Графика. Орфография. Орфоэпия

деп айтсаңыз не естісеңіз, оның айтылымы да, естілімі де бірдей. Бірақ 
мағыналары әр басқа. Фонематикалық жазу сол әр басқа мағынаны береді: 
қазша 
(қаз сияқты),
қашса
(қашатын болса), тағы бір мағынасы 
қасша
(дұшпанша). Осы типтес сөздерді мағына ажырататын дыбыстар бойынша 
жазу фонематикалық ұстанымға жатады. Түбір сақтап жазу дегеніміз де осы 
принциптің аясына кіреді. Жазу мәдениетіндегі негізгі принципті айқындауда 
біз осындай уәжге сүйендік. 
Сонымен қатар жаңа емле жазба дәстүрге айналған А.Байтұрсынұлының 
сингармонизміне, Халел Досмұхамбетұлы айтқан сингармонизміне сүйенді. 
Бұл - сөздердің жуан, жіңішке болып жазылуын негізге алатын
езубейімді
дәстүрлі сингармонизм. Ғылымда бұны лингвалды сингармонизм дейді. 
Мысалы, 
қойымыздың, қойшымызға, үйлерімізге, түйелеріміздің
т.б. Ал 
еріндік сингармонизмді жақтаушылар әсіресе 90 жылдары қызуқанды 
айтыстың алаңына айналдырған болатын. Кезінде тәжірибе ретінде 
ерінбейімді
(лабиалды) үндестікті жазып көргенімізде оның жазу-
сызуымыздың жартысына жуығын қамтитынын байқадық. Ол айтыстың беті 
қайтқандай болды. Бірақ қазіргі кезде де ара-тұра айтылып жүр. Егер біз 
ерінбейімді сингармонизмді ұстансақ, 
қойұмұздұң, қойшұмұз, үйлөрүмүзгө, 
түйөлөрүмүздүң 
т.б. деп жазған болар едік.
Алайда жазармандарымыздың 
қоғамдық санасы бұндай «жаңашылдықты» қабылдай қоймасы белгілі. 
Сондықтан А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамбетұлы заманынан келе жатқан 
езубейімді сингармонизм базалық норма деп танылды. 
Жаңа емле жасалу барысында у мен й дыбыстарының қасиетіне 
қатысты талқылаулар болды. У құрамында ұу, үу мен й құрамындағы ый, ій 
заңдылығы жазу жүйесіне де енуі қажет деген ұстанымдар да болды. Бұндай 
жағдайда

жүктеу 2,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: