ә -мен реңктес сипатта болады. Өйткені  а

аталмыш реңк жазылымда ескерілмейді. Ал айтылымда инварианттың бұл 
реңкі (түрі) аса маңызды. Бұлай деп отырған себебіміз, жазылым мен 
айтылымның тепе-тең түсе бермейтін ерекшеліктері бар, сондықтан жазба 
сөзді ауызша кодқа, ал ауызша сөзді жазба кодқа салудың жүйесі басқа.
Инварианттар түрленімінің кейбір типтері 
парадигмадағы дыбыстық 
бірліктерді қайталайды.
Мысалы, 
ұшса
дегендегі 
с
айтылымда 
парадигмадағы 
ш
-ға сәйкес келеді. Өйткені сөз ішінде
 ш
мен 
с
синтагмалық 
бір қатарда тұра алмайды. Орфоэпиялық сөздікте 
ұшша
түрінде берілетіні 
сондықтан. Синтагмада 
с-
ның 
ш
-ға бейімделуі ұлттық тілдің орфоэпиялық 
қалыптанған нормасы. Бірақ, мағынаға әсері болмағандықтан, жазу 
жүйесінде еленбей, «сыртта» қалып қояды. 
Инварианттар түрленімінің тағы бір ерекше типі бар. 
Инварианттар 
парадигмасында мүлде ұшыраспай, ал синтагматикада ерекше 
түрленімге жататын дыбыстық реңктер кездеседі.
Мысалы, 
айтса
дегендегі 
с-
мен 
сана 
дегендегі 
с
тепе-тең емес. 
Сана
дегендегі 
с
парадигмадағы инварианттың негізгі реңкі болса, синтагматикада 
айтса
дегендегі 
с
-ның дыбыстық мәні, парадигмада мүлде жоқ 
ц-
ға жуықтайды: 
айт[ц]а.
Инвариант реңкінің дыбыстық қордағы бұл типі 
с
-ның 
т
-мен 
қатарласа, 
м-дан кейін
тұруымен ғана байланысты. Айтылымда аса маңызды 
бірақ жазылымда ескерілмейді.
Тұжыра айтқанда, 19 дауыссыз бен 9 дауысты инварианттардың 
жазылымда негізгі реңктері бойынша орфографияланатыны, ал қосымша 
реңктердің ескерілмейтіні қазақ жазуының фонематикалық ерекшелігін 
танытады. Осы ерекшелікке сәйкес, орфографиямыздың негізгі принципі 

жүктеу 2,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: