Экономика

Қ.К. КЕУЛ ІМ Ж А Е В  
Н.А.  Қ Ү Д Л И Ъ ЕРГЕН О В
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП
теориясы  және негіздері
Оқульщ
АЛМАТЫ
ЭКОНОМИКА
2006

ББК  65.052
К 32
К 32 
Кеулімжаев Қ.К., Қудавбергенов Н.А.
Бухгалтерлік есеіі теориясы және негіздері. Ок\глық.  -  
Алматы:  Экономика. 2006. -  384  бет. 
І8ВК 9965-783-15-2
Бұл  окулық  еліміздегі  экономиканьщ  эр  түрлі  саласы 
бойынша  мамандар  даярлайтын  жогары  оқ>г  орыддары  мен 
арнаулы  білім  бсретін  оқу  орыыдарыньщ  студен^гтеріне.  сонымен 
қатар  кәсіиорындардың  бухгалтерлерше  арналған.  Окулықта 
бухгалтерлік  есеитің  теориясы  мен  негіздері  жан-жақгы  жяне 
толық қамтыльш жазылган
ББК  65.052
Пікір жазғандар: 
К.Т. 
Тайгашннова, 
Т.  Рысқров  атыңдағы
ҚазЭУ-дщ  «Бухгажерлік  есеп  және  аудипг» 
кафедрасынъщ профессоры, э.ғд.;
А.К.  Ержаішв, 
Қазақ  ұлттык  аграрлык 
унинерситеті  «Бухгалтерлік  есеп  жэне  аудит» 
кафедрасынын менгерушісі, э.ғ.к., доцент.
ҚР  Бшім жэне ғыльш  министряп і, КР жогары оқу  орындарыныц 
экономикалык мамандықгары бойынша ОӘС жэне Т.  Рысқұлов 
атыңдағы ҚазЭУ-дщ ғьшыми кеңесі ұсынған.
0 6 0 5 0 1 0 2 0 5 -1 9
к 
14Ш5)- 06 
6  © 
Кеулімжаев 
Қ.К., Кұдайбергенов Н.А., 2006
© «Экономшса»  баспасы»  ЖПІС, 2006
І8В^ 9965-783-15-2
Бұл еңбекті ыемесе оның боліктерін автордьщ келісімінсіз таратуга 
жэне авторлық кұкьщ жөніндегі нормаларга қайшы келетія баскд да 
әрскеттерге тыйым салынады эрі заң бойынша жазаланады.

• 
1 
Бухгалтер -  бату ушш дүрыс есептей білу.
> 
басқара білу ж ет кт каз,  ол үшт ұйымныц
ттмділти  арттырудыц  жолын жэне 
'  і  * 
эд/сш  ш а и  шаба бсту цажет.
К І Р І С П Е
Қамдай  гылымныц 
болмасыи 
пайоа 
болу 
тарихы, 
мацызы 
мен  мацсаты  ж эне  қогамда  алатын  өз  орны  бар  екендігі  бепгілі 
Солардың  ішшде  басца  салалардан  өзіит  ерекш елт мен  оцшауланатын 
Бухгалтерлік есеп  сачасы  бұдан  бірнеше ж үздеген ж ыпдар  бұрын  пайда 
болыт  куяделікт і әмірде қолданылуы  барысыида цогамның элеуметтік- 
экономикапъщ  ж агдаиларына  қарай  әзгерістерге  үшырап  келе  жатқан 
гылъьм  болып  табыладъһ  Бухгаітерлік  есеп  туралы  белгілі  галым 
Б.Де  Солозано  «Бухгаптерлік  есеп  барлық  гылымОар  мен  онердіц  ец 
ачдында  тұрады.  басқалары  онсыз  өмір  суре  алмаса,  бухгалтерчік  есеп 
үшін  олардыц  ешқайсысы  қажет  емес  ж эпе  де  бухгалтерлік  есепсіз 
әлемоі  баскару мүмкін  емес,  адамдар  да  бірін-бірі  түсіпбес  еді» -  деген 
болса,  оның эріптесі П.Самуэлъсон «Біздщ гасы ры м ы з-м аш и н а васыры, 
сондаи-сщ ол Бухгалтерлік есеп гасыры  болып табылады», — дейді. Ач осы 
вылымды  зерттеи  келе  Р.А.  Фаулки  «Есеп  -   бұл  барлыц  бизнестің  тілі, 
ягни философиясы » ,- деп айтса, Л.  Фон Мизес  «Есеп -  бұл  бизнестщ ар- 
бжданы,  ұяты»,  -   деп  жазган.  Бухгалтерлік  есеп  үйымныц  царжылыц 
ацпараттарын  әлхиейтін,  оцдеитін.  есептеитш  ж эне  оны  пайдалану- 
шылардың  қолдануыпа  ыңгайлы  етіп  ж еткізіп  беріп  отыратын  жүйе 
бблып  табылады.  Бухгалтерлік  есеп  басцару  ж үйесінде  ец  маңызды 
орындароыц  бірін  иеленеді.  Бүгаи  дәяел  рет інде  Біріккен  ¥лттар 
Үйымыныц  1992  жылы  өткізген  конференциясыида  «Есентеи  алмаган, 
басцара  алмайды»,  — деген  сөздіц жайоап-жаи  аитылмагандыгын  атап 
отуге  бачады,  Жалпы,  бухгалтерлік  есеп үиымга  оның  қаржылъщ  ж аг- 
дайын  жоспарлау,  багалау,  бақылау  жэне  талдау  секілді  функцияларды 
орындау  үшін  қажет.  Сонымен  қатар  бухгаятерлік  есеп  кэсіпорынның 
активтері мен міндеттемелері,  капиталы жэне әндірілген  өнгмдері мен 
олардыц  сатылгандыгы  туралы  ацпараттарды  жинақтап  көрсетеді 
Гек цана бухгалтерлік есеп арцылы ұйымныц  кірістері мен шыгыстарын 
және шаруашылыц  цызметінің  соңгы  царжылыц  нэтижесін  анықтауга 
болады.  Бухгалтерлік  есеп  царжылыц  (сыртқы)  ж эне  басцарушы  (ішкі) 
есеп болып екіге бөлінеді. Басқаругиы есеп кэсіпорынныц қаржылыц ацпа- 
раттарын  ішкі  пайдаланушыларга  жеткізіп  отыратын  ж үие  болса,
К іріспе  ♦  3