Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

154
 
 
 
6.3-сурет. Крандар: 
Шарт.  №  Э-195 үш қозғалтқышты кранының  (6.3,  а  -сурет)  үш 
бөлшегі  А,  Б  жәнеВ  және  Ат  атмосфералық  саңылауы  бар.  Кранның 
тұтқасының екі қалпы бар, оларда екі бөлшек бір бірімен, ал үшіншісі – 
атмосферамен байланысады. Сығылған ауа А бөлшекке келіп түседі, ол 
не  Б  бөлшегімен,  немесе  В  бөлшегімен  байланысады.    Егер  ауа 
Ббөлшегіне  өтсе,  онда  В  бөлшегі  атмосферамен  байланысады,  ал  егер 
ауа В бөлшегіне өтсе, онда Б бөлшегі атмосферамен байланысады.  
 
 
 
 
 
а  –  үшқозғалтқышты,  шарт.  №  Э-195:  А,  Б,  В  –  ранның  бөлшектері;  б  – 
үшқозғалтқышты,  шарт.№  424;  в  –  шұғыл  тежеу  (тоқтатқыш  кран),  шарт.  №  163:  1  – 
тұтқа;  2  –  корпус;  3  –  өзекше;  4  –  эксцентрикті  жұдырықша;  5  –  клапан;  6  –  резеңке 
төсеме; 7 – жалғастық; г – ажыратқыш,шарт. № 372 

155
 
 
 
Шарт. № 424 үш қозғалтқышты краны (6.3, б -сурет) Шарт. № Э-
195 кранынан атмосфералық саңылауының жоқтығымен ерекшеленеді. 
Шарт. № 163 тоқтатқыш краны (6.3, в -сурет) тежеу магистралін 
шұғыл  бәсеңдетуге,  қажет  болған  жағдайда  пойызды  сол  мезетте 
тоқтатуға  арналған.  Кранның  корпусы  2  бар,  онда  өзекшесі  3  және 
бұрандамен  бекітілген  резеңке  төсемесі  6  бар  калапан  5  орналасқан. 
Өзекше  эксцентрикті  жұдырықшамен  4  байланысқан  (эксцентрикті 
жұдырықшаның  сұққысы  өзекшенің  кимасына  кіреді),  оның 
шаршысына тұтқа 1 отырғызылған. Корпусқа жалғама 7 бұралған, оның 
көмегімен кранды ТМ бөлшегінде орналастырады. 
Кранның жабық қалпында тұтқа құбыр өсінің бойымен орналасады. 
Кранды  іске  қосу  үшін  тұтқаны  құбыр  өсіне  көлденең  бұрайды. 
Сонымен  бірге,  клапанды  5  жоғары  көтере  отырып  жұдырықша  4 
бұралады,  және  ауа  ТМ-нен  кран  корпусының  саңылауы  арқылы 
атмосфераға шығады.  
Шарт.  №9  372  ажыратқыш  кран  (6.3,  г  -сурет)  ауа 
таратқыштарды қосуға және өшіруге қызмет етеді және тұтқасының екі 
қалпы  бар:  құбырдың  бойымен  –  кран  ашық,  құбырға  көлденеңінен  – 
кран  жабық.  Кранның  конусты  қола  тығынында,  кранның  жабық 
қалпында  ауа  таратқышты  атмосферамен  байланыстыруға  арналған 
атмосфералық саңылау бар. Бұл саңылау ажырату кранын өткзіп алған 
жағдайда,  өшірілген  ауа  таратқыштының  өздігінен  тежелуін  ескерту 
үшін қызмет етеді. 
Шарт.  №  383  ажыратқыш  краны  тежеуіш  аспаптарын  қосуға 
және  өшіруге  қызмет  етеді.  Құрылысы  бойынша  ол  шарт.  №  372 
кранына ұқсас, бірақ тығынында атмосфералық саңылауы жоқ. 
 
6.3.  Клапандар 
Жылжымалы  құрамда  қолданылатын  клапандар  мақсаты  бойынша 
шығару,  сақтандыру,  кері,  ауыстырып-қосқыш  және  максималды 
қысымды болып бөлінеді.  
Шарт.  №  31  шығару  біртекті  клапаны  (6.4-сурет)  жеке  вагонның 
тежеуішін  қолмен  босату  үшін,  резервуарлар  мен  ауа  таратқыштарды 
өшірген кезде ішкі камераларынан ауаны шығару үшін қызмет етеді. Ол 
сондай-ақ  жолаушылар  локомотивтерінде  тежеуіш  цилиндрлерінен 
ауаны  шығару  үшін  қолданылады.  Клапанның  Ат  атмосфералық 
саңылауы  бар  корпусы  5  және  корпусқа  екі  түйреуішпен  7  асылған 
тұтқасы 8бар.Корпутсың жоғарғы бөлігіне жалғағыш 1 бұралған,  оның 
көмегімен  клапанды  құбыржолға  монтаждайды.  Копустың  ішінде 
өзекшеден  6,  тағарықтан  3  және  төсемеден  4  тұратын  клапанның  өзі 
орнатылған.  Клапан  ершікке  серіппемен  2  қысылған.  Тұтқаны  шетке 
қарай  тартқан  кезде,  оның  қарама-қарсы  ұшы  түйреуішке  тіреледі,  ал 
ортаңғы  сфера  тәріздес  бөлігі  –  өзекшеге  6  тіреледі.  Сонымен  бірге 
тығырық 3  көтеріледі және жалғағыштың 

156
 
 
 
 
6.4-сурет.Шарт. № 31 шығару біртекті клапаны: 
1 – жалғастық; 2 – серіппе; 3 – тығырық; 4 — 
төсеме; 5 – корпус; 6 – өзекше; 7 —түйреуіш; 8 – 
тұтқа 
қуысын копустың төменгі бөлігіндегі Ат 
саңылауы арқылы атмосферамен 
байланыстырады. 
Шарт.  №  216  жәнеШарт.  №  Э-216 
сақтандыру  клапандары  конструктивті 
тұрғыдан 
бірдей 
жасалған 
және 
корпусындағы 
Ат 
атмосфералық 
саңылаулар 
санымен 
және 
серіппе 
өлшемдерімен ғана ерекшеленеді. Шарт. №  
216 
клапандары 
локомотивті 
компрессорлардың  бірінші  және  екінші  сығылу  сатыларының  арасына 
орнатылады.  Олар  3,5...4,5  кгс/см
2
  іске  қосу  қысымдарына  реттеледі. 
Шарт.  №  Э-216  клапандары  айдау  құбыжолында  немесе  басты 
резервуарларда монтаждалады. Олар , әдетте жұмыс қысымын 1 кгс/см
2
 
асатын іске қосу қысымына реттелген.  
Шарт.  №  Э-216  сақтандыру  клапанының  (6.5,  а  -сурет)  Ат 
атмосфералық  саңылаулары  бар  корпусы  4  бар,  оған  жалғастық  1 
бұралған. Жалғастықта  бағыттаушы  қабырғалары  бар  тәрелке  тәріздес 
үзілулік клапан 2 бар. Клапанның 2 екі қысыммен әрекет ету алаңы бар: 
жұмыс (шағын) – үйкелу сақинасына дейінгі бет және үзілулік (үлкен) – 
клапанның  сыртқы  шеңберіне  дейінгі  беті.  Клапан  2    серіппемен  3 
жүктелген,  оның күші қалпақшамен 6 жабылған сомынмен 5 реттеледі. 
Қалпақшадағы және корпустағы саңылаулар а пломба қоюға арналған.  
Серіппенің  3  күшімен  клапан  2  өз  ершігіне  қысылған,  және 
сығылған  ауа  қысымы  төменнен  клапанның  жұмыс  алаңына  әсерін 
тигізеді.  Ауаның  қысымы  серіппенің  күшінен  артқан  кезде,  клапан  2 
ершіктен  шамалы  алшақтайды,  оыдан  кейін  ауа  клапанның  үзілулік  
(үлкен)  алаңына  әсер  ететін  болады.  Қысым  клапанға  төменнен  лезде 
өседі,  және  ол  корпустағы  Ат  саңылауы  арқылы  атмосфераға  ауа 
шығара  отырып,    жылдам  жоғары  көтеріледі.  Ауаның  шығуы, 
серіппенің  күші  клапанның  2  үзілулік  алаңына  ауа  қысымынан 
артқанша  жалғасатын  болады.  Ершікке  отырғызғаннан  кейін  клапан 
сенімді  түрде  серіппемен  жабық  күйінде  ұстап  тұрылатын  болады, 
себебі  ауа  қысымы  клапанның  жұмыс  (шағын)  алаңына  таратылатын 
болады.  
«М»  типіндегі  сақтандыру  клапандары  чех  өндірісінің  элект-
ровоздарында  орнатылған.  «М»  типті  клапанның  корпусы  4  (6.5,  б  -
сурет) бар, онда серіппемен 3 жүктелген стақан тәріздес үзілулік клапан 
7  орналасқан.  Серіппенің  қажетті  күші  реттегіш  бұрандамен  9 
қамтамасыз етіледі. Клапанның 7 сығылған ауа әсерететін, корпустағы