Экономикалық мамандықтың студенттеріне арналған сырттай оқу

Қайнар көздің тұтынушыға жүру жолында ақпарат көптеген өзгергіш қатарларынан өтеді – кодтайтын және декодтайтын құралдар, анықталған алгоритм бойынша ақпаратты өңдейтін есептеуіш машина. Өзгеру стадиялар аралығы тұтынушыдың қашықтық түрінде хабардың мағыналық қасиеті екінші жобасына өтеді, сондықтан «ақпарат» түсінігін тіпті «мәлімет» түсінігіне ауыстыруға болады. Мәлімет өзімен бекіту, факт және (немесе) сан, өзара бір-бірімен байланысқан лексикалық және синтаксистік жиындықтарын көрсетеді. Лексикалық байланыс (жиі прагматическалық деп аталды) жиі тілдің құрылымында байланыстарды бейнелейді, мысалы, «түрі-кескіні», «толық-бөлігі». Хабардың жеке бөліктерінің арасындағы байланыс синтаксистік (сигматикалық) байланыспен бейнеленеді. Олар ауыспалы болып табылады: мысалы, үтірдің күйі «Өлім жазасын беруге болмайды кешіруге болады» сөзінде оның сол немесе басқа мағынасын білдіреді. Кейбір жағдайларда ақпарат пен мәліметтер арасындағы айырмашылықты ерекшелеуге қажет емес, олар синоним ретінде қолданылады.

«Экономикалық ақпарат» түсінігін анықтау үшін экономикалық процесстердің рамкаларын сызып қою керек. Экономикалық процесстерге ең толық формасы өндіруші, бөліп тарату, айырбастау және материалды игілікте қолданылуы болып табылады. Көрсетілген процесс туралы ақпарат экономикалық ақпарат деп аталады. Экономикалық ақпаратты өңдей үшін тепе-теңдік жай алгоритмдер, логикалық оперцияларды (жөнге салу, таңдау, түзету) арифметикалық басымдылықпен мәліметтердің нәтижелік және шығуы кестелік формада көрсетіледі.

Ең негізгі белгіге әдетте экономикалық ақпаратты класификациясының айналып жүруіне келесі жатады:

- берілген басқару жүйесіне қатынас. Бұл белгі хабарды, ішке кіруге және шығаруға бөлу мүмкіндігін береді.

- уақыт белгісі. Уақытқа байланысты хабар перспективті (болашақ жағдай) және ретроспективті болып бөлінеді. Бірінші классқа жобалық және болжамдық ақпарат, екіншіге – есеп мәліметі. Түсу уақытпен кезеңдік және кезеңдік емес хабар болып бөлінеді.

- функционалды белгі. Классификация функционалды жүйелі экономикалық объект бойынша құрылады. Мысалы, еңбек ресурстары, өңдіруші процесстері, қаржылар туралы ақпарат және т.б. басқа кескінде жобалау, нормалау, бақылау, есеп және есеп беру мәліметі

Экономикалық ақпарат – автоматтандырылған өңдеу объектісі

Кез келген пәнді оқу оның негіз қалаушы терминдері мен категориярының анықтамаларын келтіруден басталады. «Информация» («ақпарат») термині латынның «informatio» сөзінен шығатыны және баяндау немесе түсіндіру мағынасын беретіні баршамызға белгілі.

Ақпарат – белгілі бір нәрсе туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілген мағлұматтар. Бұндай сигналдардың табиғатында оны сақтаудың, жеткізудің және түрлендірудің (өндеудің) мүмкіндіктері бар болуы тиіс.

Терминологиялық қатарды ақпаратпен қатар «деректер» және «білімдер» ұғымдары орналасқан.

Өндеуді мүмкін (күтілген) үрдіспен орындауға болатындай нақты қалыпқа келтірілген ақпаратты деректер деп түсінеміз.

