Қаржьыық есептің мақсаты - кәсілорынньщ қаржылық
жагдайы туралы және каржылык жағдайыньгң өзгеруі туралы
ақпаратгар беру. Сондай-ақ үйымның қаржылық есебінде мына-
ларға қажетті ақпаратык мәліметтердің болуы қажет:
• қаржы салымын жасау жэне несие беру туралы шешім
қабылдауға қажетгі мэлімет;
• ұйымның алдагы кезеңдегі ақшалай айналымьш бақылауға
қажетіі мэлімет;
■ ұйымға берілген ресурстармен байланысты міндеттерін
бағалаута қажеггі мәлімет;
• басқару
органдарының
жүмысьш
бағалауға
кажетті
мэлімет
«
Қаржылық есеп үйымньщ бухгалтерлік ақпараттарының
алғашқы таратылым қүралы болып есептеледі. Ал бүл каржылық
ес еп бухгалтерл і к ес ептіңжет і злем ентінен қу ралады. Эл ементтерд ің
алғашкы үшгігінщ қатарына ұйымның балансында көрсетілетін
активтері, меншікті каітаталы жэне міндетгемесі жатқызьшады.
Қалған төрт элементі кэсіпорынның қаржы-шаруашылық қыз-
меті туралы есебінде көрсетілетін табыс, шыгын, паида және
зиян деп аталатын топтардан түрады. Қаржылық есеп беру
түжырымдамалары Гконцепциялары) шешім қабылдау үдерісінде
көрсетілетін бухгалтерлік ақпараттардьщ қажетгшігін анықтайдьі
және оны бекітеді Бсеп түжырымдамасын (концепциясьш) ж алпы
және жеке - деп аталатын екі гүрге бөлуге болады.
• Жалпы түжырымдама бүл бірнеше елдің бухгаптерлік есеп
туралы көзкарасын білдіреді
• Жеке түжьфымдама тек қала бір елдің өз ішівде жүргізілетін
бухгалтерлік есеп туралы көзқарасын білдіреді
Түжьфымдамалар халыкаралык бухгалтерлік есеп және
каржылық есеп беру стандартында қарастырылған бухгалтерлік
есеп принциптері, есеп саясаттары, есеп берулер негізшде
қүрастырылады. Бүған дейін айтылып жүфгендей қазіргі ганда
бухгалтерлікесептіңэлемдіктеорііясында,сондай-ақтәжірибесінде
екі негізгі, жалпы деп аталатьщ континенттік (еуропалық) жэне
америкалық түжырымдама қатар жүргізіліп келеді.
18
♦
Бухгалтгрлік есеп теориясы жэне иегіздері
Бухгалтерлік
есептің
континенттік
(еуропалық)
тұжы-
рымдамасы кэсіпорынның жүмысына мемлекеггің ықпал етуімен
жэне араласуымен түсіндіріледі. Бүл бойынша сол елдегі қызмет
аткараты н
барлық үйымдар мемлекет бекіткен шоттар жоспары
жэне баска да нормативті қүжаттар бойынща жүмыс істеуі тиіс.
С о н д а й -а қ
кэсіпорынның бухгалтерлік есеп берудегі қолдаітылатын
ақпапаггық мәліметгері бүл континентгік (еуропалық) түжырым-
ідмасы бойынша салық органъшың және басқа да мемлекетгік
органдардьщ қажетгілігін қамтамасыз ететгіндей болуы керек.
Дүңие жүзінде бүл модельді қолдап отырған және оның негізінде
өзінін кэсшорындары жүмыс жүргізіп отырған елдердің қатарына
Австрияны, Германияны, Жапонияны жэне басқа да Еуропа елдерін
жатқызуга болады.
Америкалық гүжырымдаманың континенттік (еуропалық)
түжырымтаматан өзгешелігі, бүл модельде кәсіпорьшның бухгал-
терлік есеп берудегі мэліметтері негізінен қаржы салымшылары
мен несие берушілердің қажеттілігін қамтамасыз етуге арналған.
Бүл жағдайда үйымның салық жүйесі қаржылық есептен бөлек
жэне оган тәуелсіз шешімін тауып отырады. Бүгіеп таңда бүл
модельді АҚШ, Канада, Үлыбритания, Голландия, Австралия,
Үндістан (Индия), Оңтүстік Африка Республикасы жэне тагы
басқа елдер қолданып отыр
Міне, осы жоғарыда айтылғандарды қорытындылайтын болсақ
эрбір ел өзшің бухгалтерлік ссебін континенттік (еуропалық)
немесе америкалық түжырымдама бойыңша жүргізуі мүмкін
екендігі анықталады. Біздің еліміздегі үйымдардагы бухгалтерлік
есеп Кеңес Одағы түсында континенттік (еуропалық) түжы-
рььмдама (концепция) бойыңша жүргізгендігі белгілі. Бүгінгі
күннің өзінде осы қалыптасып қалғак модель өз күшік жоймай
келеді. Яғни барлық кэсіпорындардың есеп жүмысы мемлекеттің
басщылыгымен салық органының қажеттшгін қанағаггандыру
мақсатывда жасалынып отырылады. Әйтсе де 1997 жылдан бастап
елдегі барлық үйымдардың бухгалтерлік есеп жүмысын жүргізудщ
ережесі, багыты болып саналатын Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп стандарггары Американдық (халықаралық)
2-тарау. Бухгалтерлік есеппгщ түж ырымдамалары
... ♦
19
20
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы ж әне негіздері
бухгалтерлік есеп стаБдарттарына барынша жақындатылып жа-
салғандығын атап өтуге болады. Сонымен қатар оіздің елшіз
халықаралық бухгалтерлік есеп стаңдарттарына көшуге бетбүрыс
жасап 2003 жылдан бастап еліміздегі ірі кэсілорындар өз еселтерін
халықаралық стандартгың талаптарына сай етш жүргізу керектігін
қабылдады. Біріншідең - осы түрғыдан, ал екіншіден - елдегі
қазіргі экономикалық жағдайға сәйкес болса керек, еліміздегі
кейбір үйымдардыд қаржылык есеп берулері соңгы кездері қаржы
салымшыларын
(инвесторларды) ақпараттық
мзліметгермен
қамтамасыз етуге негізделіп жасалып отыр.
2.2.
Ьухі алтерлік есептін принциптері
Кез келген ғылымиың, соның ішінде бухгалтерлік есептің өз
принципіні ң болуы заңдылық. Латын тілінен аударгандағы принцип
сөзі мағынасы жағынан - бастамасы, негізі дегентүсінікті білдіреді.
Қаржылык есеп беру түжырымдамасы шаруашылық үдерістері
барысында шешім қабылдау үшін бухгалтерлік ақпаратгық
мэліметтердің қажеттілігін анықтайды. Жалпы оқулыкгар мен
оқу қүралдарын оңи отырып бухгалтерлік есептің жиырмадан
астам принципін кездестіруге болады. Автордар өз еңбегі бары-
сында оларды кей кездері белгілі бір үқсастықтарына қарай
біріктіріп отырады. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есеп стандартгарында бухгалтерлік есептің мына төмендегідей
принцшті аныкталған:
• есептеу;
• үздіксіз (үдайы);
І .
■
•
■
■
•'
; т . ' ' •
■.
•
■
• түсішктілік;
• мэнділік;
• маңыздылық;
“ ‘
;
"
• сенімділік;
• әділетті эрі тура көрсету;
• бейтараітгық;
- сақтық;
• толықтылық;
Достарыңызбен бөлісу: |
