Жаһандану жағдайына сәйкес заманауи қазақстан республикасының мемлекеттік қызмет этикасын қалыптастыру және дамыту нормативті сілтемелер

ҚР мемлекеттік қызметтің және мемлекеттік қызмет этикасының мәселелері

жүктеу 207,24 Kb.

бет	10/15
Дата	12.04.2023
өлшемі	207,24 Kb.
	#42124

1 ... 7 8 9 10 11 12 13 14 15

10.06.20 Ахмет Ә.Е. диссертация

2.3. ҚР мемлекеттік қызметтің және мемлекеттік қызмет этикасының мәселелері

Қазақстан Республикасында әр жыл сайын мемлекеттік қызметкерлердің позитивті этика және имиджін қалыптастыру мақсатында тексеру жұмыстары жүргізіліп, іс шаралар жүргізу нәтижелері ашық баяндалып отырады. 2019 жылдың 1 жартыжылдықта мемлекеттік қызмет туралы және Әдеп кодексі талаптарының сақталуы мәселесі бойынша орталық және жергілікті мемлекеттік органдарда 551 тексеру жүргізілді. Жүргізілген тексерулердің қорытындылары бойынша 4395 мемлекеттік қызмет туралы және қызметтік әдепті бұзылу фактілері анықталды.

Бұндай заң бұзушылықтардың жалпы санының 611-і – конкурс өткізудің қағидаларының талаптары, 585 – азаматтардың өтініштерді қарау барысында, 577 – мемлекеттік қызметшілердің жыл сайынғы жұмысын бағалау, және 2622 – басқа да мемлекеттік қызмет және қызметтің әдеп саласындағы заңнама талаптарының бұзылуымен байланысты анықталып отыр.
Тексеру қорытындылары бойынша, барлығы 236 мемлекеттік қызметші тәртіптік жауапкершілікке тартылған [70]. Олардың ішінде: 5-еуі – қызметтен босатылған, 2 – лауазымынан төмендеткен, 18 - қызметіне толық сәйкес еместігі туралы ескерту, 25 – қатаң сөгіс, 80 – сөгіс, 106 – ескерту алған болатын.
Анықталған құқық бұзушылықтардың жоюға келетіндердің ішінен 1082 жойылды.Сонымен қатар мемлекеттік органдардың 59 заңсыз шешімдер және актілер бұзылды.
Осындай кезеңмен салыстырғандағы 2018 жылдың 1 жартыжылдықта мемлекеттік қызмет туралы және Әдеп кодексі талаптарының сақталуы мәселесі бойынша орталық және жергілікті мемлекеттік органдарда 594 тексеру жүргізілді.
Жүргізілген тексерулердің қорытындылары бойынша 7751 мемлекеттік қызмет туралы және қызметтік әдепті бұзылу фактілері анықталды.
Анықталған заң бұзушылықтардың жалпы санының ішіндегі 1798-і – мемлекеттік қызметшілердің жыл сайынғы жұмысын бағалау бойынша, 840 – конкурс өткізудің қағидаларының талаптары бойынша, 524 – тәртіптік жаза қолдану қағидалары және 4589 – басқа да мемлекеттік қызмет және қызметтің әдеп саласындағы заңнама талаптарының бұзылуымен байланысты орын алып отыр.
Тексеру қорытындылары бойынша, барлығы 354 мемлекеттік қызметші тәртіптік жауапкершілікке тартылды, оның ішінде: 7 – қызметтен босатылған, 3 – лауазымынан төмендеткен, 15 - қызметіне толық сәйкес еместігі туралы ескерту, 33 – қатаң сөгіс, 134 – сөгіс, 162 - ескерту.
Анықталған бұзушылықтардың 1458 жойылды және мемлекеттік органдардың 46 заңсыз шешімдер және актілер бұзылды.

6–кесте. Қазақстан Республикасы бойынша мемлекеттік көрсетілетін қызметтер сапасына ішкі бақылау жұмыстарының көрсеткіштері, бірлік

№	Мемлекеттік қызметтер мен әдеп нормаларының сақталуын тексеру нәтижелері	2018 жыл І жартысы	2019 жыл І жартысы	2019/2018жж. %-бен
1	Әдеп кодексі талаптарының сақталуы мәселесі бойынша орталық және жергілікті мемлекеттік органдарда тексеру	594	551	92,0
2	Қызметтік әдепті бұзу фактілері	7751	4395	56,7
3	Тәртіптік жауапкершілікке тартылғандар саны	354	236	66,6
4	Оның ішінде: Қызметтен босатылғандар	7	5	71,4
5	Лауазымы төмендетілгендер	3	2	66,6
6	Қызметіне толық сәйкес еместігі	15	18	120,0
7	Қатаң сөгіс	33	25	75,7
8	Сөгіс	134	80	59,7
9	Ескерту	162	106	65,4

Кестеден байқағанымыздай, 2019 жылдың 1 жарты жылдығының қорытындысыбойынша Әдеп кодексі талаптарының сақталуы мәселесі бойынша орталық және жергілікті мемлекеттік органдарда тексеру жүргізу өткен жылдың кезеңімен салыстырғанда азайған. Сонымен қатар мемлекеттік қызметшілердің әдепті бұзу фактілері, жауапқа тартылғандар, қызметтен босатылғандар саны өткен кезеңмен салыстырғанда азайған. Демек республикада мемлекеттік органдарда қызмет көрсету мен мемлекеттік қызметшілердің әдептілік нормасын орындау жақсы жағына қарай жылжуда.

Ал, 2017 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік қызмет туралы және Әдеп кодексі талаптарының сақталуы мәселесі бойынша орталық және жергілікті мемлекеттік органдарда 1202 тексеру жүргізілді. Жүргізілген тексерулердің қорытындылары бойынша 18363 мемлекеттік қызмет туралы және қызметтік әдепті бұзылу фактілері анықталды.
Анықталған заң бұзушылықтардың жалпы санынан 6389 – мемлекеттік қызметшілердің жыл сайынғы жұмысын бағалау, 1264 – тәртіптік жаза қолдану қағидалары, 1558 – конкурс өткізудің қағидаларының талаптары, 815 – сынақ мерзімінен өтудіңшарттарын және 8337 – басқа да мемлекеттік қызмет және қызметтің әдеп саласындағы заңнама талаптарының бұзылуымен байланысты болған.
Тексеру қорытындылары бойынша, барлығы 789 мемлекеттік қызметші тәртіптік жауапкершілікке тартылды, оның ішінде: 9 - атқаратын лауазымынан босатылды, 2 – лауазымынан төмендетілді, 56 - қызметіне толық сәйкес еместігі туралы ескертілді, 55 – қатаң сөгіс, 207 – сөгіс, 460 – ескерту түріндегі тәртіптік жазалар қолданылды.
Анықталған бұзушылықтардың 4335 жойылды, 165 заңсыз бұйрықтар бұзылды.
Мемлекеттік қызметкерлер үшін Әдеп кодексінің талаптарын сақтау мемлекеттік қызметте болудың басты шарты болып табылады. Соның ішінде мемлекеттік қызметкер үшін сыьбайлас жемқорлықтың алдын алу маңызды роль атқарады.
Азаматтардың мемлекеттік қызметке орналасу үдерісін жеңілдету үшін және конкурстарды барынша ашық өткізу үшін ҚР Мемлекеттік істер Агенттігінің бастамасымен «Мемлекеттік қызметке орналасу ережелеріне» бір қатар өзгерістер енгізілді.
Біріншіден, қолданыстағы ережелер бойынша үміткерлер байқауларға қажеттілік бойынша үйден шықпай-ақ қатыса алады. Ол үшін құжаттарды электрондық пошта арқылы тапсыруға мүмкіндік берілді, яғни бұрын талап етілгендей, мемлекеттік органға құжаттардың қағаз нұсқаларын әкелу қажеттілігі жойылды.
Сонымен қатар, әңгімелесуден өту үшін кандидаттың мемлекеттік органға келуі қажет емес. Осылайша, түзетулерге сәйкес әңгімелесу қашықтықтан бейне байланыс құралдары арқылы жүргізілуі мүмкін.
Екіншіден, бұрын мемлекеттік қызметке орналасу бойынша конкурсқа қатысу үшін үміткерлер конкурс қорытындысына қарамастан толық құжаттар тізімін дайындау қажет болатын.
Енді конкурсқа қатысу үшін үміткерлер өз өтінішіне тек екі құжатты: дипломның көшірмесін және қызметтік тізімнің көшірмесін қоса ұсынады.
Қалған талап етілетін құжаттарды конкурстық комиссияның оң шешімін алған кандидат ғана тапсырады.
Үшіншіден, Агенттік конкурстық рәсімдердің ашықтығын одан әрі арттыруға бағытталған түзетулер қабылдады.
Осылайша, соңғы түзетулерге сәйкес, конкурсқа қатыса алатын әлеуетті бақылаушылар қатары барынша кеңейтілді. Бұған дейін бақылаушылар тобына депутаттар, БАҚ, қоғамдық бірлестіктердің, саяси партиялардың өкілдері, Агенттік және өзге де мемлекеттік органдардың қызметкерлері кірді.
Енді әрбір кәмелет жасқа толған әрекетке қабілетті азамат бақылаушы бола алады. Бұл үміткерлерге конкурстық комиссияның хатшысын алдын ала хабардар ете отырып, өзінің байқаушысын әңгімелесуге шақыруға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, бұрын комиссия шешімі дауыс беру жолымен қабылданатын. Мәселен, комиссияның кейбір мүшелері конкурстық комиссия мүшелерінің бағалауы бойынша басқа кандидаттардан аз балл жинаған кандидатқа дауыс бере алатын.
Соңғы түзетулерге сәйкес, комиссия мүшелері дауыс беру арқылы лауазымға кандидатты таңдамайды. Конкурстық комиссияның шешімі бойынша бос лауазымға ең көп балл жинаған кандидат ие бола алады. Бұл ретте, ұпайлар үміткердің жауаптарының дұрыстығы мен толықтығын, оның эссесінің бағасын, оның тәжірибесін, білімі мен коммуникативтік дағдыларын, лауазымның ерекшелігіне байланысты қойылатын критерийлерді ескере отырып қойылады.
Бесіншіден, әңгімелесу конкурс жеңімпазын таңдау кезінде жалғыз өлшем болып табылмайды.
Сонымен, конкурсқа дейін үміткерлер мемлекеттік тілді және заңнаманы білуге тестілеуден, сондай-ақ жеке қасиеттерін бағалаудан өтеді. Ал «Б» корпусының басшы лауазымына кандидаттар (басқарма басшысы лауазымынан және одан жоғары) бұдан бөлек эссе тапсырады.
Сондай-ақ конкурстық комиссияның мүшелеріне лауазымның ерекшелігіне байланысты тиісті жұмыс дағдылары мен құзыреттілігі бар ең үздік кандидатты таңдау үшін қосымша іріктеу құралдарын қолдану құқығы берілген. Мысалы, конкурстық комиссия үміткерлерден тиісті саладағы проблемалар мен оларды шешу мүмкіндіктері бойынша презентация жасауды, кейстік немесе практикалық тапсырмаларды шешуді және т.б. сұрай алады [64].
«Б» корпусының бос мемлекеттік әкімшілік лауазымдарына орналасуға барлық конкурстар қатаң түрде көрсетілген талаптарға сәйкес өтуі тиіс. Аталған өзгертулер біздің азаматтар үшін мемлекеттік қызметке орналасу рәсімін жеңілдетеді, сондай-ақ іріктеу тетіктерінің транспаренттілігін арттыруға ықпал етеді.
"Қазақстан-2050" Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Президенті - елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында – біз мемлекеттік қызметтің кадрлық құрамын іріктеу және кәсіби даярлықтың жетілдірілген әдістемелерін енгізу арқылы сапалы түрде жақсартуымыз керек деп атап көрстеілді. Осы стратегияға сай, мемлекеттік басқарушылық шешімдер мемлекет деңгейінде төмендегідей талаптарға сай болуы тиіс:
–Тек қысқамерзімді ғана емес, ұзақмерзімді нәтижелерді де есепке алу.
–Басқарушылық шешімнің мультипликативті әсерін есепке алу.
–Адал бәсекелестік және кәсіпкерліктің еркіндігі ережелерін қамтамасыз ету.
–Мемлекеттік қызметшілердің лауазымдық міндеттерінің екі түрлі түсіндірілуін болдырмау. Олардың қызметінің заңнамалық тұрғыдан дәл регламенттелуі.
Жаңа талаптарды ескере отырып, 2012 жылы Қазақстанда әкімшілік реформасының екінші кезеңі басталды.
Ең алдымен мемлекеттік аппарат реформалаудан өтті. Мемлекеттік қызметтің жаңа жүйесі туралы Заң қабылданды. Ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды күшейтуді, мемлекеттік қызметшілерді іріктеуде ашықтықты арттыруды, меритократия қағидаларын енгізуді, яғни жақсы кадрларды ілгерілетуді қамтамасыз етуді көздеді.
Кадр саясаты жөніндегі ұлттық комиссия құрылып, мемлекеттік саясаттың нақты бағыттарын жүзеге асыруға жауапты кәсіпқой басқарушылардың мүлдем жаңа санаты – "А" корпусы құрылды. "А" корпусына бірінші кезекте жауапты хатшылар мен облыс әкімдерінің аппарат басшылары, комитет төрағалары, қалалар мен аудандар әкімдері кірді. Мемлекеттік қызметші лауазымдық сатымен кезең-кезеңмен, билік иерархиясының бір сатысынан келесісіне өзінің машығын жетілдіре және кәсіби деңгейін арттыра отырып көтерілетін болды. Белгіленген көрсеткіштерді асыра орындағандар мен өзінің тиімділігін көрсеткендерге және жоғары нәтижеге қол жеткізгендерге ғана ерекшелік жасалуы керек екендігі нақтыланды [71].
«Қазақстан — 2050» стратегиясында айқындалған мемлекеттік қызметті дамытудың басымдықтары: «кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйесін жақсарту»; «мемлекеттік қызмет - ұлтқа қызмет ету»; «мемлекеттік қызметтің жоғары абыройын қалыптастыру және қолдау» Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметінің жаңа моделін қалыптастыруға негіз болды (5 сурет).
5-суретте көрсетілгендей, мемлекеттік қызметтің моделі бірінші кезекте «мемлекеттік қызмет» ұғымын жаңғыртуды көздейді. Мемлекеттік қызмет «ұлтқа (қоғамға) қызмет ету» ұғымының синонимі болуға және мемлекеттік қызметтерді тұтынушы болып табылатын халыққа бағытталуға тиіс.

