22 Адам әлемі | 4 (74) 2017
http://bilim-all.kz/olen/3237-Ai-Abylai-Abylai
https://en.wikipedia.org/wiki/Bukhar-zhirau_Kalmakanov (05.10.2017)
https://en.wikipedia.org/wiki/Bukhar-zhirau_Kalmakanov (05.10.2017)
Резюме
Кемербаев Р. Философия эпохи перемен
В статье рассматривается философия Асан Кайгы и концепция «Жеруйик».
Изучается роль Асана Кайгы в истории казахской философии в современной дей-
ствительности. У каждой эпохи есть свои проблемы, лучшие мыслители и правя-
щие ханы. Они живут в атмосфере ожиданий и предсказуемости этих трудностей.
Определено, что место Асана Кайгы отличается, так как предполагается предска-
зать сложность будущего.
Мы также видим, что есть другие проявления философии эпохи перемен и
духовная поддержка идей Асана Кайгы. Судьба Бухара жырау похожа на жизнь
Асана Кайгы. Отмечается, что Бухар жырау сыграл ключевую роль в истории Ка-
захстана.
Проанализирован смысл и значение понятия «эпоха перемен» и проанали-
зирована его роль в казахской философии. Каждый этап общественного развития
утверждает новые ценности. Почему именно такие, как они формируются и как
воздействуют на общество, изучают философы.
Ключевые слова: Асан Кайгы, Килы заман, казахская философия, Жеруйик,
Мангилик Ел, Казах ели.
Summary
Kemerbayev R. The Philosophy of the Era of Change
The article reviews the philosophy of Asan Kaygi and the concept of «Zheruyik».
Role of Asan Kaygi in the history of Kazakh philosophy still studying in modern terms.
Every age has own problems, superficial thinkers, and ruling khans. They live in an
atmosphere of anticipation and predictability of those difficulties. It is determined by
the fact that Asan Kaygi’s place is differ from as it is supposed to predict the difficulty
of the future.
We also can see other manifestations of the philosophy of the Change and the
spiritual support of the ideas of Asan Kaygi. The fate of Bukhar Zhyrau is similar to the
life of Asan Kaygi.
It is noted that Bukhar Zhyrau plays a key role in the history of Kazakhstan.
Analysis of the meaning and significance of the notion of time and analyzed his role in
the Kazakh philosophy.
Key words: Asan Kaygy, Kily Zamаn, Kazakh philosophy, Zheruik, Mangilik El,
Kazakh Country.
Қазіргі заманның философиялық мәселелері
4 (74) 2017 | Адам әлемі 23
МРНТИ 28.23.21
УДК 004.83:316.77
Гүлнар Нүсіпова (Алматы, Қазақстан)
ӘЛ-ФАРАБИ ІЛІМІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ДИСКУРСЫ
Аннотация. Мақалада әл-Фараби іліміндегі мемлекеттік биліктің дискурсы
және Қазақстанның мемлекеттік құрылысының заманауи болмысы қарастырылады.
Әл-Фарабидің ойынша қоғамның жетіліп, кемелденуі мемлекеттің, мемлекетті
билеушінің әділетті басқаруына байланысты екенін көрсетеді.
Ойшыл үшін саяси доктринаның қалыптасуы әділдік пен бостандық
принциптеріне негізделген исламдық қоғамның саяси ойын қалыптастыру болды.
Әл-Фарабидің билік дискурсы туралы ілімі қазіргі қазақ қоғамының саяси жүйесін
демократияландыру және жаңғыру үрдістерімен байланысты өте өзекті.
Егер қазіргі заманғы саяси биліктің конструкцияларын параллельді қарайтын
болсақ, ойшылдың қайырымды қаласының басшысы – бұл заманауи сипаттағы
президент үлгісі. Бүгінгі таңда әлеуметтік-саяси болмыста президенттік институт,
яғни әділетті билеуші институты өзгеруде, кемелденуде және жаңғыруда.
Түйін сөздер. Әл-Фараби, дискурс, мемлекет, билік, президент, президенттік
институт.
Кіріспе
Әбу Насыр әл-Фараби ілімі энциклопедиялық және жан-жақты екені
белгілі. Ойшылдың ілімінде ерекше орын алатын мемлекет пен қоғам және
билік дискурсының мәнін ашатын саяси философия болып табылады.
Қайырымды қала мәселесі мемлекет билігінің және билеуші-басшының
мінсіз жетілу мәселесімен тығыз байланысты.
