Тораптық желілік  құрыл

7.2.2  Тораптық желілік  құрыл
Бұл  құрылым  “көптен  көпке”,  немесе  бір  элемент 
көптеген атрибутарға ие болады да,  ал әр атрибут көптеген 
элементтермен байланысты. Мысалы, аудандағы бір ізденіс 
көптеген  квадраттан  тұрады,  ал  квадраттармен  тығыз 
байланыста  (7.2-сурет).  Осындай  элементтер  байланыс 
карым  катынасын  жан-жануар,  шөп  түрлері  табу  үшін 
арнайы  бағыттаудың  беріліп,  олар  баскэ  элементтермен 
байланыс  жасайды.  Бірақ,  деректер  саны  көбейген  сайын 
бьпыттауыш  саны  көбейіп,  ол  көп жадгы  қажет етеді.
7.2.3 
Реляциялық деректер  қоры
Реляциялык,  үлгі
 
( Кеіаііопаі  тосіеі)
  —  деректер  қор 
жұйелерін құрылымдау үшін деректердің логикалық үлгісі. 
Бүндай  кезде  тең  қүқықты  кестелер  түзіледі,  олардың 
бағаналары  бағаналар  нөмірлері  жөне  жолдары  жолдар 
нөмірлері  арқьілы  алынуы мүмкін.  Реляциялық үлгі  озінің 
қуаттылығына  байланысты  тематикалық  деректерді 
кеңістіктікте  сақгауда  қолданылады.
7.2-сурет.
  Деректердің  тораптық құрылымы
Осындай  элементтер  байланыс  карым-катынасын  табу 
үшін арнайы бағыттауыш беріліп, олар баскз элементгермен 
байланыс  жасайды.  Бірақ  деректер  саны  көбейген  сайын 
бығытгауыш  саны  көбейіп,  көп  жадыны  кажет етеді.
133
>  =  ■
 
'= .■
 г- 
ЬЪ
Згй 
■
  Г, 
I 
-.. ■
 І, ■
-

Деректер кррын  баскцрудыңреляциялык, жүйесі  ДкБРЖ  
(0ВМ8) —
 жалпы өріс бойынша байланысуы мүмкін кестелік 
ф айлдарға  үйы мдасты ры лған  деректерге  қаты насу 
мүмкіндігін  беретін  деректер  базаларын  басқару  жүйесі. 
ДКДРЖ  өртүрлі  файлдардан  деректер  өрістерін  кайтадан 
комбинациялауға  мүмкіндік  береді.
Реляциялық жүйелер реляциялық алгебра немесе кдтынас 
алгебрасы  деп  аталатын  математикалық  принциптер 
жинағына негізделген жүйелер.  Реляциялық алгебра көптік 
теориясына негіделетін болғандықган, әрбір катынас кестесі 
көптік  ретінде  орындалады,  және  бірінші  ереже,  кестеде 
кез-келген басқа жолмен (СА) толығымен сәйкес келмейтін 
жолдардың  болмайтыньга  айтады.
Бақьілаулар  кестесі.  Реляциялық  жүйелер  деректерді 
қарапайым  кестелерге  жинау  пайдалы  және  бүл  кезде 
деректерді үйымдастыру мәселелері де  карапайым  болады. 
Қажеттілігіне  карай  бір  кестенің жолдарын  баскд  кестенің 
сәйкес  жолдарымен  реляциялық  жалғау  деп  аталатын 
байланыстыру  механизмін  қолдана  отырып  түйістіруге 
болады  (7.3-сурет).
Реляциялық жүйелер ГАЖ-да басым болғандықган және 
ГАЖ-ға үшін біршама үлкен деректер базалары қүрастырыл- 
ғандықган  бүл  процесс  кеңінен тараған.  Кестелердің  кез- 
келген саны  “байланыскдн”  болуы мүмкін.  Жалғау бірінші 
кесте  бағаналарының  бірінші  кілтінің  мәндерінің  екінші 
кестенің  басқа  бағанасы мен  тепе-теңдігі  бойынш а 
жүргізіледі.
Бірінші кіптке байланысты екінші кесте бағанасы сыртқы 
кілт  деп  аталады.  Тағы  да,  байланыскдн  жолдар  мәндері 
сәйкестілік  гарантиясы  үшін  сондай  позицияларда 
орналасқан  деп  жорамадданады.  Бүл  байланыс  екінші 
кестенің  бағаналары  бірінші  кестенің  бағаналарына 
байланыстырыл-ғанын  білдіреді.  Осыған  орай,  өрбір  кесте 
деректерді баскаруды жеңілдете  отырып  қарапайым болып 
шығады.  Кестеде  болуы  тиіс  түрді  анықгау  үшін  қалыпты 
пішіндер  деп  аталатын  ережелер  жинағы  анықталған. 
Негізгілерге  келесі  үшеуі жатады.
134

Бақы лау кестесі
Бақылау номері
Квадрат номері
Маліметтерді
жннаушы
Күні
Түрдің номері
1
4
Иванов
01.11  2000
3
2
1
Петров
03 06.2002
4
3
2
%   #   •
*
 ®   ®   ®
9   9   •
4
£
 К Щ
і
•   •   #
•  
Ф
  9
________________________________________I
Түрлердщ кестесі
Түрдің
номері
Түрдің атауы
Түр
1
Ожтлт
шл.аа?
Оепег
а1І5(
2
К ш ж ш
. . .
4  .   .  С
а
 ■
  •
Квадраттар кестесі
Квадрат номері
Алаң номері
Ендік
Бойлы қ
1
2
35.2<га
1 0 6 ,1 0 ^
2
2
35.40РК
Ш К Й Ж
3
.   .   ♦
•  • •
*   *   »  •
•  •  •
.   .   .   - 
4
7.3-сурет. 
Деректер кррының реляциялык, курылымы
Бірінші кдлыпты пішінде, кесте жодцар мен бағаналардан 
түруы  тиіс  дейді,  себебі  бағаналар  іздеу  кілттері  ретінде 
пайдаланылатын  болады,  олардың  өрқайсысынан  өрбір 
жолда тек бір  мән  ғана болуы тиіс.
Екінш і  қалыпты  піш інде  алғашқы  кілт  болып 
табылмайтын  өрбір  бағана  алғашқы  кілттен  толығымен 
тәуелді  болуын  талап  етеді.  Бүл  кестені  жеңілдетеді  және 
деректердің әрбір жолдары тек оның алғашқы кілті арқылы 
табылуы  тиіс  шектеулермен  артықгылықгы  азайтады.
Үшінші  қалыпты  міндет,  екіншісімен  байланысты, 
алғашқьі  кілт  емес  бағаналардың  алғашқы  кілтке  тәуелді 
болуын  талап  етеді,  ал  алғашқы  кілт  кез  келген  алғашқы 
емес кілтке төуелді  емес.  Баска сөзбен  айтканда,  алғашкьі 
кілтгі  басқа  бағаналардан  мәндерді  іздеу  үшін  қолдану 
керек.  Мақсат  артықгылықгы  азайту,  бағаналардың  ең  аз
санын  қодцану.
135