146
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
Сатылған тауарлар ушін есептелген ҚҚС сомасына:
Д-т: Алынуға тиісті борыштар шоты
80000 тг.
К-т: Қосылған кұн салыгы сомасы
80000 тг.
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома кешп түскенде:
Д-т Ақшалар шоты
500000 тг.
К-т Аіынуға тиісті борышгар шоты
500000 гг.
Жоғарыдағы екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай
кэсіпорындар мен үйымдардың сатқан (тиеп жіберген) тауарлары,
атқарган жүмыстары мен көрсеткен кьізметтеріне байланысты
қосылған күн салығы есептелгенде «Алынуға тиісті борыштар»
шоты дебиттелінш, «Қосылідн қүн салығы» шоты кредитгелінеді.
Ап сатылган материалдық емес акгивтер, негізті кұралдар,
багалы қағаздар бойынша дебиторлық борыштардың пайда бол-
уына «Алынуга тиісті борыштар (шоттар)», «Алынған вексельдер»,
«Сатьш алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары»
деп атаіатын шоггардың тиістілері дебиггелшіп, оған сэйкес
«Материалдық емес активтердщ есептен шыгарылуынан алынатын
кіріс», «Негізгі күралдарың есептен шығарылуынан алынатын
кіріс» жэне «Бағалы қағаздардың есепген шыгарылуынан алына-
тын кіріс» деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Сатылған материалдык емес активтер, негізгі қүралдар, багалы
қағаздар бойынша қосылган құн сшіығы есептелінгенде «Алынуға
тиісті борыштар», «Алынған вексельдер», «Сатып алушылар
мен тапсырыс берушшердің өзге де борыштары» деп аталатын
шотгардьщ тиістілері дебитгелшіп, «Қосылған күн салыгы» шоты
кредиттелінеді.
Шетелдік вашотада сатып алушылар мен тапсырыс бе-
рушілердің тиімді баға айырмашылыктарыньщ пайда болуына
«Алынуға тиісті борьшітар», «Алынған вексельдер», «Сатып
алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары»
деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп, «Бағамдық
айырмашылыктан алынатын кіріс» шоты кредиттелІнеді,
Аіынуға тиісті айыппұлдардың, өсімакылардың сомаларына
«Апынуға тиісті борыштар», «Алынган вексельдер», «Сатып
алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары» деп
аталатьш шоттардың тиістілері, «Негізгі емес қызметтсн алынған
басқадай кірістер» шоты кредиттелінеді.
8-тирау. Дебиторлық борыштар есебі..
♦ 1 4 7
Сатып алушылардан оларга саггылған өнім, тауар және
атқарылган жүмыстар мен көрсетілген кызметтер үшін төлемдер
келіп түскенде «Акшалар» бөлімінің тиісті шоттары дебиттелшіп,
«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштары» деп
аталатын бөлім шогтарьшың тиістілері кредиттслшеді.
Сатылған тауарлар мен дайын енімдер әр түрлі себептермен
кейін қайтарылгаң жағдайда «Сатылғаң тауарлардың қайтарылуы»
деп аталатын шот дебиттелІнш, «Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің борыштары» деп аталатын бөлім шоггарының
тиістілері кредитгелінеді.
Кейін кайтарылған тауарларға жасалған сату жэне баға
шегерімдерінің сомасына «Сату- шегерімі» немесе «Баға шегерімі»
шоттардың тиістілері дебиттелініп, «Алынуға
т и і с т і
борыпггар»,
«Алынган вексельдер», «Сатып алушылар мен тапсырыс беру-
шілердің өзге де борыштары» деп аталатын шоттардьщ тиістілері
кредиттелінеді.
Қайтарылган
тауарлар
мен
өнімдерге
(жұмыстар
мен
қызметтерге) есептелінген қосылган құн салығы сомасы «Алынуға
тиісті борыштар», «Аіынған вексельдер», «Сатьш алушьшар
мен тапсырыс берушілердіц өзге де борьшітары» деп аталатын
шоттардың тиістілерінің дебитше, «Қосьшган құн салыгы» шопың
кредитіне жазылып сторно етіледі (алып тасталады).
Сатып алушылар жэне тапсырыс берушшермен есеп айырысу
операциялары арнаулы тізімдемелерде есептеліп, онда саггьшған
айналымнан тьгс акгивтер, қаржылык инвестициялар, тауарлык-
материалдық корлар бойынша шот фаюуралары немесе басқадай
есеп айырысу кұжаттары жинақталып, топтастырылып бөлек
корсетіледі. Тізімдемелердегі жазулар - шоттар, фактуралар немесе
олардың орньша қолданьшагын басқадай қүжаггар негізінде ак-
тивтердің топтары бойынша жазьшады. Тізімдеменіц бағандарында
прафасында) сатып алушылар (тапсырыс берушілер) бойьшша ай
басындағы қалдықгар көшіріледі және бұйымдардың аттары немесе
топтары бойынша сатылган акгивтердщ сандық мәліметтері көр-
сетіпеді. «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы»
шотының бөлімше шогтарының кредиті бойынша операциялардың
есебі ушін №11 Журнал-ордер қолданылады
Тауарларды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қазынастар,
жеткізу келісімдері, консигнацня жайлы келісімдер мен сату және
сатып алу келісімдері, сондай-ақ келісімшарттарымен жэне тағы
да басқа құжаттар қүқықгық ресімделуі қажет. Келісімнің жэңе
соған сэйкес есептің басты объектісі «тауар» болыи габылады
Сондықган келісімшартга тауарлардың сипаттамасы толығымсн
көрсетіліп, оның бағасы мен келісілген жалпы қүны аталып
өтуі қажет. Келісім бағалары тұрақгы, тұрақсыз жэне бекітілген
(фиксированный) болып көрсетілуі мүмкін.
Түрақгы баға келісімшартга көрсетіліп, тауарларды төлеу
кезінде қадағаланады және өзгерістерге үшырамайды. Инфляция
жагдайыңда (акшанын қүнсыздануы), эсіресе келІсімшартқа қол
кою мен тауарды жеткізу арасындагы уақыт айырмашылығына
байланысты сатушы теңгені арадагы есеп айырысуга түрақты
пайдаланғанжағдайдатеңге қүньшың (батамының) өзгеруіне байла-
нысты тиімсіз (қиын) жагдайға тап болуы мүмкін. Сондықган
кел ісуші жактар бағанытүрақіъі ваяютатүрінде б елгілеуге тырыс ады.
Бүл жағдайда тауардың жалпы валюталық сомасы анықгалады және
теңгедеп валюталық эквивалентті қайта санау тэртібі мен бағамы
белгіленеді. Әр түрлі баяктердегі бағамдар эр түрлі болғандықган,
багам тауардың жеткізілген күніне, болмаса белгілі бір банктегі
оның төлемі жүргізілген күніне тандап алыщъі мүмкін. Осындай
кезде саггушы үшін тауардың белгілі бір сомасының немесе 100%
сомасының төленгендігі тиімді болады.
Түрақсыз баға келісімшартқа отыру барысында түрақты
баганы анықтау қиын болған жағдайда белгіленеді.
Мысалы: бағаға эсер ететін факторлар жиі өзгерген уақытга
(кезде). Бүл жагдайда базистік (бастапкы) багасы белгіленіп, оны
есептеудің эдістері менжагдайлары қарастырылады. Келісімшаргта
қосылган күн салығы көрсетілмейді, алайда шот-фактуфада
салықгың бүл түрінІң бодуы міндетті. Келісімшарттың басты
элементі ретінде қаржылық жагдай саналады. Қаржылық жағдай
есептеудің түрлерін, тәсілдері мен нысандарын анықтайды.
Кейбір жағдайларда жабдықгаушы сатып алушыға тиеліп
жіберілген тауарлары үшін вексель алуы мүмкін. Алынган вексель
анықгалған мерзім ішінде белгіленген соманы төлеу бойынша
жазбаша міңдеттемені бйідіреді.
148
♦
Бухгалтперпік есеп теориясы және негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