5–сурет. Мемлекеттік қызметті дамыту басымдықтары

Мемлекеттік қызметтің бұл моделі оны кәсібилендірудің басты факторы болып табылатын адами фактордың маңыздылығын тануға және тиімді кадр жұмысын жүргізуге бағдарланған. Мемлекеттік қызметтің моделі тиімді кадр тетіктерін – мемлекеттік қызметке кірудің тиімді әрі айқын тәртібін, үздіксіз кәсіби даму мүмкіндігін, жұмыс нәтижелері мен ынталандыру жүйесінің өзара байланысын қалыптастыруға бағытталған.
Мемлекеттік қызметтің бұл моделінде мемлекеттік саясаттың тиімді іске асырылуын кәсіби тұрғыдан қамтамасыз ететін жоғары мемлекеттік әкімшілік қызметшілер корпусы қалыптастырылып, мемлекеттік қызметке кіру және оны атқару тетіктері түбегейлі жетілдірілуі керек (6-сурет).

6–сурет. Мемлекеттік қызметті қалыптастырудың үш тұғырлы мақсаты

Осылайша, «Қазақстан - 2050» Стратегиясының ережелері негізге алына отырып:
1) мемлекеттік қызмет жүйесіндегі тиімді кадр саясаты және адами капиталды басқару жүйесі;
2) мемлекеттік қызметтер көрсетудің жоғары сапасы және мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігі;
3) мемлекеттік қызметшілердің оң имиджі және мінез-құлық этикасы мемлекеттік қызметтің моделін қалыптастырудың үш тұғырлы мақсаты болып табылады.
Үш тұғырлы мақсатқа сәйкес:
1) мемлекеттік қызмет жүйесінде жаңа кадр тетіктерін қалыптастыру және қолданыстағыларын жетілдіру;
2) мемлекеттік қызметшілердің жұмысын мемлекеттік қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыру және мемлекеттік қызметшілердің жұмысын мемлекеттік қызметтерді тұтынушы ретінде халыққа бағдарлау;
3) мемлекеттік қызметтің жоғары мәртебесі мен беделін қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметшілер мінез-құлқының этикалық нормаларын қалыптастыру мемлекеттік қызметтің моделін қалыптастырудың міндеттері болып айқындалады (7-сурет)

7–сурет. Мемлекеттік қызметтің жаңа моделін қалыптастырудың міндеттері

Мемлекеттік қызметті сапалы кадрлық жаңарту мен кәсібилендіруді жүйелі түрде қамтамасыз ету үшін оның ұйымдастырушылық құрылымы және нормативтік құқықтық базасы жаңғыртылуы тиіс.

Жаңа модельді қалыптастырудың нәтижесі нақты нәтижеге және мемлекеттік қызметтерді сапалы түрде көрсетуге бағдарланған, сондай-ақ мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық дамудың өзекті қажеттіктеріне сай келетін кәсіби мемлекеттік қызмет болмақ.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметінің моделі мемлекеттік қызметтің баспалдақтық және позициялық модельдерінің элементтерін қамтып, аралас болып қалады.
"Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" заңның негізін қалаған тәсілдер әртүрлі алаңдарда талқыланып, Президент жанындағы жаңғырту жөніндегі ұлттық комиссиямен мақұлданды. Заңды әзірлеу кезінде алдыңғы қатардағы елдердің (Германия, Сингапур, Малайзия, Ұлыбритания, АҚШ, Оңтүстік Корея және т.б.) тәжірибесі, академиялық ортаның ұсыныстары ескерілді [72].
Мемлекеттік қызметке алғаш рет кіру үш кезеңдік іріктеу негізінде төменгі лауазымдардан басталады:
–бірінші кезеңде кандидаттар заңнаманы білу және негізгі құзіретін, яғни қызметке қажетті білім деңгейін, икемін және дағдыларын анықтау үшін, тесттен өтеді;
–екінші кезеңде Агенттік кандидаттардың жеке қасиеттерін (мемлекеттік қызмет құндылықтарына бейілділік деңгейін – әдептілігін, сапаға және қызмет алушыға бағдарын, тиімділігін, сыбайлас жемқорлыққа төзімсіздігін айқындау) бағалауды өткізеді;
–үшінші кезеңде мемлекеттік орган конкурстық негізде әңгімелесу жолымен кандидаттардың бейінді білімі мен икемділігін бағалайды.
Құқық қорғау қызметіне тұңғыш рет кіретін азаматтар Агенттікте тестілеуден, соның ішінде жеке қасиеттерін бағалаудан, өтулері жаңа енгізілім болып табылады.
Конкурстан өткендерге тәлімгерлер бекітіліп, 3 айдан 6 айға дейін сынақ мерзімі белгіленеді. Сынақтан өтпеген жағдайда, қызметші, Агенттікпен келісім бойынша, жұмыстан шығарылады.
Мемлекеттік әкімшілік қызметшілердің мансаптық ілгерілеуі тек конкурстық негізде ғана жүзеге асырылатын болады. Бұл ретте, құзіреттен бөлек, төменгі лауазымдардағы еңбек өтілі қажет болады.
Заң аясында мемлекеттік қызметке шетелдік менеджерлерді тарту ұсынылған болатын, олар Кадр саясаты жөніндегі ұлттық комиссияның шешімі бойынша келісім-шарт негізінде қабылданады және арнайы тексерістен өтеді.
Сондай-ақ, бұрынғы депутаттар, саяси қызметшілер мен судьялардың "А" және "Б" корпусының бос әкімшілік лауазымдарына орналасу тәртібі жеңілдетіледі.
Ол үшін Ұлттық комиссияның шешім қабылдауы ғана талап етіледі.
Заңға сай, "Б" корпусының кадр резерві институты жойылып, оның орнына "Б" корпусының басшы лауазымдарын тікелей және көлденең ротациялау институты енгізілді.
Заңның тағы бір ерекшелігі мемлекеттік қызметшілерге нәтиже бойынша еңбекақы төлеу енгізілуді. Ол үшін факторлық-баллдық межелге өтудің құқықтық негізі салынған. Атқаратын жұмыстың күрделілігі, жауапкершілік деңгейі және стратегиялық мақсаттарға жетуде қосқан үлес табыс мөлшерін анықтаудың басты индикаторлары болып бекітіледі.
Сондай-ақ, тиімді мемлекеттік қызметшілер қосымша сыйақы алатын болады. Қосымша сыйақы қорын қалыптастыру үшін басшыларға мемлекеттік органның штаттық санын және әкімшілік шығындарын оңтайландыру құқығы берілді.
Заң мемлекеттік қызметшілердің әлеуметтік кепілдіктерін күшейттті. Атап айтатын болсақ, жұмыс орнында уақытша болмаған қызметшінің міндетін атқару үшін қосымша төлемдер, қызметке қайта орналастырылған тұлғалардың ішкі конкурсқа қатысуға мүмкіндігі, ақталған қызметшілерге келтірілген зиянды өтеу.
Мемлекет басшысы атап өткендей, министрлерді, әкімдерді және басқа да басшыларды ауыстыру мемлекеттік әкімшілік қызметтің тұрақты жұмысына әсер етпеуі тиіс. Осыған байланысты, Заңда саяси мемлекеттік қызметшілер мен жауапты хатшылар, аппарат басшылары арасындағы өкілеттіктер нақтыланған.
Мемлекеттік қызметшілерді оқытудың институционалдық негізін жетілдірілу үшін қызметшілерді үш жылда кемінде бір рет оқыту міндеті болып бекітілді.
Заңғы сәйкес, мемлекеттік қызметшілерге қызметтік әдепті сақтау бойынша негізгі талаптар орнатылды. (Әдепті мінез-құлық критерийлері Әдеп кодексі). Бұл мәселелерді үйлестіру – Әдеп жөніндегі уәкілге жүктеледі.
Заңда аттестаттау тәсілдері қайта қарастырылды. Бұдан әрі аттестаттау тәртібі, мерзімі және оған жататын мемлекеттік қызметшілердің санатын Мемлекет басшысы айқындайтын болады (қазір бағалау нәтижесі бойынша жүргізіледі).
Заңмен мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылықтар ұғымы енгізілді. Мұндай теріс қылықтарды жасау тәртіптік жауапкершілікке, соның ішінде жұмыстан шығаруға да әкеліп соғады. Сондай-ақ, оны жасағаны үшін жұмыстан шығарылғандар мемлекеттік қызметке қайта кіру мүмкіндігінен айырылады деп көрсетілді.
Мемлекеттік аппаратты жаңартуды қамтамасыз ету мақсатында, Заңда зейнет жасына толу мемлекеттік саяси және әкімшілік қызметке қабылдауға шектеу және қызметті аяқтауға негіз болатыны қарастырылған. Сонымен қатар, мемлекеттік қызметке кіру кезінде жас бойынша шектеу Қазақстан Республикасының Конституциясында және заңдарында олардың өкілеттік мерзімдері айқындалған мемлекеттік саяси лауазымдарға қолданылмайды.
Өзге жағдайларда, зейнеткерлік жасқа жеткен адамды мемлекеттік саяси лауазымға тек Қазақстан Республикасының Президенті ғана тағайындауы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын мемлекеттік саяси қызметшілер зейнеткерлік жасқа жеткенде өз өкілеттіктерін жалғастыруды Қазақстан Республикасы Президентінің шешімі бойынша бес жылға дейінгі мерзімге жүзеге асыра алады.
Осылайша, бұл Заң мемлекеттік қызметте жаңа көзқарас белгілеп, мемлекеттік қызметшілердің кәсіби деңгейін арттыруға мүмкіндік берді. Бұл үздік халықаралық тәжірибені ескере отырып, мемлекеттік аппараттың одан да тиімді қызмет атқаруына алып келеді.
Қазіргі қолда бар кадр әлеуетін кеңейту және мемлекеттік қызмет жүйесінің ашықтығы «әлеуметтік лифт» тетігі есебінен қамтамасыз етілетінін де айта кету қажет. Сонымен қатар, кәсіби және басқару дағдыларының жоғары деңгейін қамтамасыз ету үшін мемлекеттік қызметшілерді ротациялауды сауатты түрде жүзеге асыру керек.
Мемлекеттік қызметшілерді ротациялау жүйелі негізде мынадай: деңгейаралық («орталық - өңір, өңір - орталық»), өңіраралық («өңір - өңір»), сектораралық («орталық - орталық») схемалары бойынша жүргізілуі керек, бұл орталық мемлекеттік органдарға, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдарға кәсіби кадрлардың көптеп келе бастауын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді (8-сурет).