Әл-Фарабидің пікірі бойынша, саяси қоғамның діңгегі және қолдаушысы
мемлекет, өйткені ол саяси идеялардың нағыз орталығы болып табылады.
Сонымен бірге қоғамның жетілуі немесе жетілмеуі – мемлекеттің кемелде-
ну немесе кемелденбеуіне байланысты.
Қоғамда кемелдену кенеттен пайда болмайды және ол адамдардың
қолында өзінен-өзі ұзақ тұра алмайды. Ойшылдың пайымдауынша, кемел-
денуге ұмтылған «...осындай мемлекет арқылы жақсы дәстүрлер, әдеттер
мен адамгершiлiк қасиеттерi ғана таралатынын» ескертеді [Хатами 2002].
Сөйтіп, әл-Фараби мемлекеттік құрылым мәселесі арқылы әділетті мемле-
кет идеясын негіздейді.
Билік мәселелері ислам ғалымдары қалыптастырған саяси-әлеуметтік
және философиялық-құқықтық негізгі мәселелер доктринасының бір бөлігі.
Саяси және әлеуметтік философия ислам құқықтық философиясына, заңды-
Нүсіпова Г. Әл-Фараби іліміндегі мемлекеттік биліктің дискурсы
24 Адам әлемі | 4 (74) 2017
құқықтық құжаттар мен этикалық исламдық императивтерге негізделген.
Еңбектері саяси дискурстың этикалық жобасын құрастырған ислам әлемінің
ғалымдары, этикалық құқықтық мәдениетті қалыптастыру қажет деп санады.
Әдіснама
Мақалада билік дискурстарына, саясатқа және моральға бағытталған
әл-Фараби трактаттар концептерін талдау жасауға мүмкіндік берген
философиялық және саяси салыстырмалылық әдістер қолданылды.
Саясат және мораль
Әл-Фараби, Ибн Сина, Ибн Туфайл, Ибн Рушд, Ибн Халдун сияқты
исламдық саяси ой өкілдері, билік дискурсы және саясат пен моральдің
органикалық бірлігі болып табылатын саяси ойдың іргетасын қалады.
Әл-Фараби үшін саяси доктринаның қалыптасуы әділдік пен бостандық
принциптеріне негізделген исламдық қоғамның саяси ойын қалыптастыру
болды. Бүгінгі таңда әл-Фарабидің билік дискурсы туралы ілімі жалпы қазақ
қоғамының саяси жүйесін демократияландыру және жаңғыру үрдістерімен
байланысты өзекті болып табылады.
Әл-Фараби ілімінің негізгі ережелерінің бірі – әлеуметтік саланың жетілуі:
қоғамға, жеке тұлғаларға деген қамқорлық туралы, әлеуметтік әділеттіліктің
ережелері мен құқықтарын сақтау, жеке және әлеуметтік жауапкершілікті
қалыптастыру – бұл принциптердің барлығы мемлекеттік идеологияның
негізін құрады. Ислам ғалымдарының саяси ілімдерінің ерекшелігі – қоғам
мен мемлекеттің шоғырландырудағы діннің маңызды рөл атқарғанын баянда-
уы. Зайырлы және діни биліктің бөлінбейтіні және рухани өмірді де, әлемдік
өмірді де органикалық біріктіріп отырғаны анық, сонымен бірге әлеуметтік
және саяси дискурстағы ғылым мен сенімнің, философия мен діннің, білім
мен сенімнің синтезінің сұхбаттық рөлі айқындалды.
Мемлекеттік билік пен көшбасшы билігі ислам дәстүріне сай, даусыз,
бірақ әл-Фараби ілімінде үкімет әділетті болуы тиіс, осы жағдайда ғана ол
абсолютті болып табылады. Сонымен бірге, исламдық құқық исламның
әділ қағидаларына сүйенеді, сондықтан бұл әділетті биліктің дамуының
негізі болып табылады.
Әбу Насыр әл-Фарабидің мемлекет, билік, саяси философия мәселелері
бойынша еңбектерінде әділет идеясының тұжырымдамасы саяси-моральдық
ойды құрайды.
Әл-Фарабидің «Қайырымды қала тұрғындары туралы трактатын-
да» көтерілетін мәселелер рационалдық, этикалық принциптер арқылы
жүзеге асыра отырып, озық үлгідегі қалалардың көркеюіне ықпал ететін
адамгершіліктен құрылған заңдарды негіздеу.
Қазіргі заманның философиялық мәселелері
Достарыңызбен бөлісу: |
