Жұмысшылардың еңбегін нормалауға арналған нормалар мен нормативтер белгілеу жөніндегі

Фотохронометраж жұмыс уақытының фотографиясы мен хронометраж сияқты мақсатта қолданылады. Фотохронометражды операция элементтері циклдік қайталанбайтын, осының салдарынан олардың орындалуын белгілі бір дәйектілікпен зерттеуге болмайтын жағдайларда қолдану тиімді. Фотохронометраж жеке және топтық болады.

Қадағалау басталғанға дейін операцияны құрайтын жұмыс уақыты шығындарының барлық элементтерінің, сондай-ақ шығындардың басқа да санаттарының тізбесі жасалады. Барлық элементтер мен санаттарға белгілі бір нөмір беріледі. Уақыт шығындары элементтерінің жазбасы хронометраждағы сияқты, қадағалау парағында жүргізіледі, бірақ әр шығынға қарсы тиісті бағанда өлшеу жүргізілген элементтің нөмірі жазылады. Жазбаның мұндай тәсілі сандық деп аталады.

Егер қадағалаулардың аса нақтылығы талап етілмесе, жазбаны графикалық тәсілмен жүргізуге болады. Мұндай жағдайда, қадағалау парағында сағаттар мен минутттарға бөлінген шкала келтіріледі, онда операция элементтерінің ұзақтығы сызықпен белгіленеді. Егер қадағалауды үш орындаушыдан артық адам жүргізбесе және звенодағы еңбек бөлінісі талданатын болса, онда шкалаға енгізілетін сызықтардың саны, орындаушылардың санына байланысты болады. Сызықтарды түсті қарындаштармен жасау ұсынылады.

Егер қадағалауды төрт немесе одан да көп орындаушы жүргізетін болса, онда белгілер бір сызықпен қойылады. Жұмыстың берілген элементінің орындалуына бір мезгілде қатысатын орындаушылардың саны сызықтың үстінде, жұмысшылар санының өзгеруі орын алған сәтке сәйкес келетін нүктеде белгіленеді. Мұндай тәсіл аралас деп аталады.

Фотохронометраж жұмысшылардың әрекетіне де жұмысшы басқаратын жабдықтың жұмысына да жүргізілуі мүмкін.

Егер қадағалау кезінде жұмысшы әртүрлі операцияларды орындаса, әрі бір операцияны құрайтын элементтер басқа бір операцияның элементтерімен кезектесетін болса, онда фотохрометраждың көмегімен жұмыс күні ішіндегі барлық операциялардың элементтерінің орындалу ұзақтығын белгілеуге болады. Мұндай жағдайларда операцияның элементтері қадағалау парағына алдын ала енгізілмейді, олардың орындалу тәртібімен жазылады (жұмыс уақытының фотографиясы кезіндегідей), бірақ бұл орайда, әрекеттердің мақсатты нысаны мен орындалған жұмыс көлемін сипаттайтын факторлардың сандық көрінісі беріледі.

Қадағалау нәтижелерін өңдеу:

Операция элементтерінің орындалу уақытын айқындау кезінде - хронометраж кезіндегідей;

басқа шығындарды айқындау кезінде - жұмыс күні фотографияларының деректерін өңдеу кезінде қолданылатын әдіспен жүргізіледі.

Нормативтік жиынтықтарды жетілдіру қажетті еңбек шараларын дәл көрсету мақсатында нормалардың техникалық негізділігін арттыру жөніндегі жүйелі жұмысты білдіреді.

«Нормативтік жиынтықты жетілдіру» ұғымына:

жекелеген нормаларды және қолданыстағы нормалар жиынтықтары мен жалпы нормаларды нақтылау және қайта қарау кіреді.

Жекелеген нормаларды қайта қарауға өндірістің өзгертілген ұйымдық-техникалық жағдайларына сәйкес нормалар немесе олардың коэффициенттерінің көлемін негізді өзгерту жатады.

Жекелеген нормаларды нақтылау оның құрылымын да, мазмұнын да нақтылау дегенді білдіреді. Бұл ретте, нормалардың құрамындағы жұмыс өнімділігі және картада көрсетілген нормаларды, сондай-ақ нормаларға ескертпелердің мәтінін қолдану жөніндегі кестелер мен нұсқаулардың жасалуын нақтылау, жұмыс құрамын нақтылау, нормаларды ірілендіру, нормаларға коэффициенттерді түзу нормалы жиі кездесетін нормаларға ауыстыру кіреді.

Жекелеген нормаларды толықтыру олардың құрамына нормаланатын жұмыстың жаңа түрлеріне нормаларды енгізуді, бар техникалық сипаттамаларды тиісті кеңейтуді, жұмыс өндірісі және нормаларды, сондай-ақ нормаларға ескертпелерді қолдану жөніндегі нұсқауларды енгізуді көздейді.

Нормалардың жиынтығын толықтыру олардың құрамына жұмыстың жаңа түрлеріне жекелеген нормаларды енгізуді, жиынтықты жаңа тараулар немесе бөлімдермен толықтыруды, қажетті техникалық бөліктер мен иллюстрациялық материалдарды (тәсімдер, сызбалар, суреттер және т.б.) енгізуді болжайды.

Нормативтік жиынтықтарды жетілдіру үшін негіз техникалық прогресс (техниканың, технологияның прогрессивті өзгеруі, еңбекті және өндірісті ұйымдастыру) және қолданыстағы нормаларды қолдану тәжірибесі (нормалардың жеткіліксіз дәлелдігі, нормалар жиынтығының ыңғайсыз жасалуы, факторлардың дұрыс таңдалмауы және т.б.) болып табылады.

Нормаларды жетілдіру төменде келтірілген шарттар сақталғанда еңбекті нормалау негіздерімен толық сәйкестікте жүзеге асырылады.

Нормаларды жетілдіру үдерісінде мынадай әдістемелік негіздер қолданылады:

практикалық деректерді өлшемдік пайдалану;

ұйымдық-техникалық шарттар мен нормалардың бірлігі;

өзара байланысты пайдалану;

нормаларды өндірістік жағдайларда апробациялау.

Нормаларды жетілдіруге сәйкес практикалық деректерді өлшемдік пайдалану қолданыстағы нормалардың орындалу деңгейін сипаттайтын нормативтік, статистикалық және шұғыл деректерді таңдап алу, олардың дәлдігі, айқындылығы және оларды пайдалану ыңғайлылығы олардың дәлдігін талдау негізінде жүргізілетінін білдіреді.

бұл таңдап алу таңдап алынған материалдар толықтай нормаларды қайта қарау (нормаларды қатайту немесе жұмсарту, ірілендіру немесе қайта кішірейту және б.) қажеттігі, нормалардың көлемін қажетті өзгерту мөлшері, карталарды (параграфтарды) және нормалардың жиынтығын нақтылау немесе толықтыру қажеттігі туралы қорытындыларды дәлелдейтіндей етіп жүргізілуге тиіс.

Ұйымдық-техникалық жағдайлар мен нормалардың бірлігі бұл жағдайда кез келген ұйымдық-техникалық жағдайлардың өзгертілуі өзгертілген жағдайларға сәйкес белгіленген жаңа тиісті нормаларға ауыстыруды талап ететінін білдіреді. Егер бастапқы ұйымдық-техникалық жағдайлар қазіргі кездегі деңгейіне сай келсе, оларға тиісті норма картаның (параграфтың) немесе жиынтықтың құрамында сақталуға тиіс. Екінші жағынан, норманың көлемі жағдай өзгермегенде өзгертілуге болмайды. Норманың көлеміндегі қатені түзету жағдайы ерекше жағдай болып табылады.

Өзара байланысты пайдалану қайта қаралатын нормаларды олардың өзара байланысында логикалық тексеру жолымен жүзеге асырылады. Өзара байланыс орнатылғаннан кейін графикалық талдау деректері немесе қосымша алынған нормативтік-зерттеу материалдарының ең аз саны негізінде нормалардың көлемін түзету жүргізіледі. Сонымен бірге барлық өзара байланысты нормаларды өзгерту сол бір мөлшерде жүргізіледі.

Өндірістік жағдайларда апробациялау кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметкерлерін тартумен өндірістік жағдайлардағы жетілдірілетін нормаларды міндетті тексеруді көздейді.

Нормаларды жетілдірудің базасы болып табылатын нормативтік-зерттеу материалдарын талдау кезінде жоғарыда келтірілген әдістемелік негіздерді пайдаланудан басқа, олардағы зерттеу нысанын ұйымдасқан түрде таңдау, зерттеудің таңдамалы сипаты, қарапайым нормалау, зерттеу нәтижелерін өңдеуде орташа көлемді дұрыс таңдау сияқты әдістемелік негіздерді пайдалануды тексеру қажет.

Бұған қоса, нормаларды жетілдіру үдерісінде мынадай міндетті шарттар сақталуға тиіс:

нормалардың техникалық дәлелдігін анықтау;

нормалардың орындалу деңгейін айқындау;

карталар (параграфтар) мен нормалардың жиынтығын оңтайлы құрастыру;

ұқсас жұмыстардың арасындағы нормаларды байланыстыру.

Апробациялау мақсаты – ұйымдарда нақты нормативтік жиынтықты практикалық түрде пайдалануды зерттеу.

Бұл үшін:

жиынтықта қабылданған ұйымдық-техникалық шарттардың ұйымдағы бар немесе қамтылуы мүмкін техникалық жабдықтау, технологиялар, еңбек және өндірісті ұйымдастыру деңгейіне сәйкестігін; нормалар мен нормативтерді есептеу үшін қабылданған әсер етуші факторларды таңдау дұрыстығын;

жұмыстың кең таратылған және сипаттамалық түрлерінің, функцияларының, жұмыстың ұйымдық-техникалық шарттарының, технологиялық процесстердің, жұмысшылардың техникалық жабдықталуы мен еңбекті механизациялау деңгейінің нормалары мен нормативтерінің толық қамтуын;

еңбек шығындарының техникалық негізделген нормаларын есептеуде өндірістік жағдайларда нормативтерді пайдаланудың оңайлық және ыңғайлылық дәрежесін;

жұмысшылардың нормативтер, нақты еңбек шығындары бойынша есептелген нормаларының сәйкестігін;

нормативтерде көзделген еңбек процесін оңтайлы жобалау және еңбектің прогрессивті тәсілдері мен әдістерін енгізу нәтижесінде көп еңбек сіңіруді төмендету көлемін қалыптастыру қажет.

Нормалар мен нормативтердің әзірленген жиынтық жобасын апробациялау үш кезеңде орындалады:

бірінші кезең - өндірістік жағдайларда нормативтік жиынтықты апробациялаудан өткізуге дайындық;

екінші кезең – ұйымдарда нормативтік жиынтықты апробациялаудан өткізу;

үшінші кезең – нормативтік жиынтықты апробациялауды тексеру нәтижелерін жиынтықтау және оның соңғы нұсқасын даярлау.

Өндірістік жағдайларда нормалар мен нормативтер жиынтығының жобасын тексеруден алдыңғы кезеңде нормативтерді апробациялау жөніндегі жетекші ұйым басқарудың тиісті салалық органдарының жәрдемдесуімен мынадай жұмыстарды орындайды:

нормативтік жиынтықты апробациялау жүргізілетін нақты ұйымдардың санын айқындайды және ұйымдарды белгілейді;

тексерілетін нормативтік жиынтық данасының қажетті санын көбейтуді ұйымдастырады;

тексерілетін жиынтық жөніндегі барлық жұмыстардың жүргізілу тәртібі мен әдістемесі туралы нұсқаулары бар нақты нұсқаулық материалдарын дайындайды;

жинақты, материалдардың жинақтарын апробациялауға қатысатын ұйымдарға - өндірістік жағдайларда оны апробациялаудан өткізу жөніндегі тексерілетін нормативтік жинақтарды, нұсқаулық материалдарды жіберуді жүзеге асырады.

Жинақтарды апробациялау жүргізілетін ұйымдардың саны және нормативтік жинақтарды апробациялауды жүргізуге арналған нақты ұйымдарды осы немесе өзге де ұйымдардың сапалы де уақытылы жұмысты жүргізу нақты мүмкіндіктерін ескере отырып, осы жинақтарды апробациялауды басқаратын басқарудың салалық органдары немесе жетекші ұйымдар белгілейді. Олардың қатарына базасында жинақтарды әзірлеу жүргізілген ұйымдардың кіргені дұрыс.

Кейбір жағдайларда әр ұйым үшін жеке оларды апробациялаудан қай бөлімдер немесе жұмыстың қай түрі бойынша өткізу керектігі көрсетілген тапсырма дайындалады.

Жинақтарды апробациялау бойынша жұмыс тәртібі және әдістемесі туралы ұйымдарға тапсырмалар:

жинақты апробациялаудан өткізу кезінде ұйымда орындалуға тиіс жұмыстың түрлерін;

жұмыстың орындалу кезектілігін,

жұмыстың әр түрін орындауға жауапты орындаушыларды белгілеу тәртібін;

жұмысты жүргізу нәтижесінде толтыру үшін кестелердің нысаны және үлгілері немесе басқа да жетекші ұйымға ұсынуға тиіс материалдардың мазмұнын суреттеуді айқындауға тиіс.

Жиынтық жинағы жобасын апробациялауды жүргізудің бірінші кезеңінде оны өткізу және жетекші ұйымның жұмыс нәтижелерін ұсыну мерзімі айқындалуға тиіс.

Ұйым жинақты апробациялауды жүргізуге арналған материалдарды алғаннан кейін нормативтік жинақ және нұсқаулық материалдардың оларды апробациялау жөніндегі жобасымен жалпы танысу мақсатында құрылымдық бөлімшелердің басшылары және жетекші мамандарымен кеңес өткізу ұсынылады. Бұл кеңесте:

жұмыс тобының құрамын айқындау;

жұмыс тобының басшысын және жұмысты орындауға жауаптыларды тағайындау;

жұмыс тобы мүшелері арасындағы міндеттемелерді бөлу;

жинақ жобасын апробациялау нәтижелері бойынша материалдарды дайындау жұмысының жалпы тәртібі мен мерзімін белгілеу қажет.

Кәсіпорындар мен ұйымдарда нормативтер жинағы жобасын тексеруді жүзеге асыру кезінде мынадай жұмыстарды орындау қажет:

нормативтік жинақ мазмұнын талдауды өткізу және нормативтік карталарда (параграфтарда) жұмыстың жобаланған құрамын нақтылау;

тексеруден кейінгі бір ай ішінде, не егер бұл жұмыстың барынша көп түрін қамту қажеттілігіне байланысты болса, өнімді дайындау ұзақтығымен немесе тексерілген нормативтер бойынша нормалануы мүмкін орындалатын жұмыспен мәжбүр болса, ұйымда орындалған жаппай жұмыстарды әзірленген нормалар мен нормативтер бойынша нормалау. Бұл ретте нормативтік жинақта жобаланған жұмыстың орындалудың нақты ұйымдық-техникалық шарттары салыстырылады, ұзақтық факторларын толық қамту және жұмыстың орындалу нұсқалары талданады;

жұмыстың түрлері бойынша уақыттың жұмсалуына әсер ететін факторлардың диапазон деңгейін нақтылау;

нормативтік жинақ жобасында көзделген және осы ұйымда қолданылатын шарттар арасындағы сәйкестік табылған жұмыстардың түрлері, сондай-ақ салыстырмалы талдау кезінде елеулі айырмашылықтар анықталған жұмыстар бойынша жұмыс орындарында зерттеулер жүргізу;

жұмыс разрядының жобасында көрсетілген нормативтік жинақтың дұрыстығын талдау, өлшеудің қабылданған бірліктерінің сәйкестігі, сондай-ақ нормативтік материалдарды ірілендіру, дәлдеу және оларға қойылатын талаптардың басқа да сипаттамаларының дәрежесі;

нормативтер жинағы жобасын еңбек жөніндегі мамандармен техникалық және экономикалық бөлімшелердің мамандары мен ұйымдардың нормативтік-зерттеу қызметі қызметкерлерін тарта отырып талқылау;

нормативтік жинақты апробациялау нәтижелері туралы қорытынды дайындау.

Жұмыстың екінші кезеңі жетекші ұйымның мекенжайына өндірістік жағдайларда нормативтік жинақ жобасын апробациялау нәтижелері бар материалдарды әзірлеу немесе апробациялау жөніндегі нормативтік жинағын жіберумен аяқталады. Бұл ретте мынадай материалдар дайындалуға және жіберілуге тиіс:

нормалар мен нормативтердің жалпы жинағы және оны ұйымдарда қолдану мүмкіндіктері туралы қысқаша пікір;

жинақ жобасы (1-редакциясы) жөнінде жалпы ескертулер мен ұсыныстар. Жалпы ескертулер мен ұсыныстар қажетті нормативтік материалдардың жинағын толықтыру жөніндегі, сондай-ақ ұйымдарда орындалатын, бірақ жинақта жоқ жұмысқа арналған нормативтік карталарды (параграфтар) әзірлеу жөніндегі ұсыныстар жазылуы мүмкін.
1-нысан

Жинақтың жобасы (1-редакциясы) жөніндегі жалпы ескертулер мен ұсыныстар

__________________________________________

(жинақ атауы)

__________________________________________

( ұйым атауы)

Жинақ жобасының (1-редакциясы) нормативтік карталары (кестелері ) бойынша

ескертулер мен ұсыныстар
__________________________________________

(жинақ атауы)

__________________________________________

(ұйым атауы)

Жұмыстың жеке элементтерін орындауға арналған нормативтік және нақты уақыт шығынының салыстырмалы кестесі (3-нысан) және әзірленген нормативтерді тексерудің келесі (үшінші) кезеңін орындау үшін қажет жабдықтар жұмысының тәртібін зерттеп-тексеру нәтижелері мен бірқатар басқа да мәліметтерді жүйелеу карталары;

қызмет көрсетудің нормативтік және нақты нормаларының салыстырмалы кестесі (4-нысан);

жоспарлы нормативтік санмен нақты санды нормативтердің салыстырмалы кестесі (5-нысан);

нормативтік жинақ жобасын апробациялау материалдарына қысқаша түсіндірме жазбада:

ұйымда нормативтік жинақ жобасын қолданудың жалпы жағдайы мен сипаттамалық ерекшеліктері;

техниканың, өндіріс пен еңбекті ұйымдастырудың нақты деңгейін орындаудың ұйымдық және техникалық жағдайларының қабылданған нормалары мен нормативтерінің сәйкессіздігі;

нормалар мен нормативтерді орындау деңгейіне әсер ететін факторларды қате таңдау;

нормативтерді ірілендірудің қабылданған дәрежесінің нақты шарттарға сәйкессіздігі;

жекелеген нормативтер бойынша жұмыстың жобаланған құрамының толық еместігі;

жұмыстың жекелеген түрлеріне арналып әзірленген нормалар мен нормативтерді ұйымдастыруда қолдану мүмкін еместігінің нақты себептері көрсетілуге тиіс.

Нормативтік жинақ жобасын апробациялау нәтижелерін қорытындылауды нормативтік жинақты әзірлеуді басқаратын ұйым толтырады.

Нормативтік жинақты апробациялау материалдарын қорытындылауда:

еңбек процесінің элементтері бойынша жұмыстың түрлері мен жобаланған құрамын толық қамтуды;

еңбек шығынының көлеміне әсер ететін факторларды таңдау және есепке алу дұрыстығын;

қызметкерлердің нормативтік жинақ жобасында көрсетілген жұмыстары мен кәсіптерінің разрядтары түрлерінің дұрыстығын;

нормативтік материалдардың қабылданған өлшеу бірліктерінің, сондай-ақ ірілендіру, дәлдік дәрежесі және басқа да сипаттамаларының оларға қойылатын талаптарға сәйкестігін;

әзірленген жинақ құрылымының оңтайлылығы және оны жұмыста қолдану ыңғайлығын айқындау қажет.

нормативтік жина жобасын ұйымдардың өндірістік жағдайларда апробациялау нәтижелері жазбада жүйеленеді және мынадай кезектілікте құрастырылады:

нормативтік жинақ жобасы жіберілген ұйымдардың саны;

апробацияны жүргізу нәтижелері бойынша материалдар, оның ішінде толық, толық емес ұсынған ұйымдардың саны (не алынғаны көрсетілуі керек);

алынған ескертулер мен ұсыныстардың саны;

Жұмыстың жекелеген элементтерін орындауға кететін нормативтік және нақты уақыттың жұмсалуының салыстырмалы кестесі

__________________________________________

(жинақтың атауы)

__________________________________________

(ұйымның атауы)

Қызмет көрсетудің нормативтік және нақты нормаларының салыстырмалы кестесі

__________________________________________

( жинақ атауы)

__________________________________________

( ұйым атауы)

1. Нысан тексеруден алдыңғы айдағы деректер бойынша толтырылады.

2. 5-баған – «ауысым бойынша жұмыстың орташа көлемі» - қызмет көрсетілетін жабдықтың, жұмыс орындары бірліктерінің саны және т.б.


5-нысан

Тексерілетін сандық, нақты санмен жоспарлы нормативтердің салыстырмалы кестесі

__________________________________________

(жинақ атауы)

__________________________________________

( ұйым атауы)

Жинақтың соңғы, оның ішінде толық, ішінара нұсқасын әзірлеу кезінде пайдалануға қабылданған ескертулер, ұсыныстар саны;

ауытқыған ескертулер саны;

нормативтік жинақ бойынша есептелген нормаларды орындаудың күтілетін орташа пайызы, және штаттық және нақты санынан нормативтік санының ауытқу пайызы.

Өндірістік жағдайларда жинақтың апробациялаудың қабылданған ескертулері, ұсыныстары және басқа да деректері бойынша жетекші ұйым жобаға қажетті өзгертулер мен толықтырулар енгізеді және жинақ жобасын соңғы нұсқада дайындайды.

14. Еңбек нормалауға арналған салааралық, салалық нормативтік материалдарды жоспарлау, әзірлеу және бекіту тәртібі
Еңбек нормаларын әзірлеу тәртібі мен мерзімі, енгізу, сондай-ақ ауыстыру және қайта қарау Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес айқындалады.

Жаңа нормативтік материалдарды әзірлеу және қолданыстағы материалдарды жетілдіру жоспарлары мен бағдарламаларын тиісті қызмет саласының мемлекеттік органы еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органмен келісіп бекітеді.