Деректер деп әдетте ақпараттарды өңдеуде адекватты мүмкіндіктер (күтілетін) процесстері нақты пішімде көрсетілген ақпарат деп түсініледі. Білімдер – бұл негіздемеден логикалық ойлау жолымен анықталған қорытынды алуға болатын ақпарат.

Ақпараттың құрылымы және пішімі оның маңызды сипаттамасы болып табылады. Ақпараттың құрылымы – бұл оның құрамдас элементтерінің арасындағы өзара байланысты анықтайды. Ақпараттың терең қасиеттері жүйеліктің қасиеттілігі болып табылады.

Шындығында, жүйе деп оған кіретіндер жеке элементтер ішінен біреуі де белгілі бір қасиеттерді иелене алмайтын, ал керісінше ондай қасиеттерді иелене алатын жиынтықты айтады.

Басқа жағынан ақпарат оның қойылымының пішімі болып табылады. Негізгі пішімдер арасынан келесілерді атауға болады:

- символды-мәтінді (әріптер, сандар, белгілер және т.б. жиынтық түрінде көрсетілген ақпарат);

- графикалық (бейнелеу және т.б.);

- дыбысты.

Басқару (ағылшынша - control) – бұл жүйенің мақсатты қондырғысының жүзеге асырылуына бағытталған және жүйе құрылымына іштей тиістілігін қолдайтын әртүрлі (техникалық, биологиялық немесе әлеуметтік) табиғаттың ұйымдастырылған жүйесінің функциясы.
Барлық деңгейдегі басқарудың шешімін қабылдау үшін қолданылатын, ақпарат, өз мазмұнымен өте әртүрлі. Фирма (кәсіпорын) деңгейінде оған қатысты мыналар:

- өндіріс құралдарының техникалық сипаттамалары (бірінші кезекте, жабдықтар);

- өндірістің шарттарын және технологияларын сипаттау;

- нарықтық конъюнктура (бағалар, сұраныс көлемдері);

- айналым құралдары туралы мағлұматтар;

- кадр құрамы туралы мағлұматтар;

- қорлардың тұтынушылығы және бар болуы туралы мағлұматтар;

- нормативтер, жоспарлы тапсырмалар;

- есептеу көрсеткіштерінің жиынтығы (қор көлемі, ұтымдылық, өзіндік құн);

- әртүрлі бұйрықтар, нұсқамалар, әдістемелер.

Тізбелеуді және нақтылауды жалғастыруға болушы еді, бірақ барлық олардың топтастыруларында жалпы белгі бар – олар халықтың өндірісті-шаруашылық қызметіне жатады. Оларды осы белгі бойынша экономикалық ақпарат деп анықтайды.

Экономикалық ақпарат –оларды тұрақтандыруға, беруге, қайта қалпына келтіруге, сақтауаға және халықтық шаруашылықты және оның жеке әртүрлі деңгейдегі буындарын басқару функциясын жүзеге асыру үшін қолданатын экономикалық сипаттаманың әртүрлі топтастыруларының жиынтығы.

Кіру ақпараты басқарушы мүшеге сырттан келеді. Оның бір бөлігі, алғашқы ақпарат, басқару объектісінен келіп түседі және тура өлшеу немесе есептеу нәтижесінен пайда болады. Кіру ақпараттың қалған бөлігі – оны кейде сыртқы деп те атайды және шартты түрде мәлімдеуші және директивті болып бөледі – жүйелік мүшенің басқарушысына басқа жақтан қатынас бойынша келіп түседі.

Өзгеру жиілігі және пішім бойынша қолдануды нормативті-анықтамалық ақпарат бөледі. Бұл экономиклық, технологиялық, материалдық және еңбек нормативтері, есептеу коэффициенттері, каталогтар, тізімдемелік анықтамалар. Нормативті-анықтамалық ақпарат үлкен тұрақтылықпен ерекшеленеді және ереже бойынша, біртектілік массивке ұйымдасырылады.

Нормативті-анықтамалық және кіру ақпараттардан өңдеу нәтижесінде туынды ақпараттың барлық молшылығы пайда болады. Өңдеу әдістері әртүрлі, жәй берілуден, агрегеттаудан және топтасудан талдаумен шектелген қиын экономикалық есептеуге дейін болуы мүмкін.

Өңдеуде ақпаратты өзгерту процессі сияқты қабылдаушы кезеңты болжамды, жоспарлы және тіркеуші ақпараттарға бөлуге болады. Тіркеуші ақпарат өндірістің шындық процесіне және оның нақты экономикалық жағдайына жатады. Бұған алғашқы ақпарат сияқты дәл солай туындының бір бөлігі кіреді.

Тіркеуші ақпараттан айырмашылығы болжам және жоспарлы ақпарат жағдайдың немесе мақсаттың өзгеру кезінде түзелуі мүмкін. Тіркеуші және жоспарлаушы деректердің есебі небір мағынада кездесу ағындарын құрайды. Есептеу кезінде тіркелуші деректер негізінен агрегатталынады, топтастырылады және болмыстық көрсеткіштерден құндылыққа келеді, ал жоспарлы деректер, керісінше, құндылық және іріленген болмыстық көрсеткіштерден техникалық дайындықтың және өндірісте қамтамасыз етілетін бөлшектік деректерге келеді.

Өңдеудің аяқталаған нәтижесі деп шығару деректерін алғанды санауға болады. Оларды шығарылған деп аталған себебі, жоғарғы тұрғандар (сыртқы) мүшелер жағынан оларды басқару (немесе бақылау) түсініледі. Олардың бір бөлігі басқару объектілеріне келіп түседі, ал бір бөлігі – жоғарғы мүшелерге және басқа бөлімдерге келіп түседі.

Басқару объектілеріне келіп түсетін ақпарат, қажетті ықпал көрсетеді және сонысымен кейінгі жұмысына әсер етеді. Бұл ақпарат әдетте адам қатысуымен өңделеді, шешім қабылдау процесінде анықталады, сондықтан оны басқарушы деп атайды. Жоғарғы мүшеге келіп түсетін ақпарат есептеу сипаттамасын береді және статистикалық және салықтық мүшелермен орнатылған пішімде берілуі мүмкін.

Экономикалық деректердің көп бөлігі айнымалы көлем атауларынан тұратын, сапалы белгілер жиынтығын және сандық негіздерді беретін көрсеткіш пішімде бейнеленген. Деректерді өңдеу деп жаңа көрсеткіштерді есептеу немесе аналитикалық жолдармен алуды, бар көрсеткіштерден жаңа деректерді құруды айтады.

Экономикалық ақпараттың сипаттамасының ішіндегі ең маңыздысы, оған қойылған талаптарды кескіндейтіні сыпайылық, құндылық, сенімділік, дәлдік, актуалдық, толымдылық деп аталулары мүмкін.

3.2-тақырып. Экономикалық ақпараттық жүйелер

Экономикадағы ақпараттық жүйелер - деп нақты өмірдегі қандай-да бір экономикалық объектінің іс-әрекеті жайлы ақпараттарды жинау, сақтау, өңдеу және таратумен айналысатын жүйені айтады. Мына анықтаманы да қабылдауға болады: ЭАЖ деп экономикалық объектінің тікелей және қарама-қарсы ақпараттық байланыстарының ішкі және сыртқы тасқындарының жиынтығын; шешім қабылдау және жасау процесіне қатысатын құралдар мен әдістерді айтады.

- мәліметтерді өңдеу есептерін шығару – экономикалық объектіні басқару үшін қажетті құрама ақпарат шығару мақсатында экономикалық ақпаратты өңдеу және сақтау;

- кеңсе жұмыстарын автоматтандыру – картотека жүргізу, мәтіндік ақпаратты өңдеу, машиналы графика, электронды пошта және байланыс;

- жасанды интеллект әдістеріне негізделген есептер – басқарушылық шешімдер қабылдау үшін. Шешім қабылдау кезіндегі өндіріс мамандарының іс-әрекетін модельдейді.

- үйлесімділік – ЭАЖ объектінің жұмыс істеуін берілген тиімділік бойынша қамтамасыз етуі керек;

- үнемділік – объектіде ЭАЖ пайдаланғанда экономикалық ұтыс ақпаратты өңдеуге кеткен шығыннан жоғары болуы керек;

- жұмыс тәртібі (регламенттілік) – ақпараттың көп бөлшегін берілген уақыт мерзімі бойынша кестеге сәйкес өңдеу;

- өзін-өзі бақылау – мәліметтердің және оларды өңдеу процесіндегі шыққан қателер жүйесін табу және түзету;

- интегралдылығы - мәліметтерді ЭАЖ-не бір рет қана енгізіп, бірнеше (көп мақсатта) пайдалану;

- бейімділігі – ЭАЖ-нің өзінің құрылымын өзгертуге қабілеттілігі және өзгеріп отырған сыртқы шарттарға қарамай тиімді нәтиже алу әрекетінің заңдары.

ЭАЖ-дің жұмыс істеу сапасының бағалануы бірнеше критериялар кешені бойынша орындалады. Бағалауға мыналар жатады:

• 
  жүйе толығымен;
  
• 
  жоспарлау кезеңдерінің жекелеген құраушылары;
  
• 
  жүйені қолдану кезеңдерінің маңызды компоненттері.
  

ЭАЖ алдына қойылған міндеттері бойынша келесі топтарға бөлінеді:

- басқарушы ИЖ (өндірісте технологиялық процестерді басқару);

- өндірісті басқарып отырған мамандар ұжымына қызмет ету үшін керекті әкімшілік-ұйымдастырушылық түріндегі жүйелер.

Функционалды нышандары бойынша келесі топтарға бөлінеді:

• 
  мәліметтерді өңдеу жүйелері (МӨЖ);
  
• 
  басқарудың автоматтандырылған жүйелері (БАЖ);
  
• 
  Информациялық-іздеу жүйелері (ИІЖ).
  

АЖ-дің негізгі қызметтері: информацияларды жинау, беру, сақтау және өңдеудің келесі операциялары: енгізу, түзету, сұрыптау және шығару. Кіріс информацияларын шығыс информацияларына түрлендіру жоғарыда келтірген операциялар көмегімен қамтамасыз ете алмайтындықтан, арнайы қолданбалы программалар құрылады.

Басқарудың автоматтандырылған жүйелері (БАЖ) – басқарушылық шешімдер қабылдай алатын МӨЖ.

Жүйенің шешім қабылдауы (өз алдына немесе мамандар қатысуымен) математикалық әдістер көмегімен немесе басқарушылық шешім қабылдау үшін мамандар тірлігін модельдеу арқылы іске асырылады.

Бұл бағыттағы есеп түрлері материалдар қорын басқарудың тиімділік есептері.

Информациялық-іздеу жүйелері (ИІЖ) – құжаттар жиыны арасынан информациялық сұраныста көрсетілген тақырыптарға арналған немесе қажетті мәліметтерді іздеуге лайықталған жүйелер.

Индекстеу – екі кезеңнен тұратын процесс:

- берілген құжатта көрсетілген тақырыптарды анықтау;

- осы тақырыптарды ИІЖ-де қабылданған тіл арқылы білдіру және құжаттармен байланысқан іздеу бейнелері түрінде жазу.

Іздеу мүдделердегі (сұраудағы) іздеу бейнелері мен құжаттағы іздеу бейнелерін салыстыру арқылы жүргізіледі. Бейнелер толық немесе жарым-жартылай үйлессе, онда құжат мүддеге сәйкес деп танылып, тұтынушыға жіберіледі.

ЭАЖ-де жұмыс істеудің екі режимі қолданылады: пакетті және интерактивті (диалогты, мүдделі):

Пакетті режимде жүйедегі мәліметтер берілген уақыт мерзімі келгенгеа дейін немесе мәліметтер көлемі қандай-да бір шектен асып кетпейінше жинақтала береді. Содан кейін қолда бар информация бірінің артынан бірі жіберілетін программалар көмегімен өңделеді. М ұндай режимнің мысалы: өндірістің статистикалық есеп беруін жинау және топтау. Мәліметтерді өңдеудің пакеттік режимінің кемшіліктері: информацияны тұтынушының информация өңдеу процесінен қол үзушілігі және басқарып отырған объектіде шешім қабылдаудың жылдамдығының төмендігі. Қазіргі кезде пакеттік режим электронды пошталарда ғана қолданылады.

Интерактивті режим қолданушының информациялық-есептеуіш жүйесімен тікелей қарым-қатынаста жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Ол сұраныс ретінде немесе ЭЕМ –мен диалог ретінде жүргізіледі.

Диалогты режим қолданушы мен жүйе арасында мәліметтер алмасуына мүмкіндік береді. Бұл режимнің құндылығы информацияны өңдеудің өте жоғары жылдамдығында: қолданушы беретін командалар тізбегі қатаң белгіленбейді, қайта олар оның алдында орындалған командаларға әжептеуір тәуелді болады. Диалогты режимнің бұл қасиеті көпвариантты логикалы есептерді шығарғанда өте маңызды роль атқарады. Қолданушының жүйе орындап отырған жұмыстардың тиянақтылығын әрдайым қадағалап отыруына және есептің шешімінің перспективалы варианттарын анықтауына мүмкіндігі бар. Мысал ретінде бірнеше тұтынушылар арасындағы ресурстарды үлестіру есептерін қарастыруға болады.

Есептеуіш ресурстарының таратылуы тәсілдері бойынша локальды (жергілікті) және үлестірілген ЭАЖ болып бөлінеді.

Басқару еңбегінің тиімді жоғарылауының жағдайы болып ішкі әрекеттерге икемділікті, кең көлемділікті және адаптивтілікті әсер ететін ақпараттық технология табылады.

Ақпараттық технология ақпараттармен және есептегіш техникалармен білікті жұмыс істеу білуді қалыптастырады.

Ақпараттық технология – бұл объект, процесс немесе құбылыстың жағдайы туралы жаңа сапалы ақпарат алу үшін мәліметтерді жинау, өңдеу және тасымалдау құралдары мен әдістер жиынын қолданатын процесс.

Кәдімгі ақпараттық технологиялар деп, көбінесе қағаз жүзінде әртүрлі информацияларды дайындау, жинау, өңдеу және жеткізу процестерін айтады. Жаңа ақпараттық технологиялар деп, ЭЕМ-дер мен олардың желілері арқылы - әсіресе дербес компьютерлер көмегі арқылы - информацияны дайындау, жинау, жеткізу және өңдеу технологияларын айтады.

Ақпараттық процестер - адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық құрылғыларда және қоғамдык өмірде информацияны жеткізу, жинақтау жөне түрлендіру процестері.

ЭАЖ-да мәліметтерді өңдеу әдістері жүйені басқарушы сияқты, басқару объектісімен байланысқан тым көп факторлардың санына әсер етеді. Мәліметтерді өңдеуде технологиялық үрдістерді құрудың варианттар саны мәнді болып келеді. Сондықтан бұл үрдістерді жобалауды және оқуды жеңілдету мақсатымен кейбір үрдістер класын бөліп алуға болады.

Бұл жерде есептегіш жүйелерде (ЕЖ) мәліметтерді өңдеу мүмкіншілікті режимдері классификацияға мәнді әсер етеді. ЕЖ-нің жұмыс режимін және эксплуатация режимін бөлуге болады.

Эксплуатация режимі көбіне қолданушының жұмысының тиімділігінің жоғарылығымен байланысты. Жұмыс режимы негізінен ЕЖ-нің жұмысының тиімділігін анықтайды.

