Графика. Орфография. Орфоэпия

Емле ережелерінде басшылыққа алатын ғылыми принциптер

жүктеу 2,09 Mb. Pdf просмотр бет 79/152 Дата 13.09.2023 өлшемі 2,09 Mb. #43345 түрі Монография

Емле ережелерінде басшылыққа алатын ғылыми принциптер.  Ұлттық жазу-сызу мәдениетінің жоғары деңгейде болуы оның әліпби  жүйесімен, негізгі орфографиялық ережелерімен және осы ережелерді  басшылыққа ала отырып жасалатын о р т о л о г и я л ы қ л е к с и к о г р а ф  и я н ы ң  (орфографиялық, орфоэпиялық сөздіктердің) түзілуіне, сонымен  қатар о р т о л о г и я л ы қ қ ұ р а л д а р д ы ң  (орфографиялық  анықтағыштар, біріккен сөздердің емлесі, жалқы есімдердің емлесі т.б.) ойдағыдай жасалуымен байланысты. Жазу мәдениетінің жақсара түсуін  алдымен негізгі орфографиялық ереженің ұстанатын басты ғылыми  принциптері айқындайды. Ал орфографиялық негізгі ереже өз бастауын  әліпбиден  алады.  Әліпбидің  ойдағыдай  екені/емесі  сөздің  орфографиялануынан байқалады.  Сондықтан орфографиялық ережеде басшылыққа алынатын негізгі  принципті айқындап алу керек. Өйткені осы кезге дейін бұл мәселенің басы  ашылмай, бірде  морфологиялық , бірде  фонетикалық, бірде  аралас-құралас  принцип делініп келді. Соңғы кезеңдерде  фонематикалық принцип  деп атала  бастады. Негізгі орфографиялық принципті айқындап, соған сай ереже  түзуде, инструмент ретінде мына схеманы ұсынамыз. Алдымен халық тілінің  дыбыстық қорындағы мағына ажырататын  тоғыз дауысты және он тоғыз дауыссыз дыбыстың инварианттарын негізге  аламыз:  ( ), á (ә), e (е), (о), (ө), (ы), (і), (ұ), (ү);  б (б), (г), (ғ), d (д), j (ж), z (з), (й), (к), (қ), (л), (м), (н), (ң), (п),  (р), s (с), t (т), (у), sh (ш).  Бұларға қоса ескі жазба тіл арқылы жазылымда орныққан f ( ф),h (һ,  х) дыбыстарын білдіретін әріптер бар. Аталмыш инварианттар мағына ажырататын қызметіне орай,  фонологияда  фонема , жазуда  графема деп аталады. Синтагматикалық  қатарға түскенде, әрбір инварианттың 1) негізгі реңкі 2) түрі және 3)  түрленімі болады.  Ай десек,  а негізгі реңкі, ал  жай, шай  десек « ә » түрінде өзгеше жіңішке  реңк алады да,  ән дегендегі  жүктеу 2,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз