жатады. ГАЖ жағдайында “тем а” сөзін “ ш еш імге”
ауыстыруға болады, себебі бұндай карталар көбінесе шешім
қабылдау процесінің аяқталуының кілті немесе белгілі
мәселенің шешімінің нәтижесі больш табылады.
Т ем атикалы қ картада зерттелетін объектілерді
орналастырудан баскд, онда осы объектгердің географиялык
кеңістіктегі жағдайын анықтау мүмкіндігі болатын
координаттардың біршама жүйелері қатысуы тиіс. Кейбір
жағдайларда, мысалы, жер серігінен алынған деректерді
көрсету кезінде координаттық жүйе өте маңызды рөл
атқарады, себебі түтынушы картаны координатгық торсыз
оқи алмауы мүмкін. Одан басқа, координаттық тор
нысанның кеңістіктегі үзақгығын және ауданын анықгауға
мүмкіндік береді.
Тематикалық картаны күрастыру кезіндегі бірінші ереже-
оның қылуы, сарапталуы түсінікті болуы кажет. Картаға
енгізілген әрбір нысан картаның осы темасы туралы ақпарат
беруі тиіс. Артьщ епггеңе болмағаны дүрыс.
Артық нысандар жойылған соң да, шығарылатын
деректерді тандау, өңдеу және генерализациялау туралы,
ал сосын осы деректерді түтынушы оңай түсінетіндей
көрсету үшін сәйкес символдарды қолдану барысында
көптеген шешімдер кдбыддануы тиіс. Бүл процесс ғылым
мен өнердің қоспаларынан түрады және жақсы нәтижеге
қол жеткізу үшін картаны нақгы шығарар алдында алдын
ала бірнеше нобайлары жасалынуы тиіс.
Картографиялык, дизайн (сагіо^гарһіс сіезі^п)
— карталарды
көркемдік жобалау синонимі, яғни картаньщ, атластың, кез-
келген картограф иялы қ ш ы ғарманы ң ф ункциялы қ
м ақсаты м ен, тем атикасы м ен, қазіргі көркем дік
принциптерімен және техникалық мүмкіндіктерімен сәйкес
эстетикалық бейнесін кдльштастыру.
Карта ди зай н і әсіресе қазіргі ком пью терлік
бағдарламалардың кең мүмюндіктері кезінде өте күрделі
болуы мүмкін. Алайда картограф иялы қ дизайнны ң
логикалық (интеллектуалдык) және графиктік (визуалдык)
м ақсаттары қарам а-қай ш ы лы ққа ие болады. Осы
проблемалардың шешілуі қашанда келісім жолымен
шешіледі. Мысалы, егер тұрғын үй символдарьгн картада
орналастыру керек болса, онда логика да, эстетика да
келісілген
—
сим волдарды
үйлердің
нақты
коордішатгарында орналастыру тәсілдері айтады. Бірақегер
осы үйлерге жақын өтетін жолды көрсететін, сызықгық
142
симюол бар болса, онда не жол символы не үй символдары
жылжуы тиіс. Кейбір жағдайларда не жол символы не үй
символдарьш олардың нақгы координатгарынан жылжыту
кажетгілігі туады.
8.3 Дизайн үрдісі
Алғашқы қадам карта типін тандаудан түрады, ол онда
нысандар мен оның жалпы түрін орналастырумен
қүрастырылады. Бүл сатының нөтижесі — картаның жалпы
корінісі. Коддан орындалған нобайлар да пайдалы болуы
мүмкін.
Одан кейін нысандарды, класс аралықгарын, түстерді,
сызық типтерін жөне баска сызбалық элементгерді корсету
үшін символдар альшады. Бүны да эскизде орындауға болады.
Бүндай кезде объект молшері және олардын арасындағы
кашықгық белгіленеді, олар кейін бағдарламаға енгізіледі.
Карта компоновкасы (тар топіа^е, тар аззетЫу) -
картографиялық бейнелеуді, карта атауьш, легендасьш, кесіп
қиылысуларды және баска деректерді, карта жақгауларын,
оньщ орістері немесе парақ шегінде орналастыру.
Дизайн процесінің соңғы сатысы алдыңғы сатыда
орындалғандарды нақты келтіруден түрады. Бүл жерде
картаның жалпы жоспарына тек кейбір кішігірім озғерулер
енгізіледі. Бастьгсы
монитор экранында баспаға шьгғарар
алдында прототип түзу, себебі принтерлер мен плоттерлер
монитор экранына карағанда баяу. Бүндай кезде монитор
экраны мен қағаздағы бейнелердің айырмашылықгары
ескерілуі тиіс. Мәтінді шығару кезінде компьютердегі шрифт
пен принтердегі шрифт біршама ерекшеленеді, ол экранда
байқалмаған жазбалардың беттесуіне немесе жылжуына,
немесе кодтары компьютер мен принтерде ерекшеленетін
кейбір символдардьщ ауысуьша әкеледі (әсіресе үлтгьщ және
арнайы алфавит символдары).
Баска жиі кездесетін проблема — түстердің сәйкес келмеуі:
компьютер экранында ерекшеленетін түстер кдғазда мүлдем
бірдей болуы мүмкін.
8.4 Дизайндағы символдар рөлі
қүрастыру кезінде нүктелік
аудандық нысандар ажыратылатындай етіп графиктік
карапаиым түрлерш өзгертуге
143
Өзгеруі мүмкін негізгі параметрлер — бүл пішін, мөлшер,
бағдар және түс. Одан баска, аландық нысандарды толтыру
үшін штриховканы қолдануға болады, олар түрақгы немесе
кездей соқ үйы м дасты ры лған, бақы лау ж иілігім ен,
элементтерді ашық немесе қою түске және осы элементгердің
бағдарын сипатгайды.
Барлық осы параметрлерді нысандар мен топтарды
графикгік көрсетуді жақсарту үшін өзгертуге болады. Карталар
біртүтас ретінде қарастырылады және дизайнның басқа
сипаттамаларына, мысалы, айқы нды лы қ, бейнелеу
кдйшылықгары, негізгі бейнелеу мен өңнің карым-катынасы,
иерархиялық күрылымьша көңіл бөлу қажет.
Графиктік символдар бөлек орналасуы тиіс. Олар: жеке
түзулер — бөліктерге, түстер - әртүрлі, пішіндер -
танылатындай болу керек. Символдар мөлшерінде карта
қарастырылатын және жеке жүмыс кезінде бірнеше
сантиметрден бірнеше метрге дейін өзгеретін қашықгық
ескерілуі тиіс. Мүнда жабдықгың физикалық шектеулері
мен адамның көзбен көретіндігін де ескерілуі керек.
Символдардың анық көріну факторы да әсер етеді.
Мысалы, сызықгар оңай көрінеді, сол себептен оларды
кеңейтудің қажеті жоқ. Түстердің бір үйлесімі түстерді
айыруға көмектеседі (ақ өндегі қара әріптер сияқгы), баска
түстер — кедергі келтіреді (сол қара әріптер қою көк өнде).
С оңы нда,
оңай
аж ы раты латы н
сим волдарды ң
ком бинациялары н қолдануда оларды ан ы қ көруге
көмектеседі. Мысалы, жол белгілерінде қолданылатын
фигуралар алынады олар хабарды мәтіннің қолдануынсыз
беруге мүмкіндік береді.
Көзбен мөлшерлеу контрастысы графиктік символдарды
және өндегі мөтінді, сонымен қатар оларды жақын орналасу
кезінде айыру үшін қажет. Егер кейбір элементтердің
мөлшері, пішіні, штриховкасы немесе баска параметрлерінің
бірдей көрінсе, онда контрасты үлғайту үшін қосымша
өзгертулерді енгізу керек. Бүндай кезде де үқыптылық кажет,
контрастың үлғаюы үзақ қарастыру кезінде көрерменді
шаршатып жіберуі мүмкін.
8.5 Графиктік дизайн принцип гері.
Картографиялық дизайнның сыртқы факторлары
Картаны қорытындьшай отырып, оның элементтерін
шектелген ауданда орналастыруға тура келеді. Көптеген
144
Достарыңызбен бөлісу: |
