Графика. Орфография. Орфоэпия

– сүрмөлеу, сурет – сүурөт.
Е
мен 
ө
-нің арасындағы аралық реңкті 
é
деп 
көрсетуге болады 
(құрмет – құрмéт, сурет – сүурéт).
Ал біріккен сөз, кіріккен сөз, бір деммен айтылатын ырғақты топ 
сыңарларының алдығысындағы еріндік соңғысына әсер ете алмайды. 
Мысалы: 
сол кез – сол гез (солгөз емес), соқыр сенім – соқұр сенім (соқұр
сөнүм емес), сутегі – сұутегі (сұутөгү емес), сусімір – сұусімір (сұусүмүр 
емес), супияз – сұупыйаз,(сұупұйаз емес), сужылан – сұужылан (сұужұлан 
емес), сужегі – сұужегі (сұужөгү емес) су етті – сұу етті (сұу өттү 
емес)
т.с.с. Ереже ескертусіз болмайтыны сияқты үшінші буыннан артпайтын 
ерін үндесімімен айтылып, төртінші, тіпті бесінші буын езулік, ал келесі 
буында 
ұу
, 
үу
тіркесі келетін болса, онда сөз бастан-аяқ ерін үндестігімен 
айтылады. Мысалы
: сүйкімдену – сүйкүмдөнүу (сүйкүмденүу емес), 
бірақ
 
сүйкімденбеу – сүйкүмденбеу. 
 
6-тапсырма. Төмендегі сөздердің айтылу нормасын сақтап, 
жаттығып көріңіздер: 
түлкілену – түлкүлөнүу 
түркілену – түркүлөнүу 
түнделету – түндөлөтүу 
түркілену – түрткүлөнүу 
түртпектелу – түртпөктөлүу 
түртілену – түрпүлөнүу 
Дауыстылардың үндесімін сөз еткенде үнемі мына бір нәрсені есте 
ұстаған жөн. Дауыссыздарға қарағанда дауыстылардың айтылу реңкі өте 
құбылмалы, тұрақсыз болып келеді. Оның үстіне жалпы көпшілікке 
ұсынатын әдебиеттерде (орфографилық сөздік, айтылу нормасының 
анықтағыштары) таңбасынан аспайды және сонымен бірдей болады. 
Сондықтан әрпіне қарап, дыбысын да солай оқып, аздап қайшылық туады. 
Сол себепті тіл үндестігінде де, ерін үндестігінде де, яки жіңішке буыннан 
жуан буынға 
(ә → а)
және еріндік дауыстыдан езулік дауыстыға бірте-бірте 
ауысарда, үнемі дауыстыға қатысты «анық айтылу», «солғындау», 
«көмескілену», «әмен 

жүктеу 2,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: