12
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы және иегіздері
қорытынды кұжаггары мен мәліметгерше карай орбір ұжымнъщ
элеумеітік дамуына жэне ондағы ж\омысшы-қызметкерлердщ
материалдық ынталануьша шаралар белгілеу жүмыстары іске
асырьшады, Бухгалтердік есептің басты ерекшелігі сол, ол тек қана
бастапкы және арнайы қрсаггарға жазыльш тіркелген накгылы
көрсеткіштер негізінде жүргізшеді. Кэсшорьнадағы шаруашылык
огіерациялардьщ тиімділігі мен олардьщ зандылығы, шығындардьщ
орынсыз жүмсальшбауы, материалдық қүндылықгардын қатаң
тэртілпен үкьшты да тиімді жүмсалынуы бухгалтерлік есеп жүмысын
жүргізудің міңцеті болыптабылады. Бухгалтерлік есегггщ мэліметтері
мен көрсеткшггері қоғамдық өндірістін дамуьш экономикалық тур-
ғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сондықган да
бухгалтерлік есептің негізгі міндеті -халық ш аруашылығыньщ бар л ык
салаларында накты тұжырымды мемлекетгік галапқа сай есептеу жұ~
мысьш жургізу. Қотаіиымыздьщ даму кезендерінің қай сатьшарьшда
болмасьш дамудьщ объективті экономикалық зандылықгарьщ аш.ж-
та> және ол заңдылықгарды пайдалану шараларьш дұрыс белгілеу
ушін бухгалтерлік есеп жұмыстарьш дүрыс үйььмдастырудьщ ма-
ңызы зор.
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты - үйымның өз эко-
номикалық және саяси жагдайына тэн шаруашыяық қызметін
тиімді жолдармен басқаруға қажетті ақпараттық мәліметтермен
қамтамасыз ету. Қорыта келгенде, бухгалтерлік есептің негізгі
басты мақсатына кэсіпорын жүмысыньщ экономикалық тиімді
іурғыдан орындалуы, үйымның өзін-өзі қаржыландыруы мен
табыс (пайда) табуы жатқызьшады.
1
Г
Бухгалтерлік есеп жұмысыи жүргізуде
қолданылатыи өлшем түрлері
Кэсіпорьшдар мен үйымдар.дағы күнделікті болып отыратын
барлық операцшшарды, шаруашылық үдерістері мен шаруашылық
қүралдарьшьщ қозғалысьщ олардың өнім ендіруге қатысуы мен
оның нэтижесін есепгеу үшін үш түрлі өлшем қолдаиьшады.
* >
1) Сандық(натуралдық)өлшем.
г
.
а
■
2) Еңбек өлшемі.
3) Ақшалай өлшем.
Сандық (натуралдык) өлшем кәсііюрынның кіріске алынуға,
есептен шығаруга және сонымен қатар түгендеуге тиісті өнімдері
мен заттарын, материалдары мен иегізгі күралдарын өлшеу, санау,
көлемін анықтау үшін қолданылады. Бүл сандық (натуралдық)
өлшемнің өзі өлшенетін шаруашылык күралдарыньщ түріне карай
эр түрлі болып келеді.
Мысалы; ағашты елшеу үшін - текше метр (куб/м), жерді
өлшеу үшін - гектар, астықгы өлшеу үшін - центнер және тағы да
баеқа өлшемдер қолданылады.
Бүл сандык (натуралдық) өлшемді қолдану санау, өлшеу
арқылы есеп жүмысын жүргізу барысында қажет. Аладда
өндірілген өнімдерді сандық (натуралдық) өлшемді пақпалан)'
арқылы өлшеумен қатар олардың сапасына жэне түріне қарай
есеп жүргізудің маңызы зор. Сандық (натуралдық) әлшеммен қо-
са өнімнің саласын сипаттайтын сапалық өлшемдерді пайдалану
арқылы өндірілген өнімнің төменгі жэне жоғары дәрежедегі
сапасын анықта>та болады. Бірақ та тек қана сандық (натуралдық)
елшем аркылы жүргізілген есеп мәліметтері негізінде үйымның
жүмысьша толык жэне жан-жақты талдау жүргізуді жүзеге асыру
мүмкін .емес.
Мысалы; тоннамен есептелшген 100 (бір жүз) тонна отынға
(көмірге) текше метрмен есептелшген 150 (бір жүз елу) текше метр
отынды (мүнайды) қоса салып, 250 (екі жүз еяу) тонна немесе 250
(екі жуз елу) текше метр отын деп есептеу мүмкін емес.
Еңбек өлшемі өнім өндіруге жэне қызмет көрсетуге
жумсалынган жүмыс уакытын өлшеуге арналған. Басқаша айтатьш
болсак еңбек өлшемі бір дана өнімді өндіруге қажетті уақытты
анықтауга немесе белгілі бір уақыт (мезгіл) аралыгында өндіршіп
шыгарылатьш енім санын аныктауга арналған. Бүл енбек өлшемі
жүмыс күнінің саны, сағаты жәее минуты сияқты уақыт өлшемде-
рін қолдану арқылы жүргізіледі. Жүмыс уақытының көрсеткіштері
кәсіпорындаіы жүмысшылар мен қызметкерлерге тиесілі еңбекакы
І-тарау. Бухгалтерлік есепмәңі, мацызы, мацсаты
♦
13
14
♦
Бухгаптерлік есгп твориясы ж әне негізоері
сомаларын және еңбек нормалары мен оның өнімдшігін есептеу
ушін қажег. Алайда еңбек өлшемі жумсалынған еңбек күшінің
нақты санын анықгауға немеое өлшеуге толық түрде нәтиже бере
бермейді. Олар көп жагдайларда сандық (наіуралдық) өлшеммен
бірге қосылып қолданылады.
М ы салы : жүмысшының өнімді өндіруге, жасап шыгаруға
кеткее уақыты (адам күні, сағаты) мен сол уақыттағы өвдірілген
өнімшің санын анықгау арқыпы еңбек өнімділігі көрсеткішін
есептеуге болады. Мүндағы өндірілген өнім саны сандык
(натуралдық) өлшемге, ал оны өндіруге кеткен уақыт (адам/сағат)
еңбек өлшеміне жатқызылады. Еңбектің ой еңбегі мен қол еңбегі
больш бөлІнуіне және еңбекті атқаратын адамдардың жүмысының
түріне байлаиысты оларга жүмсалған барлык еңбекті ақшалай
өлшемге айнвддыруға тура келедг
Ақшалай әлшем кәсіпорындағы жүмсалған шығындар мен
альшған табысты, өндіршген өнімдер мен тағы да басқалардың
есебтн жүргізу үшін қажет. Бухгалтерлік есеп жүмысьш жүргізу
барысында ақшалай өлшем көбіне сандық (натуралдық) өлшем
және еңбек өлшемімен бірігіп барлық мәліметтерді жинақтап
қорытындыяау үшін қолданьшады.
М ы салы : қүрылысты салуға кеткен барлык шығынның қүнын
анықтау үшін, соньшен қатар өндірілген өнімдерді, сатылып
алынған тауарды сату, бағалау жэне тағы баскалары үшін ақшалай
өлшем көп қолданылады. Кәсіпорынның балансын қүру барысында
да тек қана акшалай өлшем ко.ііданылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