ЕЖ жұмысының тиімділігі оның өндірілуін жиі сипаттайды. Жүйе жұмысының енгізу-шығару құрылғысы мен орталық процессордың қалыптастыру мүмкіндігі өндірілуге үлкен көңіл бөледі. Мұндай мүмкіндікті көппрограммалы жұмыс режимінің жүйесінде қолдануды қамтамасыз етеді. Бірнеше процессорлардың болуы өндірілудің жоғарылылығына әсер етеді. Мұндай жұмыс режимі көппроцессорлы деп аталады.

Өңдеуді жедел режимде (on-line) жүзеге асыратын қолданушыға ену мүмкіндігі жүйенің жауабының жылдамдығын тағы көпке арттырады. ЭЕМ-ның жұмысының көппрограммалы режимінде уақытты кванттауды қолдануымен және келеңсіз ену режимімен пайда болатын режим уақыттың бөлінуі (time-sharing) деп аталады.

АБЖ-де шешілетін есептерді жылдам жауаптарды талап ететін және жауаптардың нақты тоқталуына рұқсат ететін есептерге бөлуге болады. Жылдам жауаппен берілген есептер үшін нақты уақыт режимі арналған. Ол ақпараттарды қашықтан өңдеуді немесе телеөңдеуді сипаттайды. Телеөңдеу басқа режимдер үшін де қолданыла алады (мысалы, пакеттік үшін), ЭЕМ-ді өңдеуге пакеттерді беруге және одан мағыналы арақашықтықта тұрған қолданушының нәтижесін алуға мүмкіндік туғызады. Мәліметтерді беру үшін байланыс арналары жиі қолданылады.

Есептегіш жүйені пайдаланудан шыққан режимінің соны немесе басқасын таңдау шешілетін есептердің параметрлерімен анықталады. Қолданушы кайдағы бір терминалға енуіне рұқсат алса және өңдеуде мәліметтердің аса үлкен емес көлемі қатысады.

Ақпараттардың үлкен көлемі және өңдеу уақытының критикалы ееместігі үшін пакеттік режим сипатталады. Ол қолданушыға нәтижелерді өте жылдам жеткізуін қамтамасыз ететін телеөңдеумен сәйкестенеді.

ЕЖ-де дайындалған және енгізілген ақпараттар сақтау үрдісінде ереже бойынша, ақпараттардың сыртқы жинағыштарында орналасады.

Сақтау жүйелерінің ұйымдарының негізінде салынған идеология көбіне мәліметтерді өңдеудің ішкімашиналық технологиясын анықтайды. Яғни, ақпараттық массивтердің істен шығуының өсімі, машиналық жинағыштардағы ақпараттар архивтерінің сомалық көлемінің өсуі және сәйкес машиналық уақыт пен жұмыскерлердің сандарының өсімі массивтердің өзгеруін енгізуді жеңілдететін мәліметтер банкі түрінде мәліметтерді сақтауды ұйымдастыру қажеттілігіне әкеледі.

Ақпараттардың мағыналы бөлімі өңдеуге, сақтауға, беруге, жинауға, қолданушыларға дейін жеткізуге жатады, ал ақпараттардың қалған бөлімі өндіріс ішінде өндіріледі. Яғни, циркуляция үрдісі және ақпараттарды өңдеу (ақпараттық үрдістер) туралы айтуға болады.

Ақпараттық технология бағдарламалық, техникалық, ақпараттық, әдістемелік және ұйымдастырушылық қамтылуына байланысты орналасады. Техникалық қамтылуы – ол дербес компьютер, ұйымдастыру техникасы, байланыс жүйелері, құрал – жабдық желі. Ақпараттық технологияның түрі, техникалық қалыптасу түріне байланысты (қол, автоматтындырылған, қашықтық) ақпараттың жиналуына, жүйеленуіне және таратылуына әсер етеді. Есептеуіш техника дамуда жылдан жылға олар күшейіп, онымен қатар компьютерлер арзандап, сол себепті компьютерлер көпшіліктің пайдалануына мүмкіндік туды.

