Экономика

Банк  мекемесі  чек  кітапшасының  тністі  жеріне  ол  чек  кітап- 
шасы  берілген  кэсіпорын  немесе  мекеменің  толык  аталуын,  ал 
егер  жеке  адамга  берілсе,  оның  аты-жөнін  жазады.  Чек  кітапша- 
сында  ондағы  соманын  жумсалмаған,  яғни  паіздаланылмаган 
мөлшері  көрсетіледі.  Чек  кітапшасы  арқылы  бір  немесе  бірнеше 
жабдыкгаушымен  есеп  айырысуға  болады,  Егер  банк  мекемесі 
чек  кітапшаларындагы  жұмсалмаған  соманы  кәсіпорьщға қайтар- 
ғаида есеп  айырысу  шотындағы  ақшалар,  валюталық  шотгардағы 
акшалар,  банк  несиесі,  банктен  тыс  басқа  да  мекемелердің  неси- 
елері  және  тағы  да  басқа  шотгардың  тиістілері  дебитгеліп,  «Чек 
кітапшаларындағы ақшалар»  деп  аталатын шот кредитгеледі.
Кәсіпорындар  мен  уйымдарда  яақты  ақшамен  қатар  поч- 
та  маркалары,  демалыс  жэне  емдеу,  сауықгыру  орындарынын 
жолдамачары,  жол  билеггері,  сонымен  қатар  үкіметгің  жәрдемі 
ретіңде  берілген  қаражаттары,  яғни  үлкен  жауапкершілікпен 
сақталуын кадағалауды талап ететш басқа да қаржылар сақталады. 
Бүл  жогарыда  аталған  акшалай  кұжаттар  «Банктердегі  арнаулы 
шоттардатъі  ақшалар»  шотында есептеледі.  Осылармең  қагар  бұл 
шотта  кэсіпорынга  немесе  үйымға  бюджеттен  бөлінетін  белгілі 
бір  мақсатқа жұмсауға тиісті  қаржылар,  кэсіпорынның,  кэсіподақ 
үйымының қаржылары,  мәдени-ағарту саласына,  демалыс  лагері- 
не бөлінген қаржылар есептеледі.
7-тарау.  Каржьілыц инвестициялар және аңшадар
 ♦ 
133
Банктердегі арнайы шоттардағы  ақшалар шоты  бойынша жүргізілетік
операцнялар
№
Операциялар
мазмұны
Дебиттелеііи
шот
Кредиттелетін
шот
1
'У
3
4
1
Лкшалар 
бойьшша 
ашылган 
аккро- 
дитишер
421
423,431,441
2
Бапк  несиесі  есебінеи  қойылған  аккре- 
Дитивтер
421
601
3
Ашылган  ахкредитивіер  арқыды  жабдык- 
таущыларга  жіберген  тауарларыньщ  және 
материалдарьшьщ кұны толенді.
671
421

134
  ♦ 
Бухгалтерлік есеп  теориясы ж эне негіздерг
Соңы
1
2
3
4
4
Ашылган  аккредитивтщ  иайдалаиылмай 
каліан  сомасы  есеп  айырысу  шотына 
кайтарылды.
441
421
5
Кәсігюрынға  чек  кітапшасьш  бергенде 
депонентгелген сома
422
431, 441,601
6
Жабдыкгаушыларға 
жэне 
басқаларга 
арнайы 
шоттардан 
чек 
кітапшалары 
бойынша берешек сомалар телснгснде.
671,687
422
/  
9
  7  
Жолдағы  ақшалардың  есебі
Аударылган,  бірақ  әлі  кәсіпорындар  мен  ұйымдардың  шо- 
тына  келіп  түспеген,  ягни  кіріске  алынбаған  ақшалар  жолдағы 
ақшалар  болып  саналып.  ал  олардың  есебі  «Аударылған  жолдағы 
ақшалар»  деп  аталатын  шотта  жүргізіледі.  Бүл  шот  ай  соңында 
кәсіпорындар  мен  үйымдарға  басқа  кәсіпорын,  ұйым  немесе 
фирмалардан  аударылған,  бірақ  әзірге  келіп  түспеген,  яғни 
кірюке  алынбаған  жолдағы  ақшалар  жайлы  ақпараттарды  қорьн 
тындылауға  арналған.  Бүл  шотга  кәсіпорындар  мен  үйымдар 
өздерінің  қарамағындағы  филиалдардьщ,  бөлімшелердін,  сондай- 
ақ  сатып  алушылардьщ  үйымга  банк  мекемелері,  сақтық  касса- 
лары,  почта  бөлімшелері  аркылы  аударган,  бірақ  кәсіпорынның 
тиісті  шотына  элі  түспеген,  аударылғандағы  тиІсті  қүжаттармен 
дэлелденген  ақшаларды  есептейді.  «Жолдағы  ақшалар»  шотында 
сомаларды  есептеу үшін мынадай  қүжатгар  болуға тиіс:
*  саудадан  нш есе  басца  да  операциялардан  тускен  тусімді 
банк мекемесініц цабылдагапдытн дәлелдейтін  цүжат;
*  почта  болімініц  ацшаньг  цабылдаганы 
жайлы 
кви- 
танциясы;
*  баска  кэсіпорындардан  олардыц  акша  аударганы  жайлы 
берген авизасы  (бүл авизада ақіианы  аударган  куні,  сомасы, 
оны цабылдаган  банк немесе почта аты  корсетыеді).
Мысалы: 2004 жылы 28 желтоқсанда «ККК»  фирмасы қараша 
айы нда сатқан 
тауарлары 
үш ін осы 
тауарларды 
саты п алған « Н ¥ Р »

7-тарау.  Қаржылық инвестициячар ж зие  ақиіолар
 ♦
135
фирмасынан  300000  теңге  аударғаны  туралы  авиза  (құжат)  алды 
делік.  Бірақ  бұл  акша  «ККК»  фирмасының есеп  айырысу  шотына 
2005  жылы  5  каңтарда  гана келіп түсп, яғни  кірюке  алынды.  Осы
операциялар  бойынша «ККК»  фирмасының бухгалтерлік есебінде 
мынадай жазу жазылады:
28 желтоқсан  2004  жылы
Д-т:  Жолдағы  ақшалар шоты 
•• 
300000 тг.
К-т:  Түсуге тиісті борыштар шспы 
300000  тғ.
5  қаңтар  2005  жылы:
Д-т:  Ес е п ай ырысу  шоты 
3 00000 тг.
К-т:  Жолдағы ақшалар шоты 
300000  тг
Кәсіпорьіндар  мен  ұйымдардың  бухгалтериясы  аударылган 
жолдағы  ақшалардьщ  банктердегі  есеп  айьгрысу  немесе  баска  да 
ТИ.ЮТ1  шотгарга  уақгылы  гүсіп,  есепке  алынуына  бақылау  жасап 
отыруъі  керек.  Осы  ашылғандармен  қатар  кәсіпорындар  мен 
ұйымдардьщ  арасында  аударьілган  жолдағы  шетел  валютасы  да 
осы  «Жолдағы  аударылган  ақшалар»  шслында  бөлек  есептелш 
көрсетіледі.
Соңгы  кездерде  ақшалармен  есеп  айырысу  операцияларын 
жылдамдату,  қателіктерді  болдырмау  мақсатында  жаңа  жетіс- 
тіктер  пайда  бола  бастады.  Бұл  айтылганга  соңғы  кезде  жш’ 
қолданылып  жүрген  электрондық  төлем  жүйесін  жаткызуға 
болады.  Электрондық  төлем  жүйесі  -   бұл  телефон,  телеграф 
немесе  компьютер  аркьшы  банк  мекемелерінің  арасында  ақша 
қаражаттарын аудару эдісі болып табылады, Электрондық жүйенің 
артықшылығы  -   қағаздармен  жұмыс  жүргізуді  азайтады  жэне 
қателіктермен  операцнялық шығындарды барынша кысқартады.
Жолдағы  ақшалар  шоты бойынша жүргвілетін  операциялар
№
Олерациялар
маімұны
Дебиттелетін
шот
Кредитте- 
летік шот
I
2
3
4
1
Кәсіпорындар  мен  ұйымдардьщ  есеи  айырыеу 
шотына эзірге келіп түспеген ессп беруіе тиісгі 
адамныц (банк, пошта тагы да басқа мекемелер 
арқылы) төлеген ақшалары
411
333