Ильясова гульжахан уалибековна

63 
 
есептеледі.  Танымдық  белсенділіктің  қалыптасуының  дәрежесі  оқушының  әр 
түрлі  тапсырмаларды  орындау  барысындағы  өз  бетінше  жұмыс  істей  алу 
қабілетімен, деңгейімен анықталады. 
Біз  өзіндік  жұмысты  сөз  еткенде  оқушылардың  тек  пәндік  білімді 
меңгеруіне  негіздеп  қана  қараудан  аулақпыз.  Себебі,  білім  мазмұнын 
меңгертумен  мақсат орындалмайды. Мұнда басты көңіл сол меңгерген  білімді 
керекті  жерінде  қолдана  алатын  белсенді  тұлға  дайындауға  бөлінеді.  Қай 
пәннен  өзіндік  жұмысты  ұйымдастырсақ    та,  оның  мазмұны  жеке  тұлғаға 
бағытталады.    Сондықтан  да,  қазіргі  білім  беру  жүйесіне  қойылып  отырған 
талапардың    бірі  және    бірегейі  білім  беруде  оқушылар  атқаратын  өзіндік 
жұмыстарды    күшейту.  Өзіндік  жұмыстың  қай  түрін  ұйымдастырсақ  та,  оны 
дұрыс ұйымдастыру үшін оның  ең басты тиімділігін ескеруге тиіспіз: 
- жеке тұлғаның дербестік қасиетін мейлінше арттыру; 
- оқушылардың таным, ақыл-ой қабілетін дамыту; 
-  оқыған    тақырыптың,  қарастырылатын  мәселенің  төңірегінде  білімді 
тереңдету; 
- оқушының өз пікірін айтуға,  дәлелдеуге мүмкіндік алуы; 
-  меңгерген  теориялық    білімді  практикамен    ұштастыруға,    қолдануға 
мүмкіндік жасау;  
- ойлау жүйесінің дербестігіне қол жеткізіп, ақыл-ой жүйесінің дамуы; 
- өзін өзі тексеріп, өз қатесін өзі түзетуі; 
- есте сақтау қабілетінің тұрақтануы ; 
- жұмысты орындау тәсілдерін өздігінен іздестіруі; 
- өзіне-өзінің сенімі артуы. 
Сонымен қатар, өзіндік жұмыстарды орындату үшін мұғалімге қойылатын 
талаптар  да  бар.  Мұғалімнің  қатынасынсыз  орындағанмен,  өзіндік  жұмыстың 
нәтижелі болуы оның ұйымдастырушылық жұмысына байланысты. Олар: 
- тапсырманың оқушының  қабілетіне қарай  беру; 
- тапсырманың мәні, мақсат міндетінің жете  түсіндірілуі; 
- оқушыға  орындаудың  бағыт-бағдарының, нақты нұсқаудың  берілуі; 
- күрделі мәселелер болған жағдайда, дайын үлгілермен таныстыру; 
- дұрыс орындалған жұмыстарға ынталандыру шараларының болуы. 
Өзіндік  жұмыстарды  орындау  үшін  тек  теориялық  білімнің  болуы  ғана 
жеткілікті  емес,  оқушыда  қалыптасқан  әрекеттік  дағдылар  мен  ой  әрекеті 
тәсілдерін жақсы меңгеруі тиіс. 
Қазіргі  жаңашылдық  дәуірде  орта  мектепте  химиялық  білім  беруді 
өркендету мәселесін қойып отыр. Бұл оқушыларға берілетін білім тек дәстүрлі 
сабақтар    барысында  ғана  емес,  түрлі  зертханалық  сабақтарды  жүргізу, 
бақылау,  байқау,  тәжірибе  жасауды  ұйымдастыру,  білім  деңгейін  қорытынды 
бақылау сияқты т.б.келелі  жұмыстарды жүргізуді талап етеді.. 
Бұл  оқу  үдерісіндегі  білім  берушінің  беруге  тиісті,  ал  білім  алушының 
қабылдауға  тиісті  білім,  білік  пен  дағдының  деңгейін  көтереді.  Типтік 
бағдарлама  қазіргі  ғылым  мен  техника  дамуын  есепке  ала  отырып,  білім 
мазмұнының  ғылымилығын,  теория  мен  тәжірибенің  бірлігін,  оқу 

64 
 
материалдарының деңгейін, пәнге қатысты әлемдегі болып жатқан өзгерістерді 
сипаттайтын пәнаралық байланыстарды қамтуды талап етіп отыр.  
Ал,  бейорганикалық  химия  пәнінің    басты  мақсатының  бірі  теориялық 
білімнің  негізінде  химиялық  элементтер  мен  олардың  қосылыстарының 
химиясын түсіндіре отырып, басты заңдылықтарын ұғындыру.  Оған қоса бүкіл 
ғылымның теориялық және практикалық даму болашағын да таныстырып өту. 
Әрине,  мұның  бәрі  түрлі  типтегі  сабақтар  ұйымдастыру  барысында  жүзеге 
асатыны  белгілі.    Мәселен,  бейорганикалық  химиядан  ұйымдастырылатын 
сабақтардың түріне қарай оның  атқаратын функциялары сан алуан. Соның бірі 
кіріспе  сабақ  болса,  оның  функциясына    бейорганикалық  химияның  негізгі 
ғылыми-теориялық  жағдайымен  таныстыру,  оқушыларды    жалпы  проблемаға 
бағыттау.  Оларды,  химиялық  ұғымдарды  өздігінен  ізденіп  меңгеруге  
дайындау,  ойлауды  қажет  ететін  үдерістерге  оқушыларды  әзірлеу, 
практикалық, зертханалық жұмыстар жүргізуге дайындау. 
Ал,  егер  жаңа  білім  беру  сабағы  болса,  сабақтың    мотивациялық  функ- 
циясын  күшейтіп,  оқушылардың  химия  ғылымына  деген  қызығушылығын 
арттыратын,  "химиялық  тілдің"  дамып,  "химиялық  ойлаудың"  қалыптасуына, 
дағдылануына  ынталандыратын  әрекеттерге  бағыттау  мақсаты  орындалады. 
Бұлардың  қай-қайсысы  да,  оқушылардың  өзіндік  жұмыстарына  негіздей 
отырып жүргізіледі. 
Жалпы  алғанда  оқулық  оқыту  үрдісіндe  eң  басты  орын  алады,  оқушы 
негізгі  ұғымды  сол  арқылы  алады,  сонымен  қатар,  оқулықпен    өз  бeтіншe  әр 
түрлі    жұмыс  орындайды.  Оқулықта  игeрілугe  тиісті  бағдарлама  көлeміндeгі 
матeриал  толығымeн  баяндалып,  тіпті  оқыту  әдістeрі  мeн  құралдары  да 
көрсетілeді.  Осындай  құрылымдық,  мазмұндық  жүйесінің  нeгізіндe  оқулықты, 
оқытушы  жүйe,  ол  білімділік,  тәрбиeлік,  дамытушылық  функцияларды 
атқарады дeп қорытындылауға болады. 
Заманауи  оқулық  –  ынталандырғыш,  өздік  жұмысқа  бағытталған  болу 
қажет.  Білім  алудың  негізгі  көзі  және  оқушылардың  өздік  жұмысын 
ұйымдастырудың  негізгі  құралы  ретінде,  оқулыққа  –  құзіреттілік,  тұлғалық 
әрекет  тәсілдерін  жүзеге  асыру,  мәтіндерді  азайтып,  шығармашылық 
тапсырмаларды көбейту, тәжірибеге бағдарланған тапсырмалар арқылы өмірлік 
тәжірибемен  байланыстыра  отырып  оқыту.  Оқушының  жас  ерекшелігіне  сай 
көркем  иллюстрациялармен  безендірілу,  электрондық  қосымшасы  болу 
талаптары қойылады[128]. 
Оқулықпeн оқу құралдарын сабақтастыра отырып, өзіндік жұмыс істeп, өз 
білім  сапасын  бақылауға  жәнe  бағалауға  үйрeту  мұғалімнің  аса  маңызды 
міндeттeрінің  бірінe  жатады.  Оқушыларға  оқулық  және  оқу  құралы  арқылы 
орындайтын  іс-әрекеттерін  атап  көрсете  отырып,    жазып  алуға  кeрeктілерін, 
eсте  сақтауға,  тіпті  жаттап  алуға  жататын  заңдар  мен  заттардың  қасиеттерін, 
атаулардың  анықтамаларын  қалай  игeругe  болтындығын,  ол  үшін  
қолданылатын әдіс-тәсілдерді мұғалім ретті жерінде айтып түсіндіріп отырады. 
Яғни, оқулық пен оқу құралын сыныптан тыс та пайдаланудың тиімді жолдары 
үйретіліп,  әдістемелік  нұсқаулар  бeріледі.  Оқулық  пен  оқу  құралын