Экономика

•  салыстырмапық;
•  дәйектілік.
Тусініюпшк,  маңьидыльщ,  сеншдшік  және  салыстырма-
льщ деп аталатын төрт принцип- бухгалтерлік есептегі ақпараттық 
м э л ім е т т е р ін щ  
негізгі,  сонымен  қатар  сапалы  мінездемесі  болып
табылады.
Тусінікттк принципі
Бухгалтерлік 
есептің 
ақпараттық 
мәліметтері 
оны 
пайдаланушьшарға  шешім  қабьшдауы 
барысьщца  түсінікті 
болу  керектігімен  тусшдіршеді.  Ол  үшін  бүл  мәліметтерді 
пайдаланушылар  бухгалтерлік есеп жайында белгілі бір  дәрежеде 
білімді  бол>лары  қажет.  Дегенмен  де  түсініктілік  принцилі 
ақпаратгық  мәліметтердл  жэй  қарапайым  адамдардың,  кәсіпқой 
емес  түлғалардың  пайдалануы  үшін  сапасын  төмендету  деген 
түсінікке сай емес. Сонымен қатар осы мақсат үшін оны қаржылық 
есептен  алып  тастауға  болмайды.  Ақпаратты  пайдаланушы 
түлғалар  бүл  мэліметтерді  түсіну  үшін  алдын  ала  кеңес  алулары 
қажет.
Мацыздылыц принцті
Бухгалтерлік  ақпараттық  мәліметтердің,  қаржылық  есептің 
сыртқы  пайдаланушыларға  олардың  шешім  қабылдауы  үшш 
қажет  болуымен  түсіндіріледі  Олар  негізінен  бухгалтерлік  есеп 
мэліметгерін келесідей мақсаттарға пайдаланады:
•  алдағы уақыттағы экономикалық жағдайды болжау >лыін;
■  бүрын  жасалынған  болжамдардың  барысында  алынған 
нәтиженің дүрыстығын анықгау үшін.
Бухгалтерлік ақпараттық мэліметгердің маңьвдылық деңгейін 
олшеу үшін үш түрлі салалық аспектілер  қолданьшады.
1)  Уақтылы.  Бухгалтерлік  ақпараттық  мәліметгер  өз  пай- 
Даланушыларына керекгі уақытында жеткізіліп отыруы қажет. Бүл 
мәліметтің  жетюзілу  уақытының  кешіктірілуі  оньщ  маңыздылық 
Деңгейін төмендетеді.
2)  Болжамның  қүндылығы.  Өткен  немесе  қазіргі  кездегі 
жасалынған  бопжаулардың  нэтижесшде  алынған  бухгалтерлік 
ақпараттык мэліметтер пайдаланушыларға тиімді  болуы кажет
2-тарау  Бухгаптерлік есептіц  түжырымдамалары.
  ♦ 
21

