Ильясова гульжахан уалибековна

69 
 
өзіндік  іс-әрекетіне  негізделеді  де,  соның  ішінде  олардың  білімін  есепке  алу, 
білімді тексеру бәрі де оқушылардың өзіндік әрекеті арқылы жүзеге асады. 
Мәселен,  жоғарыда  берілген  сабақ  жоспарының  қорытынды  бөлімінде 
оқушыларға:  Не  білдік?,  Нені  білгім  келеді?  сұрақтары  бойынша  олардың  
сабаққа байланысты пікір тілектерін білу арқылы сол тақырыпты қаншалықты 
деңгейде  меңгергендігі  байқалады.  Оқушылардың  меңгерген  білімінің  деңгейі 
олардың  талдауынан-ақ,  белгілі  болады.  Сонымен  қатар,  оқушыларға  мәтінді 
қорытындылау  үшін  жоспар  жасауды  тапсыру  арқылы  олардың  материалды 
қаншалықты меңгергенін байқап қана қоймай, ой қорыту, білімін тұжырымдау 
деңгейлері  анықталады.  Осыған  қарап,  оқушылардың  әлде  де,  жете  түсінбей 
қалған  ұғымдары  бар  ма,  әлде  олар  өзіндік  жұмыс  нәтижесінде  материалды 
жақсы  түсінген  бе,  мұны  мұғалім  бірден  байқай  алады.  Осының  негізінде 
сабақты қорытуды жақсы оқитын оқушыларға тапсыруды да қолдануға блады. 
Бұл  оқушылардың  сабақта  тек  тыңдаушы  емес,  білімді  меңгеру  үшін  қызмет 
жасайтын субъект ретіндегі орны айқындалады. 
Әр  типке  жататын  сабақтың  құрылымы  да  әртүрлі  болатыны  белгілі. 
Дәстүрлі  сабақтарда  міндетті  түрде  оқушыларды  түгелдеу,  яғни,  сабақтың 
ұйымдастыру  кезеңі  белгілі  уақытты  алады.  Сабақты  жаңаша  құруда  мұндай 
уақытты жекелеп бөлмей-ақ, бірден оқушылармен жұмыс істеуге кірісу арқылы 
оқушыларды түгендеуге арнаулы  уақыт кетпейді. Ол сабақ барысында өзінен-
өзі  белгілі  болады  да,  мұғалім  оқушылардың  өзіндік  жұмыс  атқарып  жатқан 
кезінде  жоқ  оқушыларды  белгілеп  алады.  Ұйымдастыру  дегенде,  біз 
оқушылардың  зейінін  сабаққа  ұйымдастыру  деп  қарастыруымыз  керек.  Ал, 
зейінді  ұйымдастыру  сабақты  тартымды,  қызықты,  мәселелелік  деңгейде 
бастаудан туындайды. Оқушылардың алдына бірден олардың шешуіне керекті 
мәселені қою оқушылардың  зейінінің түгелдей сабаққа аууына түрткі болады. 
Сабақты  жаңаша  құруда  оқушылар  мен  мұғалім,  оқыушылар  мен  оқушы 
арасындағы қарым-қатынасқа да үлкен көңіл аударылады. Бұл қарым –қатынас 
тек  сұрақтарға  жауап  беру  арқылы  ғана  емес,  оқушылардың  бірігіп  жұмыс 
жасауы,  мұғалімнің  білім  беруді  игілендіре  отырып,  оқушылармен  қарым-
қатынасқа түсуі арқылы жүзеге асырылады. 
Егер,  сабақтың  құрылымын  мазмұны,  мақсаты,  онда  қолданылатын 
әдістері  арқылы  анықтасақ,  өзіндік  жұмыстарға  негізделген  сабақтарда  бұл 
жіктердің ара қатысы білінбей кетеді. Себебі, сабақтың өне бойында оқушылар 
өзіндік  жұмыстың  бір  түрінен  екінші  түріне  көше  отырып,  негізгі  көздеген 
мақсатқа  жүйелі  түрде  жетеді.  Егер,  дәстүрлі  сабақтарда  әрбір  типтегі 
сабақтардың нақты бөлімдері көрсетілетін болса, сабақты жаңаша құруда ондай 
қатып  қалған  бөлімдердің  болмауы  мүмкін.  Сабақты  оқушылардың  өзіндік 
жұмысына  негіздей  отырып  құруда  оның  құрылымы  мұғалімнің  қалауынша 
және өзіндік жұмыстың түріне қарай өзгеріп отырады. Сабақты жаңаша құруда 
бастан  аяқ  оқушылардың  өзіндік  оқу  іс-әрекеттері  ұйымдастырылады  да,  осы 
арқылы білімді тұжырымдау да, білікті қолдану да, сабақты қорытындылау да 
жүзеге  асады.  Жаңа  типтегі  сабақтардың  кезеңдерін  жіктеуге  тырыссақ,  мына 
төмендегідей етіп қарауымызға болады: 

