- Қазақстанның  Қызыл  кітабына  енгізілген  жыландардың  сипаттамасын  жасау;  -

77 
 
- Қазақстанның  Қызыл  кітабына  енгізілген  жыландардың  сипаттамасын 
жасау; 
- жыландардың табиғаттағы, адам өміріндегі рөлін анықтау;  
- Қазақстанның 
Қызыл 
кітабына 
енгізілген 
жылан 
түрлерінің 
популяциясының санының азайып кетуінің себептерін анықтау. 
  Бағалаушылық білімдер:  
- Биоресурс ретінде жыландар отряд тармағын бағалау.  
- Рефлексивті білімдер: 
- студенттермен  жойылып  бара  жатқан  жылан  түрлері  туралы  білімнің 
олардың пәндік және әдістемелік дайындықтарындағы маңызын жете түсінуі; 
- студенттермен  Қазақстанның  Қызыл  кітабының  жыландар  түрлерін 
сақтаудағы функциясының маңызын  ұғынуы; 
- алуан  түрлі  жыландар  популяциясына  биоресурстың  бір  компоненті 
ретінде  антропогендік  әсерлер  туралы  қазіргі  қолданыстағы  фактілерді  мәнге 
толықтыруы.  
«Қазақстан биоресурстары» пәні бойынша: 
- табиғатты қорғаушылық ұғымдар: 
-  Қазақстанның  жойылып  бара  жатқан  жыландар  түрлерінің  суреттерін 
табу; 
- Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген жыландардың    түрлерін қорғау 
жұмыстарының түрлеріне сипаттама беру; 
-  территорияны  қорғау  –  түрлі  жыландардың  мекен  ету  орталары  туралы 
мәліметтерді табу; 
- популяциялық және биогеоценотикалық ұғымдар; 
-  экологиялық  факторлар,  оның  ішінде  антропогендік  факторлар  туралы 
ұғымдар;  
- ғылым тарихы туралы  (жыландар ресурстарын зерттеу туралы) конспекті 
жазу. 
«Өсімдіктер  мен  жануарлар  экологиясы»  пәні  биолог-студенттерге 
оқытудың  үшінші  курсында  жүргізіледі.  Аталған  пән  организмдер  мен 
қоршаған ортаның қарым-қатынасының негізгі заңдылықтарын, формалары мен 
типтерін, көрсеткіштерін, экожүйедегі рөлін қарастырады.  
Өлкелік  компонентті    оқытқан  кезде  оны  «Өсімдіктер  мен  жануарлар 
экологиясы» пәнімен байланыстыру  мақсатында мына тақырыптарды дәрістік 
сабақтар мазмұнына енгіздік:   
1. 
Жыландар  тіршілігіне    әртүрлі  абиотикалық  және  биотикалық 
факторлардың әсері (Жыландар отряд тармағының өкілдерінің мысалында); 
2.  Қоректену  тізбектері  және  қоректену  жүйелеріндегі  жыландардың 
алатын  орны  (экологиялық  жүйелерде  жыландардың  орны  мен  рөлін  анық 
көрсету арқылы). 
Таңдау  курсы  бойынша  білім  беруде  оны  «Өсімдіктер  және  жануарлар 
экологиясы»  пәнімен  байланыстырып,  студенттердің  экологиялық  білімін 
кеңейту  және  тақырыпты  саналы  меңгеруін  қамтамасыз  ету  мақсатымен, 
биологиялық және ғылыми ой-өрісін кеңейтуге ықпалын тигізетін  материалдар 

78 
 
ендірілді.  Сондықтан,  экологиялық  ұғымдар  мен  заңдылықтар      Қазақстанды 
мекендеуші  жыландардың  экологиясы  бойынша  қызықты  және  сенімді 
фактілермен    байланыстырылады.  Осының  негізінде  студенттер  мына 
төмендегідей білімдерді меңгереді: 
-  экологиялық 
жүйе, 
популяциялар, 
популяцияның 
экологиялық 
сипаттамалары  (саны,  тығыздығы,  сандық  өзін-өзі  реттеуі,  жастық  және 
жыныстық  құрылымы,  кеңістіктік  құрылым  –  Қазақстан  территориясының 
түрлі  жағдайларында  жыландар  түрлік  популяциясы  туралы  нақты  фактілер 
мысалында) туралы ұғымдар. 
Студенттердің өздігінен атқаратын жұмыстары:  
- жыландардың тіршілік ету орталары мен жағдайларын сипаттау; 
- жыландар популяциясының құрылымын сипаттау; 
- Қазақстан  жыландарының  мекен  ету  орталары  бойынша  экологиялық 
ерекшеліктерін сипаттау;  
- Қазақстан жыландарының экологиялық топтарына кесте құру. 
Бағалаушылық білімдер:  
- Жыландардың экожүйедегі рөлін бағалау. 
Рефлексивті білімдер: 
- студенттермен  Қазақстан  жыландарының  экологиялық  ерекшеліктері 
туралы білімнің мәнін жете түсіну;   
- студенттермен  сыртқы  орта  факторларына  байланысты  жыландар 
құрамының ауытқып отырудың мәнін ұғыну;  
- жыландар  отряд  тармағы  мен  қоршаған  ортаның  ара-қатынастарын 
студенттермен толық түсінуіне қол жеткізу; 
- жыландар  экологиясы  бойынша  қазіргі  қолда  бар  деректерге  сүйеніп, 
сипаттама беру. 
«Өсімдіктер мен жануарлар экологиясы» пәні: 
- экологиялық ұғымдар: 
    - тіршілік орталары; 
   - экологиялық факторлар; 
   - популяциялық факторлар (популяция тығыздығы, популяцияның саны, 
популяцияның жыныстық құрылымы); 
- биогеоценотикалық ұғымдар (жыландар және олардың рөлі:  
- шөл экожүйесінде; 
- таулы экожүйелер; 
- жартылай шөлді; 
- далалы жерлерде; 
- қоректену тізбектеріне қатысуы. 
Осы  жоғарыда  көрсетілген  пәнаралық    байланыстарды  күшейте  отырып 
және  өлкелік  компонентті  зерттеу  нәтижелерінен  алынған    материалдарға 
сүйеніп,  біз  «Қазақстан  жыландарының  биологиясы  және  экологиясы»  таңдау 
курсын  ұсынып,  биологиядан білім беру жүйесіне енгіздік. Онда жыландарға 
байланысты мына материалдардың мазмұны қамтылды: 
- жалпы биологиялық ұғымдар мен білімдер:  

79 
 
- эволюциялық; 
- генетикалық; 
- экологиялық білімдер. 
«Қазақстан  жыландарының  биологиясы  және  экологиясы»  элективті 
курсында  біз  Қазақстан  жыландарының  экологиялық  және  биологиялық 
ерекшеліктері  туралы  білім  мен    ұғымдарды  қамтыдық.  Жыландар  туралы 
жалпы биологиялық ұғымдары мен түсініктерінің құрамына эволюциялық және 
генетикалық сипаттағы білім де кірді.   
Жыландар  туралы  экологиялық  білімдер  жыланның  қоршаған  ортаның 
шарттарына бейімделу бойынша зерттеулер дала практикасы кезінде жүргізілді. 
Мұнда  қоршаған  орта  температурасына  (ауа-райына,  климатына)  сай 
жыландардың  таралу  тәуелділігін  талдау;  жылан  тіршілік  әрекетіне  қажетті 
биотикалық  факторлардың  маңызы;  тәуліктік  және  мерзімдік  миграциясы 
зерттелді. Аталған курстың мазмұны және курсты құрастырған білімдер биолог 
студенттері үшін жаңа болып саналады.   
Таңдау курсының мақсаты:  
- студенттерде Қазақстан территориясында мекен ететін жылан түрлерінің 
дене құрылысының ерекшеліктері, тіршілік қабілеттілігі, олардың табиғаттағы 
және адам өміріндегі маңызы туралы теориялық білім беру; 
-  Қазақстанның  Қызыл  кітабына  енген  жыландар  туралы  білім 
қалыптастыру, оларды қорғауға тәрбиелеу; 
-  студенттердің  жануарларды  зерттеушілік,  ізденушілік  қабілеттерін 
қалыптастыру;  
- биолог мамандарға тән зерттеудің әдіс-тәсілдерін меңгерту; 
- зерттеген материалдары мен деректерді білім беруде қолдану; 
-  нақты  нысандарға  бақылау  жүргізуге  оның  нәтижелерін  жинақтауға, 
алынған мәліметтерді керекті жерінде пайдалануға жаттықтыру; 
- болашақ мамандардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; 
-  өлкелік  материалдардың  білім  берудегі  мәнін  түсініп,  оны  зерттеушілік 
іскерліктерін қалыптастыру. 
Таңдау  курсының қысқаша сипаттамасы: 
Курстың  тақырыптық  мазмұны.  Бағдарлама  (көлемі  3  кредит)    135 
сағаттық  аудиториялық  дәрістерге  арналған,  олардың  ішінде:  лекциялар  30 
сағат,  лабораториялық  сабақ  –  15  сағат,  СОӨЖ  –  45  сағат,  45  сағат  – 
студенттердің  өзіндік  жұмысы  (СӨЖ)  аудиториялық  сабақтармен  бірігіп 
ұсынылған  курстың  оңтайлы  және  толыққанды  меңгерілуін  қамтамасыз  етуі 
тиіс. 
«Қазақстан жыландарының биологиясы және экологиясы» элективті курсы 
биологиялық  профильдегі  студенттерге  арналған,  ол  өз  мақсаты  ретінде 
Қазақстан  территориясында  таралған  жыландарды  зерттеуге  қатысты 
сауалдарды  зерттеуге,  олардың  барлық  биологиялық  және  экологиялық 
ерекшеліктерді  ашу  және  тану  мақсатында  жыландардың  алуантүрлілігі, 
қоршаған 
ортамен, 
олардың 
органикалық 
және 
бейорганикалық 
компоненттерімен қарым-қатынасы.  Сонымен қатар, жыландардың табиғат пен