8
NEET санатындағы жастармен жұмыс жасау бойынша нұсқаулық
Осыған байланысты, NEET санатындағы жастармен жұмыс үшін арнайы
нұсқаулық қажет. Аталған нұсқаулық құжат түрінде ұсынылған. Кешенді
әлеуметтік зерттеулердің негізінде алғашқы рет NEET санатындағы жастар
өкілдерінің «әлеуметтік порттері» әзірленген, аталған жастардың қосалқы
топтары анықталған және Қазақстан Республикасындағы NEET санатындағы
жастармен жұмыс жасаудың ұсынылатын әдістері ұсынылған.
Осы нұсқаулықты әзірлеудің негізгі себептері:
– қазақстандық NEET санатындағы жастардың сипаттамасын беру;
– NEET санатындағы жастармен жұмыс жасаудың халықаралық
тәжірибесімен таныстыру;
– NEET санатындағы жастардың жеке қосалқы топтарымен жұмыстың
және зерттеулердің механизмдері мен зерттеу әдістемесін ұсыну.
Бұл Нұсқаулық кімге арналған?
Ұсынылған NEET санатындағы жастармен жұмыс жасау бойынша нұсқа-
улық жастармен жұмыс жасайтын мамандарға, бастауыш, орта және жоға-
ры кәсіби білім беру саласындағы мұғалімдерге, мемлекеттік қызметкерлер-
ге, еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамту саласындағы сарапшыларға
арналған. Зерттеу нәтижелері мақсатты аудиторияға NEET санатындағы
жастарды кәсіби дамыту мен жұмыспен қамту бойынша өз қызметін айтар-
лықтай тиімді жүзеге асыру мүмкіндігін ұсынады.
Бұл Нұсқаулықта не мазмұндалған?
Нұсқаулықта Қазақстан Республикасындағы NEET санатындағы жастар-
дың ерекшеліктері, NEET санатындағы жастармен жұмыс жасаудың стратеги-
ясына және халықаралық тәжірибесіне шолу, NEET санатындағы жастармен
жұмыс жасау мен зерттеу механизмдері ұсынылған.
Осы нұсқаулықтың сипаттамасына алғашқы рет Қазақстанда NEET сана-
тындағы жастарды зерттеу бойынша кешенді жұмысты жүргізуді жатқызуға
болады, мұндай зерттеу NEET санатындағы жастардың қосалқы топтарымен
жұмыстың ұсынылатын әдістерін ұсынуға мүмкіндік берді.
Қарастырылатын тақырып бойынша ғылыми әдебиетті талдау барысында
дерек көздің төрт санаты пайдаланылды:
1. NEET санатындағы жастармен халықаралық жұмыс тәжірибесі туралы
ақпарат беретін ағылшын тілді дерек көздері, осал жастармен жұмысқа
тоғысталған мемлекеттік әлеуметтік бағдарламалардың мета талдаудын
қамтитын Дүниежүзілік банктің мақалалары, сонымен бірге осал жастар
мәселесін зерттеу нәтижелерін жан-жақты ашатын дерек көздер;
9
NEET санатындағы жастармен жұмыс жасау бойынша нұсқаулық
2. еңбек, жастар саясаты салаларындағы Қазақстан Республикасының
мемлекеттік бағдарламалары;
3. Қазақстандағы NEET санатындағы жастар мәселелерін зерттеу
бойынша материалдар түріндегі ғылыми дерек көздер;
4. зерттелетін мәселелердің жиынтығы бойынша түрлі дерек көздерінен
алынатын статистикалық деректер (халықаралық дерек көздердің
деректері, Қазақстан бойынша шетелдік зерттеулердің, отандық
статистикалық қызметтерінің деректері).
10
NEET санатындағы жастар дегеніміз кімдер?
NEET санатындағы жастармен жұмыс жасау бойынша нұсқаулық
1-БӨЛІМ. NEET САНАТЫНДАҒЫ ЖАСТАР
ДЕГЕНІМІЗ КІМДЕР?
Әдетте, жұмыс күшіндегі халықтың қатысуын және еңбек нарығындағы
жағдайды сипаттау үшін Халықаралық еңбек ұйымының әдістемесі бойынша
өлшенетін жұмыспен қамту, жұмыссыздық, экономикалық белсенділік/әре-
кетсіздіктің көрсеткіштері пайдаланылады. Не жұмыспен қамту, не білім алу
саласына кірмеген жастарға назарды 1980 жылдардың соңында ағылшын зерт-
теушілері аударған. Мұндай жастарды «ZerO тобы» терминімен атаған. Бірне-
ше жылдан кейін бұл термин («Not in Employment, Education or Training») [1]
терминімен алмастырылды.
1999 жылы NEET термині алғаш рет ресми құжаттарда 16–18 жас ара-
лығындағы жастардың мәселелеріне қатысты Ұлыбритания Үкіметінің баян-
дамасында пайдаланылған. 2000 жылдардың соңында NEET ұғымы кеңінен
жастардың әлеуметтік-экономикалық ережесінің сипатамасына және тал-
дауына арналған түрлі халықаралық ұйымдардың (ЕО, ЭЫДҰ, ХЕҰ) ана-
литикалық және бағдарламалық құжаттарында пайдаланылады. Осылайша,
«Жастар қозғалыста» бағдарламасының негізінде әзірленген «Еуропалық
стратегия 2020» бағдарламасында жұмыспен қамту және жастарға білім беру
мәселелерін шешу қажеттілігіне үлкен назар аударылған, ал NEET деңгейі
жұмыссыздық деңгейімен бірге жастар жағдайын сипаттайтын екі негізгі көр-
сеткіштердің бірі ретінде қабылданды.
ЭЫДҰ мүше елдеріндегі NEET санатындағы жастарды талдау миллион-
даған жастардың ешқайда оқымайтындығын және жұмыс істемейтіндігін көр-
сетті. Халықтың мұндай тобының негізгі қауіп-қатері мемлекеттің көмегінсіз
экономикалық белсенді емес жастар жұмыс үшін маңызды машықтарды ал-
майтындығын білдіреді, ал ол өз кезегінде жастарға экономикаға интегралда-
уға мүмкіндік бермейді және тиісінше әлеуметтік қауырттылықтың әлеуетті
дерек көзін қалыптастырады.
Тағы бір мәселеге жастардың көп бөлігі оқу орындарынан қажетті
машықтарды алмай тастап кетуі салдарынан жұмысқа орналасуымен байла-
нысты қиындықтарға ұшырайтындығын жатқызуға болады.
«Білім барлығына» бақылау бойынша бүкіл әлемдік баяндаманы әзірлеу
бойынша топ есептеулері табысы төмен мемлекеттердегі барлық білім
алушылар мектепті оқу секілді негізгі машықпен тәмамдаса, шамамен
171 млн. адам кедейшіліктен шыға алатындығын көрсетеді, ал бұл өз ке-
зегінде әлем бойынша кедейшілікті 12% төмендетуге мүмкіндік беретін
еді. Білім алу адамдарға жұмыс істейтін кедей қалпынан құтылуға көмек-
тесе алады. Жалпы алғанда, бір мектеп жылы табысты 10% арттырады.
Білім алу адамдарға жұмыс істейтін кедей қалпынан құтылуға көмектесе
алады.
