Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

151
 
 
 
6 - т а р а у  
АУА ҚҰБЫРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АРМАТУРАСЫ 
 
 
 
6.1.  Магистральдар 
Жылжымалы  құрамның  барлық  ауа  құбырлары  магистральдарға 
және  олардан  бұрылыстарға  бөлінеді.  Магистральдар  деп,  әдетте, 
локомотив немесе вагонның тұтастай бойымен өтетін және жалғастыру 
жеңдері  бар  ақырғы  немесе  ажырату  крандарымен  аяқталатын  ауа 
құбырларын атайды. Бірқатар магистральдардың өзінің сигналды бояу 
түстері болады.  
Жылжымалы құрамда типтерін ажыратады, жалпы жағдайда келесі 
магистральдарды бөліп көрсетеді: 
қуатты – компрессордан бастап басты резервуарларға дейін; 
қоректендіруші  –  басты  резервуарлардан  машинист  кранына  дейін 
(көк түске боялған); 
тежеуіш – машинист кранынан пойыздың аяғына дейін (қызыл түс); 
қосымша  тежеуіш  –  қосымша  тежеуіш  кранының  артында  (сары 
түс); 
импульсті  –  ауа  таратқыштан  қосымша  тежеуіш  кранына  дейін 
(жасыл түс); 
машинист кранының жұмысын синхрондау (қара түс); 
компрессор 
жұмысын 
синхронизациялау 
(көп 
секциялы 
тепловоздар қатарында). 
Тежеуіш  магистралі  жылжымалы  құрамның  әрбір  бірлігінде  бар. 
Ол арқылы автоматты тежеуіштің әрекетін басқару және оны сығылған 
ауамен  жабдықтау  жүзеге  асырылады.  Ауа  таратқышты  әрекетке 
келтіру  машинист  кранымен  тежеу  магистраліндегі  (ТМ)  сығылған 
ауаның  қысымын  өзгертумен  қол  жеткізіледі.  Осындай  басқару 
принципінде,  тежеуіш  магистральдің  минималды  геодинамикалық 
кедергісі,  мүмкіндігінше  ауаны  өткізуге  арналған  кескінделудің  үлкен 
ауданы және бұрылыстардың минималды көлемі болуы қажет. 
Тежеу  магистральдарына  келесі  талаптар  қойылады:  кенеттен 
өткелдерге  және  ылғалдың  жиналып  қалуын  болдырмау  мақсатында 
құбыржолдардың  салбырауына  жол  берілмеушілік,  жалғастырылған 
жерлерде  жылыстаулардың  болмауы,    құбыр  жолдың  ішкі  бетінің 
тазалығы 
(қабыршақтанудың, 
тоттанудың, 
құмның 
болмауы), 
жылжымалы  құрамға  дұрыс  монтаждау  (бекітудің  беріктігі).  ТМ 
герметикалығын 
арттыру 
мақсатында 
толық 
дәнекерленген 
құбыржолдарды пайдаланады.  

152
 
 
 
 
Тежеу магистралінің 1
1
/
4
" (34,3 мм) теңішкі диаметрі бар; магистральді 
құбырлардың  майысу  радиусы  орташа  сызығы  бойынша  500  мм  кем 
болмауы  тиіс;  магистральді  ауа  таратқыш  вагонда  кем  дегенде  жеті 
жерден бекітілуі тиіс. 
Ауа  құбырларының  арматурасыөзіне  крандарды  және  әртүрлі 
тағайындалудағы  клапандарды,  жалғастырғыш  тежеуіш  жеңдерді,  ауа 
сүзглірені,  шаң  ұстағыштарды,  үш  тармақтарды,  жалғастырғыш 
муфталарды, аспаларды және басқаларды қамтиды. 
Тежеу  магистралі  магистральді  құбырдан  4  (6.1-сурет),  аяққы 
крандардан 7, бастиектері 9 бар вагонаралық жалғастыру жеңдерінен 8, 
аспалардан10,ауа  таратқыштарды  қосуға  және  өшіруге  арналған 
ажырату крандарынан 11,магистральді құбырға жалғауға арналған шаң 
қармағыштан  3,  ауа  таратқыш  Вр  бұрылысынан  12,  тоқтату 
крандарынан  2  және  жалғастыру  бөліктері:  муфталардан  5,  қарсы 
сомындардан  6  және  үш  тармақтардан  1  тұрады.  Жүк  вагондарында 
тоқтату крандарындағы тұтқалар алып тасталған.  
6.2.  Крандар 
Шарт.  №  190  аяққы  кран  (6.2-сурет)  тежеу  магистральін  екі 
ұшынан  жабуға  арналған,  ал  тартпа  жылжымалы  составта,  сонымен 
бірге,  қоректендіру магистралін жабу үшін .  
Кран  корпустан 1, Б (жартылай сфералы беті бар) шағылдырғышы 
бар клапаннан 2, екі резеңке тағыздағыш сақиналардан  3, эксцентрикті 
жұдырықшадан  8,  сомыннан  9  және  сіргемен  7  жұдырықша 
шаршысында бекітілген тұтқадан 4 тұрады.
 
6.1-сурет. Арматурасы бар вагонның тежеу магистралі: 
1  –  үш  тармақ;  2  –  тоқтату  краны;  3  –  шаң  қармағыш;  4  –  магистральді  құбыр;  5  – 
жалғаулық муфта; 6 – қарсы сомын; 7 – аяққы кран; 8 – жалғастырғыш тежеуш жеңі; 9 – 
жеңнің бастиегі; 10 – аспа; 11 – ажыратқыш кран; 12 – ауа таратқышқа бұрылыс 

172
 
153
 
 
 
 
Қарсы сомын 5 артқы кранның бөлшегіне тежеуішті жалғастыру жеңін 
тығыздауға және бекітуге қызмет етеді.  
Кранды  жабу  үшін  тұтқаны  4  жоғары  қарай  тірелгенше  бұрайды, 
сонымен бірге Б сұққысы клапанды 2 солғы жылжытады және сол жақ 
сақинаны  3  жылғастық  6  ершігіне  қысады.  Бұл  қалыпта  Б  сұққысы 
өсарты сызыққа шамамен 4° өтеді және сол жақ тығыздауыш сақинаны 
3...4  мм  қысады,  осының  салдарынан  клапан  2  жабылады.  Диаметрі  6 
мм  А  бақылау  саңылауы,  кранның  жабық  күйінде  магистральді 
жалғастыру жеңі тарапынан атмосферамен байланыстырады. 
Ашық  күйінде  кранның  тұтқасы  шамамен  бөлшек  өсінің  бойымен 
орналасады, ал клапан 2 оң жақ тығыздауыш сақинасымен 3 сығылған 
ауа қысымымен корпустағы 1 ершікке қысылады.  
Жүк  вагондарында  артқы  крандар  тік  өске  60°  бұрышпен 
орнатылуы  тиіс.  Аяққы  кранның  осындай  бұрылысы  пойыздардың 
жолдың қисық учаскелерімен қозғалған кездегі жалғастыру жеңдерінің 
жұмыс  шарттарының  жақсаруына  көмектеседі,  сондай-ақ  сұрыптау 
дөңестерінде  жеңдерді  автоматты  түрде  ажыратқын  кезде  дөңес 
бәсеңдеткіштерінің бөлшектеріне соғылудан сақтау үшін ажыратылған 
жеңдер бастиектерінің жеткілікті биіктігін қамтамасыз етеді.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.2-сурет.Шарт. № 190 аяққы краны: 
1 – корпус; 2 – клапан; 3 – резеңке сақиналар; 4 – тұтқа; 5 – қарсы сомын; 6 – 
жалғастық; 7 – сірге; 8 – эксцентрикті жұдырықша; 9 – сомын; А – диаметрі 6 мм 
бақылау саңылауы; Б – шағылдырғыш; Б – сұққы