8 – сурет. Мемлекеттік қызметшілерді ротациялау

Мемлекеттік қызметшілерді ротациялауды жүргізудің шарттары мен тәртібі мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Президентінің актісімен айқындалады.

Мемлекеттік қызметті деңгейаралық және өңіраралық ротациялауды табысты жүргізу үшін әлеуметтік қамсыздандыру, оның ішінде лауазымдық жалақыға «үстемақылар» (өңірлік коэффициенттер) белгілеу тетігін әзірлеу қажет және өңірлерде ротациялау тәртібімен тағайындалатын мемлекеттік қызметшілер үшін тұрғын үй қорының болуы қамтамасыз етілуі керек.
Жұмыс істеп жатқан мемлекеттік әкімшілік қызметшілерді басқарушылық корпусқа және атқарушылық корпусқа бөлуді лауазымдық критерий бойынша жүзеге асыру қажет. (мемлекеттік қызметшінің қазіргі кезде атқаратын лауазымына сәйкес).
Мемлекеттік басқарудың жоғары нәтижелігі көп жағдайда оның барлық кадрларының кәсіптік біліктігінің жоғары деңгейін қамтамасыз етуге байланысты болады. Басқару біліктілігін мезгіл – мезгіл көтеріп отыру, сондай –ақ кадрлардың шетелдерден тәжірибе үйренуі олардың басқару аппаратындағы өнімді қызметін қамтамасыз етудің қажетті шарты. Ендеше бұл мәселе ешқашан назардан тыс қалмауға тиіс.
Қазақстанда мемлекеттік қызметтің моделін халықаралық сарапшылар жоғары бағалады. Алғаш рет заңнама жүзінде мемлекеттік органдарға кадрларды іріктеу бойынша конкурстар өткізу кезінде бақылаушылар мен сарапшылар институты енгізілді. Бақылаушылар үміткерлермен әңгімелесуге қатыса алады, конкурстық комиссия жұмысымен танысады және оның жұмысы туралы өз пікірін мемлекеттік орган басшылығына айта алады. Бақылаушылар ретінде БАҚ, қоғамдық бірлестіктер мен өзге ұйымдардың өкілдері қатысады.
Өткізілген конкурстар және оларға бақылаушылар мен сарапшылардың қатысу мүмкіндігі туралы ақпарат мемлекеттік органдар жариялайтын хабарландыруда болады.
Конкурс өткізу кезінде мемлекеттік органдар өздерінің интернет-ресурстарында және жалпыға қол жетімді жерлерде әңгімелесуге жіберілген кандидаттардың тізімін орналастырады.
Өткізілетін конкурс туралы хабарландырудан өзге, мемлекеттік органдар үшін қолда бар барлық бос лауазымдар туралы өздерінің интернет-ресурстарында ақпарат орналастыруға қойылатын талаптар заң жүзінде белгіленді. Тестілеу азаматтардың өтініштері бойынша кез келген уақытта, мемлекеттік органдардағы конкурстарға байланыссыз өткізіледі. Азаматтарға жыл ішінде конкурстық іріктеуге қатысу құқығын беретін сертификат беріледі.
Осының бәрі ашық бәсекелестік пен іріктеудің айқындылығы қағидаттары бойынша мемлекеттік қызметке жұмысқа тұру мүмкіндігін айтарлықтай күшейтті.
Заңнамалық деңгейде мемлекеттік органның бірінші басшысы ауысқан кезде кадрлардың «командалық ауысуын» қысқарту үшін ауысу тәртібінде тағайындауға арналған мүмкіндіктер азайтылды.
Мемлекеттік қызметшілердің қызметін бағалауды қарастыратын болсақ, әрбір мемлекеттік қызметші бір жылдық жұмыс кезеңінің нәтижелері бойынша бағаланады. Бағалау олардың жұмысының тиімділігі мен сапасын анықтауға бағытталған. Нәтижелері сыйақы беру, ынталандыру, оқыту, мансаптық жоспарлау бойынша шешімдер қабылдау үшін негіз болып табылады [60].
Аттестация үш жыл қорытындысы бойынша тек мемлекеттік қызметшінің қызметі тиімсіз деп танылғанда ғана өткізіледі. Аттестациялық комиссия осындай қызметшінің одан әрі жұмыс істеу мәселесін шешеді. Мемлекеттік қызметшіні бағалауға әрбір мемлекеттік орган жауап береді.
Білім мен тәжірибенің сабақтастығын, жаңадан жұмысқа қабылданған қызметкерлерді жылдам бейімдеуді қамтамасыз ету үшін оларға ең тәжірибелі және кәсіби қызметкерлер санынан тәлімгерлер бекітіледі.
Жұмыстан тыс орындарда кәсіби білім мен тәжірибені игеру мақсатында мемлекеттік қызметшілердің, сондай-ақ кадр резервіне қабылданған тұлғалардың тағылымдамасы жүргізіледі.
«Е-қызмет» жүйесін құру мемлекеттік органдардың кадр қызметтерін бірыңғай желіге біріктіруді, оның қызметін автоматтандыруды көздейді. «Е-қызмет» жүйесінің жұмыс істеуі кадр қызметтеріне онлайн режимінде жеке деректерді, біліктілік және еңбек өтілі туралы мәліметтерді, мемлекеттік қызметшінің сыбайлас жемқорлық қылмыстарының болуы немесе оған жол беруі және т.б. туралы құқық қорғау органдарының деректерін алуына мүмкіндік береді.
Мемлекеттік қызметшілерді оқытудың жаңа тәсілдері мен оның жүйелілігін қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 27 тамыздағы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметшілерін даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру Ережесін бекіту туралы» Жарлығында көрсетілген [70].
Қазіргі уақытта мемлекеттік қызметшілерді оқыту жүзеге былай асырылады:
1. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясында – Басқару, дипломатия, сот төрелігі институттарында, Мемлекеттік саясаттың ұлттық мектебінде магистрлік бағдарламалар бойынша даярлау жүргізіледі.
Қосымша білім беру институтында –мемлекеттік қызметіне алғаш қабылданған және басшылық лауазымына алғаш тағайындалған мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлау жүргізіледі. Саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру жүзеге асырылады.
2. Өңірлік орталықтарда – мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүзеге асырылады.
3. Мемлекеттік органдардың жанындағы ведомстволық институттарында және басқа да білім беру ұйымдарында – біліктілік арттыру.
Оқытуды жүйелік басқаруды қамтамасыз ету үшін Агенттік жанынан Үйлестіру кеңесі, Академия жанынан Ғылыми-әдістемелік кеңес құрылған.
Мемлекеттік қызметшілердің оқу процестерін қалыптастыруға қатысты сараланған әдіс-тәсілдер қарастырылған. Осыған байланысты мемлекеттік қызметшілерін оқыту бірнеше модульдерді қамтиды:
–басқарушылық шешімдерді қабылдау;
–стратегиялық жоспарлау және бюджеттеу;
–мемлекеттік органдардағы аудит;
–жобалық менеджмент; басшының тиімділігі;
–қақтығыстарды шешу дағдылары.
Сонымен қатар, мемлекеттік қызметшілерді оқыту саяси шешімдерді тиімді орындау мен стратегиялық бағдарламаларды іске асыру үшін білім мен дағдыларды алуға бағытталған, білім беру бағдарламаларына негізделген және кәсіби, басқарушылық және тұлғалық құзыреттілігін жетілдіруге бағытталған модульдерден тұрады.
2013 жылдан бастап қашықтықтан оқыту арқасында Өңірлік орталықтарда оқитындар саны көбейді, онлайн-режимінде дәрістер мен семинарлар өткізіледі.
Өңірлік орталықтарға қосымша білім беру бағдарламалары бойынша орталық мемлекеттік органдарының аумақтық бөлімшелерінің мемлекеттік қызметшілерін оқытуға құқық берілді.
Елбасы мемлекеттік қызметтің адамдарға қызмет етуі тиістігін бір емес, бірнеше рет айтты. Ал, мемлекеттік қызметкерлер, шенеуніктер өздерін ұлттың, халықтың бастығы емес, қызметшісі ретінде сезінуі тиіс. Сондықтан, алдағы уақытта мемлекеттік қызмет сапасы жақсара түседі деп үміттенеміз. Қазірдің өзінде бұл бағытта біраз іс атқарылып жатыр. Мемлекеттік қызмет түрлеру туралы жаңа заң қабылданған кезде мемлекеттік қызмет түрлерінің сапасын жақсартуға жаңа серпін берері хақ.
Қазіргі мемлекеттік басқару жүйесінің функциялары тым көп, соның салдарынан көптеген түйінді міндет шешілмей жатыр. Бұл туралы Тұңғыш Президент – Елбасы Қорының тапсырмасымен жасалған қазақстандық сарапшылар клубының зерттеуінде айтылған.
Сарапшылардың есептеуі бойынша, қазіргі кезде мемлекеттік басқару жүйесі 3 мыңнан астам индикаторлар мен көрсеткіштерді пайдаланады. Ресурстардың басым бөлігі қызмет көрсетуге және басқаруға жұмсалады.
Ал дамудың негізгі міндеттері толық көлемде шешімін таппаған. Экономиканың құрылымы өзгерген жоқ, өмір сапасында айтарлықтай өзгеріс болмады және т.б. Тіпті Есеп комитетінің есептерінде де мемлекеттік бағдарламаларды әзірлеу сапасының төмендігі оның тиімділігінің төмен болуының негізгі себебі ретінде көрсетіледі [73].
Болашақта құжаттарды бағалаудан (іс-шараларды орындау, индикаторларға қол жеткізу) саясатты бағалауға көшу керек. Бұл үшін:

