Палатализацияланған [а]-ның жазылуы

Орфографиялық сөздікте 
Қолданыста 
ақырет 
кесапат 
қабілет
қаракетсіз 
қағілез 
қасірет
қатыгез 
қошамет 
құдірет 
лағынет 
мүбарак, мүбарагы 
тәкаппар 
тақсірет 
тауқымет 
тақылет 
ақірет 
кесепат 
қабылет 
қарекетсіз 
қағылез 
қасырет 
қатігез 
қошемет 
құдырет 
лағінет 
мүбәрәк, мүбәрегі 
тәкәппар 
тақсырет 
тауқімет 
тақілет 
Бұл сөздердің сөздіктегі, практикалық қолданыстағы әліптемелерінде
бірізділік жоқ екенідігі байқалады. Мысалы,
қағілез
деп жазған соң, неге 
қатігез
деп жазуға болмайды. Немесе неге 
лағынет, тәкаппар
деп жазамыз? 
Неге 
лағінет, тәкәппар
емес? Әліптемесі қиын мұндай сөздердің дұрыс 
жазылуының белгілі бір таянышы болуы керек. Біздіңше, ол таянышты 
сөздің буын құрылымынан іздеуге болады. Жоғарыда көрсетілген сөздерді 
алдымен бейүндес (асингармониялық) екі буынға бөлуге болады
: а-қы-рет
(а-қі-рет емес), 
құ-ді-рет
(құ-ды-рет емес), 
ке-са-пат
(ке-се-пат емес), 
ла-ғы-
нет 
(ла-ғі-нет емес), 
қа-бі-лет
(қа-бы-лет емес),
мүбә-рек
(мү-бә-рак емес),
қа-ре-кет
(қа-ра-кет емес),
тә-кәп-пар
(тә-кап-пар емес), 
қа-ғы-лез
(қа-ғі-лез 
емес),
тақ-сі-рет
(тақсы-рет емес), 
қа-сі-рет
(қа-сы-рет емес), 
тау-қымет
(тау-қі-мет емес), 
қа-ті-гез
(қа-ты-гез емес),
та-қы-лет
(та-қі-лет емес),
қо-
ше-мет 
(қо-ша-мет емес), 
қо-сі-рей
(қо-сы-рей емес).
Осы типтес сөздердің буын құрылымындағы ерекшелікті ескеру дұрыс
жазуға негіз болады. Біріншіден, жуан мен жіңішке буын түйіскен тұста
дауыссыз дыбыс өзі жұптасып дауыстымен реңкі жағынан үйлесіп тұрады: 

жүктеу 2,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: