♦  Бухгалтерлік есеп  теориясы жэне неаһдері

136
  ♦ 
Бухгалтерлік есеп  теориясы жэне неаһдері
Соңы
1
2
3
4
2
Сатып  алушылар  толеген,  бірак  есеп  беретін 
уақьпқа дейін кәсшорыніа келін түспеген сома
441
301
3
Есеп  беретін  уақьпқа дейін  кэсіпорьшға  келіп 
түспеген,  еншілес  (тәуелді)  серІктестіктердің 
аударған ахшалары
411
641-643
4
Кэсшорьшнынесеп айырысу шошна жоідагы 
деп сссптслгсн ақшалары кіріс стілді
441
41І
ғ *
  о  
Ақшалардың  қозғалысын  ішкі 
' 
бақылау
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың қозғалысын ішкі 
бйқылаудың қажеттіліғі:
а)  активтердіц түгелдігін бақъпау үшін;
э)  кәсторьтныц  қаржылық  саясатпеи  сэйкестігін  цам- 
тамасыз ету уаиін;
б)  бухгалтерлік  есепте  көрсеттген  деректердіц  сенімдіпігін 
қамтамасыз  ету  үшін  және  тагы  да  басқа  жағдайларға 
байланысты.
Ақшалар  және  басқа  да  өтімділігі  жоғары  акгивтерге  ішкі 
бақылау  жасаудың  қатал  жүйесі  қаржылық  есепті  ұйымдас- 
тырушылар  үшін  ақшалармен  олардың  баламаларьша  (экви- 
валенттеріне)  жүргізілген  бақылаулар  дәл  жзне  сенімді  ақпарэт 
болып  табылатындығына  сенімділіктерш  арттырады  (үлғайтады). 
Ақшалардың  сакталуын  қамтамасыз  ету,  яғни  оны  корғау 
көптеген  кэсіпорындар  мен  ұйымдардың  ең  маңызды  мәселесі 
болып табьшады.  Ақшаларды жасыру  немесе  оны  ұрлау  өте оңай, 
өйткені олардьщ белгілі бір белгшері жоқ және тез айырбасталады 
(конвертизацияланады).  Кэсіпорындар  мен  үйымдарда  акшаларга 
ішкі  бақылау  жасау  мынадай  фундияларды  жүзеге  асыруы,  яғни 
атқаруы қажет:

•  ацшалардыц  жеке  есебін  жүргізу  мен  бөлек  сщталуыц
бацылау;
9  цолма-қол  есеп  айырысу  пегізінде  жүргізілген  опера- 
циялардың есебін бацылау;
9  кассада  тек  цана  күнделікті  цажетті  мөлшерде  ацша 
сацтау;
9  касса цалдыгын бслгйіепген мерзімде уацтылы тексеру;
9  табыс әкелмейтт  ацшалардыц цайтарылуын  цамтамасыз
ету;
9  акшалардыц сацталуына жеке түлганыц жауап беруг
Ақш алардың  келіп  түсуін  бакылау  кез  келген  кэсіп- 
орындар  мен  ұйымдарда  түрлі  операцияларды  орындауға 
жэне  пайдалануға  байланысты  жүргізіледі.  Есеп  айыры- 
суды  қолма-қол  жургізу,  орындалған  операцияларды  тіркеп 
жазып  отыру  ж эне  оны  ақціа  қалдығымен  салыстыру,  сондай- 
ақ  акшамен  есеп  айырысуды  белгілі  бір  адамга  міндеттеу 
ақш алардың 
үрлануын, 
орындалған 
операциялар 
үшін 
толтырылатын  құжаттардың  толтырылуында  қателіктердің 
ж іберілуін  болдырмайды.  Ұрлықтар  мен  кателіктер  бол- 
ғанның  озінде  олардың  саны  азаяды.  А қш алардың  үздіксіз 
және  тұрақты  банк  шоттарына  келіп  түсуін  басы нан  бастап 
бақылау  мақсатымен  есептеу  жэне  тіркеп  жазу  жұмысы  үш ін 
жауапты  адам  тагайындау  мыналарды  қажет етеді:
—  кешіктірмеы уацытында есептеу;
—  кешіктірмей уацытында жазу;
—  алыигаи ацшаларды  дер кезінде депопенттеу.
Ақшаларды  басқару  функциялары  мен  оны тиісті  құжаттарға
тіркеп  жазу  функцияларының  жүзеге  асырылуына  үздіксіз 
бақылау  жасау  ұйымның  кассалық  операцияларына  күнделікті 
қабылданатын  жэне  касса  аркылы  толемдер  жүргізілетіндігі 
туралы  ееепті  кұрайды.
Кэсіпорьшдар  мен  ұйымдар  оздерінің  акшаларьшьщ  жұмса- 
лынуьш  бакылау  мақсатымең  басқа  заңды  және  жеке  тұлгаларға 
ақша  төлеу  барысыңда  арнайы  үлгідегі  құжаттар  белгілі  тәртіп
7-тарау.  Қаржылыц инвестициялар ж әне сщшалар
 
♦ / 5 7

бойынша толтырылған жағдайда ғана төлем жүрпзуі'е болаггындығын 
белплейді.  Кәсіпорындар  мен  уйымдар  өзінід  акшаларьш  банк 
мекемесінде  сақтауға  тиіс  екеңдігін  бұның  алдында  айтып  кеткен 
бшіатьшбыз.  Бұл  бір  жағьшан  кәсіпорьпідар  мен  уйымдар  үшін 
ақшаларынын  қозғалысьш  бақьотаудың  маңызды  әдісі  больш 
табьшады жэне онын мынадай арпгықшьшьштары да бар:
•  Ацшсшарыпыц  түгелдігіне,  сацталуына  банк  мекемесі 
толыгымен жауап  береді.
•  Баик  мекемесініц  тарапынан  ацшалардыц  жеке  есебі 
жүргізшеді.
•  Бұлжердесақталатын акшалардыцұрлануцауті (мүмкіндігі) 
кэсіпорындар мен ұііымдардыц  өзмде сацталатын  ацціага
цараганда төмен.
138
  ♦ 
Бухгалтерлік есеп  теориясы және негіздері

ЪЕЪЪЖОРЛИЪ
ъ ср и ш ж а ? в в в ^  
(м ищ т а  
ШОЖЖ/ІР)
«  • 
г  ■
8.1.
Дебиторлық борыштар есебін 
ұиьімдастыру
8.2.
Сатып алушылар мен тапсырыс 
берушілер  борышының  есебі
8.3.
Күмәнді дөбиторлық  борыштар
8.4.
Еншілес  (тәуелді)  сөріктөстердің 
д&биторльщ 
борыштарының өсөбі
8.5.
Басқадай дебиторлық 
борыштардың есебі
8.6.
Алдаәы көзөң шыәындзрының өсөбі
8 1 .
Берілген аванстар есебі