халықтың мұқтаждығы мен қажеттілігін бағалау,
реттеу сапасы, шығындар мен өндірілген әсердің арақатынасын және т. б. пайдалануға болады.

Мемлекет жүргізілетін мемлекеттік саясат шеңберінде терең әлеуметтік зерттеулер жүргізіп, олардың нәтижелерін бағалау үшін институционалдық сұраныс құру қажет.
Ақпарат пен деректерді көбірек ашып, мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары бойынша тарихи деректерді цифрлау қажет,
Сонымен қатар бүгінгі таңда мемлекеттік функциялар мен қызметтер жиынтығы «қоғам мен бизнестің сұраныстарына толық көлемде сәйкес келмейді».
Мемлекеттік органдардың қызметі тым көп және олар жекелеген тапсырмаларды, міндеттерді, операциялар мен бір ретік іс-шараларды орындайды. Жекелеген мемлекеттік органдар емес, Үкімет деңгейінде жауапкершілікті бекітіп, мемлекеттік органдардың функцияларын түбегейлі азайту және жүйелеу қажет.
Осы мақсатта мемлекет функцияларының кейбір базалық тізімін құру керек. Бұл мемлекеттік органдардың құрылымын нақтылауға мүмкіндік береді.
Функциялардың базалық жиынтығы мемлекеттің конституциялық негіздері мен «Адамдар бірінші орында» қағидатын негізге ала отырып тұжырымдалуы тиіс. Қоғамдық қатынастарды реттеу, адамдардың өмір сүру сапасын қолдау және өзгерту және т. б. басымдыққа ие болуы керек.
Барлық өзге міндеттер мен функциялар қысқартылып, бағдарламалар/даму жобалары форматына көшіріліп, жеке секторға берілуі тиіс.
Тәртіпті қолдау және қоғамдық бөлінбейтін игіліктерді өндіру функциялары өзгеріссіз қалуы тиіс. Мұндай тәсіл мемлекеттік функциялар санын 6,5-тен 1 мыңға дейін қысқартуға мүмкіндік береді.
Бұдан әрі бірқатар реформалар жүргізуге болады. Бұл:

мемлекеттік аппарат құрылымын және мемлекеттік қызметкерлер санын оңтайландыру;
мемлекеттік қызметшілердің жұмыс регламенттерін енгізу, әлеуетті, нәтижелер мен жұмыс сапасын жеке бағалау, оның нәтижелерін ескере отырып еңбекақы төлеу;
мемлекеттік сектор ұйымдары функционалының қайталануын, мемлекет қатысатын ведомстволық бағынысты құрылымдар мен кәсіпорындардың санын қысқарту мақсатында ведомстволық бағынысты ұйымдарды басқаруды реформалау;
мемлекеттік қызметшілерге өнімсіз жүктемені төмендету, «сыбайлас жемқорлық» ілмектерді қысқарту және мемлекеттік секторды одан әрі цифрландыып, ретке келтірілген хаттамаларды дайындау үшін мемлекеттік органдар жұмысының бизнес-процестерін оңтайландыру;
әкімшілік деректерді, ведомстволық статистиканы қалыптастыру, жинақтау және пайдалану процестерін қайта ойластыру.