Компьютерлер коммуникация кірістірілген құралдармен қамтылған: жылдамдық модельдерімен, көлемі үлкен жадымен, сканерлермен, дауысты және қолжазбаны анықтайтын құралдармен жабдықталған.

Бағдарламаны қамтылу, техникалық және ақпараттық қамтылумен тікелей байланысты болғандықтан, жүйелеу, сараптау, сақтау, интернет қызметін компьютермен таратады.

Ақпараттық қамтылу – деректер жиынтығы, компьютерге өңдеу үшін анықталған түрінде берілген.

Ұйымдастырушылық және әдістемелік қамтылу – ол бірқатар іс-шара, компьютердің қызметіне бағыттылған және бағдарламалық қамтылуға, керекті іздеген нәтижені табуға арналған.

Ақпараттық технологияның негізгі қасиеттері:

• 
  мақсаттылық;
  
• 
  сыртқы айналамен қарым – қатынас;
  
• 
  тұтастық;
  
• 
  уақытта дамуы.
  

Компоненттер және құрылым :

- функциялық компоненттер – ол нақты мазмұнын, барысын (үрдіс) айналымы және ақпаратты өнімдеу;

- ақпараттық технологиялар құрылымы;

Ақпараттық технологиялар құрылымы – бұл бекту технологиясы мен білім базасы екі үлкен топқа біріктірілген, оның компоненттерін құрайтын өзара байланысты білдіретін ішкі кәсіпорын.

Тақырыптық аумақ моделі – кәсіпорынның мамандары мен өңдеушілер, яғни қолданушылар арасындағы түсінушілікті қамтамсыз ететін тізімдер жиынтығы.

Бекіту технологиясы – жүйе ішінде сақтау және ақпараттарды өңдеу негізінде жүзеге асырылатын жүйелік және инструментальдық программалық қамтамсыз ететін, автоматтандырудың аппараттық құралдарының жиынтығы.

Білім базасы ЭЕМ жадында сақталатын білімдер жиынтығын құрайды. Білім базасын интенсиональды (яғни «жалпы» туралы білім) және экстенсиональды (яғни, «нақты» туралы білім) деп бөлуге болады. Интенсиональды базасында қабықша сақталады, ал экстенсиональды базада мәліметтер базасы деп аталатын қабықша еске сақталуымен сақталады. Басқаша айтқанда, білім базасы тақырыптық аумақтың бейнесін білдіреді. Ол өзіне мәліметтер базасын (директивті ақпарат – жоспарлы ғимарат, ғылыми-техникалық ақпарат, еспші-өндірістік ақпарат, кәсіпорыннның бөлімшелерінің жұмыс режимін бейнелейтін қосалқы ақпарат).

Жүйелік және инструментальды құралдар:

- аппараттық құралдар

- жүйелік ( ОЖ, МББЖ)

- құралдық ПҚ (алгоритімдік тілдер, бағдарламалық жүйе, арнайы тілдер, бағдарламалық технология);

- ақпараттардың өңделу және сақтау түйіндерінің комплекстенуі.

Технологиялық сипаттау нәтижесінде жүйелі ақпараттық технологиялық процестердің жиынтығын таратылумен байланысты.

Сыртқы ортамен өзара әрекеті – ақпараттық технологиялардың басқару объектілерімен, өзараәрекеттесетін кәсіпорындармен және жүйелермен, ғылыммен, автоматтандырудың техникалық және өндірістік бағдарламалық құралдарымен өзараіс-әрекеті.

Тұтастық ақпараттық технология тұтастық жүйеге байланысты, есепті шешуге қабілетті, бірде – бір оның компонеттерінің қасиеттеріне тән емес.

Уақытымен таратылу – ақпараттық технологияны қарқынды дамуымен қамтылу, құрылымының өзгеруі, жаңа компонеттің қосылуы.