келетін елді мекендер санына) сәйкес өкілдік нормасын анықтайды.
Айырмашылығы-цензураны таңдау кезінде объектіге көзқарас жеке болады, ал таңдау жылдамдығы статистикалық мағынаға ие болады.
Цензуралар мен іріктеу нормалары картаның мақсаты мен масштабына қарай, ал бір карта үшін – жергілікті жердің ерекшелігін ескере отырып, картографияланатын объектілердің ерекшеліктеріне қарай белгіленеді. Мысалы, 1 дм2-ге 1:1000000 масштабтағы картада халықтың тығыздығына байланысты 60-тан 140-қа дейін елді мекендер болуы мүмкін.
2. Сандық сипаттаманы жалпылау үздіксіз шкаланың сатыға ауысуында, содан кейін шкаланың аралықтарын үлкейтуде көрінеді.
Мысалы, бір масштабтағы және әртүрлі мақсаттардағы екі картаны салыстырайық. Анықтамалық картада рельеф пен тереңдік шкалалары жаттығуларға қарағанда аз аралықтарға ие. Тағы бір жағдайда, 1:15000000 масштабтағы әлем картасында шкаланың интервалдары КСРО 1:25000000 картасымен бірдей, бірақ әртүрлі аумақтарды бейнелеуде ерекшеленеді: мысалы, Америка картасы (әлем атласы) және КСРО картасы, КСРО-ның еуропалық бөлігінің карталары, Орал, Кавказ және Батыс Сібір жазығы.
3. Сапалық сипаттаманы жалпылау жалпыланған бөлшек жіктеуді алмастыруда көрінеді, мысалы, орманмен жабылған аумақты орман өсімдіктерінің түрлеріне Бөлмей белгілеу немесе төменгі сатыны алып тастау, мысалы, аудандардың орталықтары мен колхоздардың орталық жерлерін белгілеу үшін әртүрлі белгілерді алып тастау.
4. Геометриялық кеңістіктік жалпылау ең айқын.
Бұл, ең алдымен, сызықтық және аудандық жоспарлардың құрылымын жеңілдету. Кейде контурлар бұрмаланады, Жеке бөлшектер көбейтіледі немесе өте жеңілдетілген. Қаланың бейнесі әр түрлі масштабтағы карталарда айқын көрінеді: топографиялық карталардағы геометриялық ұқсастықтан кішігірім картадағы нүктеге дейін. Бұл сызықтық нысандармен - өзендермен, шекаралармен және т. б.
5. Жекелеген объектілерді оларды ұжымдық белгілермен алмастыру жалпылама ұғымдармен алмастыру ретінде (мысалы, қаланы жоспарлыдан нүктеге дейін бейнелеу, пайдалы қазбалар бассейнін жекелеген кен орындарынан ареалға дейін белгілеу) немесе әртүрлі санаттарды ортақ белгімен біріктіру ретінде (мысалы, бұталар контурларын белгілеуді жеке контурларды көрсетпей, шалғындағы бұталардың жалпы белгісімен ауыстыру) орындалуы мүмкін.
Суретті жасау барысында барлық осы әдістер біріктіріледі, олардың барлығы бір-бірімен өзара байланысты және бір-бірінен бөлінбейді, бірақ оларды бөлектеу әдістемелік мағынаға ие: жалпылаудың әртүрлі жолдарын ұсынуға мүмкіндік береді.
сипаттамаларың жалпылаудан қарапайым обьектілерден күрделі обьектіге ауысуын көрсетеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
|
|