Сонымен қатар, қазіргі кезде оқыту процесінің сапасын басқару жүйесін жаңғырту және мемлекеттік қызметшілерге арналған оқу бағдарламаларына оқытудың инновациялық әдістерін енгізу қажеттілігі туындап отыр [75].
Мемлекеттік қызметшілерге білім беру жүйесі практикалық маңызы бар және мемлекеттік органның мақсаттары мен міндеттеріне сай келетін, кәсіби білім мен дағдыларды дамытуға бағытталуы керек. Сонымен қатар, мемлекеттік қызметшілерді оқыту жөніндегі жұмысты тиімді үйлестіру қажет.
Мемлекеттік қызмет туралы заңнамаға сәйкес мемлекеттік әкімшілік қызметшілер лауазымында үш жыл болғаннан кейін аттестаттаудан өтеді. Оның мақсаты олардың кәсіби дайындық деңгейін, құқықтық мәдениетін және азаматтармен жұмыс істеу қабілетін айқындау болып табылады.
Аттестаттау рәсімі мемлекеттік қызметшіге тікелей басшысының аттестаттаудан өтетін қызметшінің кәсіби, жеке қасиеттерін және қызметтік жұмысы нәтижелерін көрсететін қызметтік мінездемені ұсынуын қамтиды.
Сонымен бірге, қазіргі кезде аттестаттауды өткізу рәсімін мемлекеттік қызметшілердің жұмыс сапасы мен түпкілікті нәтижелерін бағалауға бағдарлау арқылы жетілдіру және аттестаттау қорытындылары мен мансаптық өсудің өзара байланысын қамтамасыз ету қажеттігі туындап отыр.
Мемлекеттік органдардың жұмысы еңбектің тиімсіз ұйымдастырылуымен және мемлекеттік қызметшілерді әлеуметтік қорғаудың нақты жүйесінің болмауымен сипатталады. Бұл білікті кадрлардың, оның ішінде шетелдік білімі бар мамандардың жеке секторға кетуіне, сондай-ақ мемлекеттік қызметті жұмысқа орналасуға қызықтырмайтын орын ретінде қабылдауға әкеп соғады [64].
Кадрлық әлеуеттің төмендеуі мемлекеттік органдардың (әсіресе өңірлік деңгейде) кадрлық құрамын кәсібилендіруді толық көлемде қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.
Алайда, қазіргі кезде мемлекеттік органдардың қызметінде мемлекеттік қызмет көрсету кезінде тиімсіз ұйымдастырушылық және ақпараттық қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметтер көрсетудің бекітілген стандарттарын бұзу фактілері байқалуда. Бұл заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттік қызметтер сапасы мен қолжетімділігіне тиісті дәрежеде қанағаттанбауына әкеп соғады.
Мемлекеттік қызметшілердің кәсіби деңгейінің төмен болуы, бюрократия көріністері және мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде әкімшілік кедергілердің болуы мемлекеттік қызмет имиджіне кері әсерін тигізуде және халық пен бизнестің мемлекеттік органдар жұмысына қанағаттанбауының негізгі себебі болып табылады.
Қазіргі кезде мемлекеттік қызмет саласында мынадай негізгі проблемаларды атап көрсетуге болады:
–кадр резервін қалыптастырудың мемлекеттік органдардың конкурстық комиссияларына тәуелділігі, көбіне формалды түрде;
–мемлекеттік органдардың конкурстық комиссияларының жеткіліксіз объективтілігі және олардың қабылданатын шешімдер үшін жауапкершілік деңгейінің төмендігі;
–лауазымдарға ауысу тәртібімен тағайындаулар кезінде меритократия қағидатының толыққанды сақталмауы;
–мемлекеттік әкімшілік қызметшілердің құқықтарын бұзу, оның ішінде бірінші басшы ауысқан кезде негізсіз босату;
–даярлау және біліктілікті арттыру бағдарламаларының өзекті кәсіби қажеттіліктерге толық сай келмеуі, өңірлік оқыту орталықтарының қызметін жеткіліксіз түрде үйлестіру;
–кадр қызметтері рөлінің, әсіресе өңірлік деңгейде кадрларды іріктеу, бағалау және ілгерілету жөніндегі шешімдерді «қағаз жүзінде рәсімдеумен» ғана шектелуі.
Штат санының жеткіліксіз болуы нәтижесінде жергілікті атқарушы органдарда кадр қызметтері жоқ. Кадр жұмысын жүргізу жөніндегі функциялар көбіне жекелеген лауазымды адамдарға олардың негізгі функционалдық міндеттеріне қоса жүктеледі, осының салдарынан өңірлерде жүргізілетін кадр жұмысының сапасы төмендейді.
Мемлекет басшысы осы проблемаларды ескере отырып, мемлекеттік қызметті одан әрі жетілдіру мен кәсібилендіру жөніндегі жаңа басым міндеттер қойып отыр. Сонымен қатар, мемлекеттік аппараттың тиімділігіне қоғам тарапынан талаптар арта түсуде. Реформалар қажеттілігін «персоналды басқару» бағыты бойынша мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалаудың нәтижелері де көрсетіп отыр. Жоғарыда көрсетілген түйткілді мәселелерді ескере отырып, мемлекеттік қызмет жүйесінің одан әрі үдемелі дамуын және оны мемлекеттік басқаруды жаңғырту процестерімен өзара тығыз байланыста реформалауды қамтамасыз ету қажет [65].
Мемлекеттік қызметтің кадр әлеуетін кәсіби дамыту саласында негізгі қағидаттар мен басымдықтар әзірлеуді қамтамасыз ете отырып, мемлекет кадр саясаты арқылы өзінің мүмкіндіктерін қоғамды топтастыруға, бірыңғай әлеуметтік-мәдени кеңістікті сақтауға, әрбір азаматтың әл-ауқатының өсуіне, қоғамның кадр әлеуетінің қажеттілігін басқаратын субъектілерді экономикалық тұрғыдан ынталандыратын қағидаттар мен тетіктерді әзірлеуге, қоғамды бейкәсібиліктен, білімсіздіктен қорғау үшін құқықтық және ұйымдастырушылық негіздер қалыптастыруға, кәсіби қызмет түрлерімен айналысатын азаматтардың мүдделерін қорғау, оларға кепілдік және өтемақы беру жүйесін құруға, адамға тұруға лайық баспана жағдайларын, олардың қабілеттерін дамыту мен қолдануды қамтамасыз ететін әлеуметтік-мәдени кеңістік құру ету үшін Қазақстан аймақтарына кадр әлеуетін бөлу жөніндегі экономикалық тетіктерді қалыптастыруға арнайды.
Қазіргі кездегі еліміздегі мемлекеттік кадр саясатының басым бағыты – білім беру саясаты, қазіргі заманғы білім сапасына қол жеткізу, мемлекеттік қызметке қызметкерлерді іріктеу және таңдауды жетілдіру бағыттары, білім сапасының адам, қоғам және мемлекеттің өзекті және келешегі бар қажеттіліктеріне сәйкестігі. Ол ұлттық қауіпсіздігімізді, азаматтар мен еліміздің әл-ауқатының артуын қамтамасыз ететін аса маңызды факторға айналуда.

жүктеу 207,24 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 7 8 9 10 11 12 13 14 15