70 
 
- оқушыларды білімді қабылдауға дайындау яғни, сабақты олардың алдына 
мәселе қоюдан бастау; 
- жаңа білімді қабылдауға кірісу (өзіндік жұмыстарды орындау кезеңі); 
- жаңа білімді қорытындылау; 
- жаңа білімді қолдану, яғни жаттығулар, тәжірибелер орындау; 
- жаңа білімді меңгеру нәтижесін тексеру. 
Міне,  жоғарыда  көрсетілген  сабақтың  бөлімдерінің  бәрі  мұғалімнің 
нұсқауы  арқылы  оқушылардың  өзіндік  іс-әрекеттерінің  нәтижесінде  жүзеге 
асатыны  белгілі.  Әрине,  кез  келген  өзіндік  жұмыстарды  оқушылардың  дұрыс 
орындауы үшін бірнеше талаптар қойылады. Олар: 
- мұғалімнің берілетін білімнің мақсатын толық түсіндіруі; 
- оқушылардың өзіндік жұмысқа деген ынтасының болуы; 
- оқушылардың өзіндік жұмыс орындауға жаттығуының болуы; 
- білімді  қорыту  кезінде  оқушылардың  еңбегін  әділетті  бағалап, 
жетістіктерін айтып отыру; 
- орташа 
оқитын  оқушыларды  өзіндік  іс-әрекет  кезінде  жақсы 
оқитындармен  жұптық-топтық  жұмыстарға  тарту.  Өзіндік  жұмыстар  түріне 
бүкіл  оқушылардың  орындай  алатын  жұмыстары:  химиялық  диктант, 
тәжірибелер  мен  эксперименттер,  ауызша,  жазбаша  сандық  және  сапалық 
есептер шығару бәрі жатады. 
Оқушыларға  оқулық пен оқу құралдарындағы  көрнекіліктер бойынша да  
өіндік жұмыстарды орындатуға болады. Бейорганикалык химия пәні бойынша 
көрнекіліктер    материалдарының  мазмұнын  аша    алатын    болса,  онымен 
жұмысты  бірден  сабақтың  басынан-ақ    ұйымдастырылады.  Ал,  көрнекілік  
мазмұнды  материалды  тек  толықтыратын    жағдайда,  оны  сабақтың    орта 
немесе,  қорытынды  бөлімінде  пайдалану  тиімді.  Өйткені,  көрнекіліктер    мен  
сабақ мазмұны бір-бірімен тығыз байланысып, сабақтасып жатады. 
Көрнекіліктер  мен    оқытушының    атқаратын  жұмысы    берілетін  білімнің 
мазмұнымен    үндесіп  отырады.  Сонымен,  бейорганикалық  химия  пәнін 
оқытуды  осындай  өзіндік  жұмыс  формаларын  ұйымдастыруды  жетілдіру 
арқылы нақты  нәтижелерге қол жеткізуге болады.  
Мәселен,  оқулықта  «Заттардың  агрегаттық  күйі»  тақырыбы  бойынша  33-
бетте  сызбанұсқа  беріліген.  Бұл  көрнекіліктің  жақсылығы  заттардың  әртүрлі 
күйінің жылу сіңіргендегі, жылу бөлінгендегі қандай күйге ұшырайтыны жақсы 
көрсетілген.  Бірақ,  бұл  көрнекілікпен  жұмысты  тақырыпты  қорытындылау 
кезінде  ғана  пайдалана  аламыз.  Себебі,  бұған  дейін  оқушылар  алдымен 
заттардың агрегаттық күйлері туралы түсініп  алуы керек. 
Сондықтан,  бұл  көрнекілікпен  жұмыс  барысында  мұғалімнің  тапсыруы 
бойынша  сызбанұсқаға  қарап,  заттардың  агрегаттық  күйінің  жылуға 
байланысты  өзгерісін  түсініп,  оның  мәнін  дәптерлеріне  жазбаша  жазады.  Бұл 
арқылы  оқушылар    мәтін  бойынша  алған  ұғымын  тұжырымдайды.  Осы 
тақырып  бойынша  өзіндік  жұмыс  ұйымдастыруға  мол  мүмкіндік  беретін 
«Біліміңді  тексер»  бөліміндегі  сұрақтар  мен  тапсырмалар.  Бұл  мәселелерді 
шешуді сабақ барысында қамту үшін оқушыларды топқа бөліп, әр топқа жеке-