22  4 Ьухгалтерпік есеп  теориясы және иегіздері
3) 
Кері  байланыс.  Өткен  уақытта  жасалынған  болжамдар 
немесе  оларға  енгізілген  өзгерістер  пайдаланушьшарға тиімді,  оң 
әсер  етуі қажет.
Сенімбшік припципг
Берілген  ақпараттық  мәліметтерде  қате  болмаса,  сондай-ақ 
пайдаланушылар  оған  сенімді  болса,  онда  бүл  сенімді  ақпарат 
болып табылады.
Салыстпырмалыц принцит
Қандайда  бір 
кезеңнің  бухгалтерлік  есеп  мэліметгері 
(қаржыльгқ  есебі)  өткев  уақьптардагы 
мәліметгермен  са- 
лыстырылып  көрсетілген  кезде  ғана  оньщ  пайдалылыгы  мен 
мазмүндьглығы  арта туседі.
Сщтъщ припципі
Б>осгалтерлік  есептің  ақпараттық  мәлімеггерінде  жазьшатыи 
цифрлар  кәсіпорынньщ  экономикалық  жағдайын  суретгейді 
(бейнелейді)  жэне  пайдаланушьшар  осы  мэлімет  арқылы  гүрлі 
шешім  қабьшдаііды.  Сондықтан  да  эрбір  эріптің  жэне  цифрдың 
дүрыс жазылуы  ушін сақ болу қажет
Есептеу принципі
Кәсшорьшдағы  кез  келген  операциялар  (кірістер,  шығыстар)
есептеліп отырылуы  қажет.
Үздіксіз принцті 
/
Үйымның  қызметі  үздіксіз  жалғаса  береді  деп  болжам 
жасалынады.
Мәнділік принцті
Үйымньщ 
бухгалтерлік 
есел 
ақпаратгары 
пайдалану- 
шылардың  қажеттілігін  қанағаггандыруы 
қажет.  Сондай-ақ 
пайдаланушылардың  кэсіпорын  жумысына  (кызметіне)  баға 
беруіне көмектесуі керек.
Бейтараптыц принципі
Ақпарат  сенімді  болуы  үшін  алдын  ала  бір  шешімді 
қабылдауға арналмаган  болуы керек.  Егер  ақпарат өзінің іріктеліп 
дайындалуымен 
немесе  үсынылуымен 
белгілі 
бір 
шешім 
қабылдауға  немесе  ойды  қорытындылауға  жету  мақсатымен 
қалыптастыруға әсер ететін болса онда ондай ақпараггар бейтарал

2-тарау. Бухгалтерлік есептіи түжырымдамалары.
  ♦ 
23
болмайды.  Алдын  ала  дайындалған  ақпаратгык  мәліметтер  бол- 
мағая  жағдайда,  негізделмеген,  бір  корытындыға  келтірілмеген 
ойды пайдалану беитараптықка сэйкес кедеді.
Әдтетті эр> тура көрсету приицші
Кәсіпорынның  қаржылық қорытынды  есебі  осы  мәліметтерді 
пайдаланушыларды  қаржы  жағдайы  жэне  акша  қаражатгарыньщ 
қозғалы сы  
туралы  нақты  эрі  әділетгі  ақпараттармен  қамтамасыз 
сггуі қажет.
Топъщтылыц принципі
Үйымның  қаржылық  корытынды  есебіндегі  ақпараггық 
мэдіметтер  сенімді  болу  үшін  толық  болуды  қажет  етеді  жэне 
нгыккан шығынға қарай олар мэңді болуы қажет. Мэліметгің толық 
болмауы  оны теріс немесе жалған етеді.  Сондықтан да ол сенімсіз 
жэне маңызсыз болады.
Ддйекттік прииципі
Кэсігюрын  өзінщ  қызметі  барысында  таңдап  алған  есеп 
жүргізу  саясатын  есепті  кезеңнің  басынан  соңьша  дейін  дэйекті 
түрде қолдануы кажет.
2   З с   Ьухгалтерлік 
есептің 
әдістері
"  '• ? 
I .л''
Кэсіпорындар  мен  үйымдарда  болып  отыратын  күнделікгі 
операциялардың, үдерістердің маңызы эр түрлі.  Осы үдерістермен 
операцияларды  бухталтерлік есептің  көмегімен  бақылап,  тексеріп 
олардьщ  дүрыс  орындалғандығын  немесе  орындалмай  жатқанын 
қарагі,  одан  нәтиже  шығарып  отыруға  болады,  Осы  айтылған- 
дардың орындалуы барысында бухгалтерлік есепте әр түрлі тэсіл- 
дер  қолданылады.  Сол  барлық  қолданылатын  тэсілдердің  жиыны 
жэне  олардың  ғылыми  түрғыдан  баскарылатындай  бір  жүйеге 
келтірілуі бухгалтерлік есептің эдістері болып саналынады.
Бухгалтерлік есештң эдістері келесідей түрлерден түрады:
•  қүжаттау,
•  түгендеу; 
’
•  шоттар;